\\Ъ 5 И. Нугыманүлы, Ж. Ә. Шоқыбаев
жүктеу/скачать 2.23 Mb.
|
| Атом қүрылысын оқыту. Атом термині «атомос» - грек созі, қазақшаға аударғанда «болшектенбейді» деген үғымды білдіреді. Осы пікір үстем болып түған кездің озінде орыс ғалымдары М.Г. Павлов (1819 ж.), Н.А. Морозов атомның қүрылысы күрделі деген пікір айтқан. Атақты ғалымдар Д.И. Менделеев, А.М. Бутлеров атом эзірше бізге белгілі тэсілдермен жіктелмейтін болшек деп жорамалдаған.
Атомның болшектенетіні туралы алғашқы эксперименттік мэліметтер XIX ғасырдың соңында алынды. Оларға жататындар: катод сэулелерінің, рентген сэулелерінің жэне радиоактивтіліктің ашылуы. Бүларды зертгеу атомның бейтарап, оң жэне теріс зарядталған болшектерден түратынын корсетеді. Осыған орай оқушыларға альфа болшек, протон, нейтрон, электрон, позитрон туралы түсінік беріледі. Олардың массалары, зарядтары, толық жэне қысқа белгілеулері кесте түрінде жазылады. Атом қүрылысының күрделі екені анықталған соң оның қүрамына кіретін болшектер қалай орналасқан деген сүрақ туады. Бүл сүраққа жауап беру үшін Э.Резерфорд тэжірибесі, Мария Кюри-Склодовская, Пьер Кюри тэжірибелері туралы айтылады. Бүл ғалымдар жэне А.Беккерель туралы оқулықта берілген материалдарға оқушылардың назарын аударады. Соның нэтижесіңде оқушылар 201 атомның ядродан жэне электрон қабығынан түратыны, радиоактивті сэулелер шығару арқылы бір элемен ггің екінші элементке ауысатыны жонінде қорытындыға келеді.
“Атомның ядросы центрінде орналасқан, оның қүрылысы қандай?” - деген сүрақты нақтылау үшін протоннейтрондық теория қысқаша қарастырылады, изотоптар туралы үғым беріледі. Элементтің реттік номірі мен ядро заряды арасындағы байланыс ашылады. Ядро қүрамын белгілеп жазу түсіндіріледі, мысалы: С1 (17р, 18п), S (8р, 8п), Н (1р), т.б. Элемент атомының ядросы, кобінесе, қүрылымдық символ түрінде жазылады, мәселен, жалпы түрде: Э. Э - ядросы қарастырылып отырган элемент символы, А - атом ядросындағы нуклондардың жалпы саны, Z - ядро заряды, А= Z+N, N ядродағы нейтрондар саны, N = А - Z оңай табылатындықтаи, кейде жазылмайды. Қүрылымдық символ бойынша хлор атомдарының ядро қүрамы былай кескінделеді: [” С1,8] жэне [” СЬо] Хлор, оттегі жэне сутегі атомдарының қүрылымдық символдарын жазу арқылы ядро зарядтары бірдей, массалары эр түрлі изотоптар болатыны жонінде түсінік беріледі. Химиялық элемент жэне салыстырмалы атомдық масса үғымдары жаңаша анықталады, мысалы: химиялық элемент дегеніміз - ядро зарядтары бірдей атомдардың түрі, изотоптар - олардың түр озгерістері. Салыстырмалы атомдық массаға элементтің табиғи изотоптары орташа массасының коміртегі атомы массасының 1/12 болігіне қатынасы деген анықтама беріледі. Оқушыларға белгілі кейбір элементтердің табиғи изотоптары жэне олардың орташа атомдық массаларын табу тәсілдері түсіндіріледі: m ( Ю ): ш ("О ) : т ( ';0 ) = 99,759 : 0,057 : 0,204 2 ) m ( ” C I ) : m ( ” Cl) = 75:25 Хлордың табиғи изотоптарының орташа атомдық массалары: 202 Ar (Cl) = (35-75) : 100 + (37-25) : 100 = 35,5 Бұдан соң мұғалім реттік нѳмірі 3-11 элементтердегі бѳлшектердің санын керсететін кесте сызады. Бұл мэліметтер атомның массасы ядроға жинақталғаңын, оң зарядталған бѳлшектер санының теріс зарядталған бѳлшектер санына тең, сондықтан атом тұрғысынан алғанда электрбейтарап екенін кѳрсетеді. Атом ядросының заряды (элементтің реттік нѳмірі) қанша бірліққе артса, электрон саны соншама ѳседі. Атомдағы электрондар энергетикалық деңгейлерде орналасады. Кіші периодтар элементтерінің .электрондық құрылысы қарастырылады. Энергетикалық деңгейлер, деңгейшелер, электрон бұлттары, олардың пішіні жэне кеңістікте орналасуы туралы ұғымдар қалыптастырылады. Қазір олардың күйін кванттық механика теориясы тұрғысынан түсіндіреді. Электрондар энергетикалық деңгейлерде орналасады, оларды п-деп белгілейді. Олардың мэні 1,2,3,4,5,6,7 оо сандарымен керсетіледі. Эр деңгейде болуы мүмкін электрондар саны 2 формуласымен таңбаланады. 1-деңгейде 2-1^=2, 2-деңгейде 2-2^ =8, үшінші деңгейде 2-3^ =18, тертінші деңгейде 1-^= =32, т.б. электрондар орналасады. Бір деңгейде орналасқан электрон бұлттарының пішіні бірдей еместігі анықталған, ол орбитальдарға (/) жіктеледі. Олардың сан мэні 0-ден и=1-ге дейін езгереді. и=1 болғанда 1=0, п=2 болғанда 0,1; п=3 болғанда /=0, 1, 2. - мэндері санмен немесе эріптермен керсетіледі: 0,1,2,3,4 жүктеу/скачать 2.23 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|