Қ а з а қ с т а н тәуелсіздігіне 25
жүктеу/скачать 2.89 Mb. Pdf көрінісі
|
| Ермек Адаева
филол. ғ. к. Назарбаев университеті МӘТІННІҢ ӨМІР СҮРУІНІҢ КОММУНИКАТИВТІ-ПРАГМАТИКАЛЫҚ ШАРТТАРЫ The premises of cognition and discussion of the text in the universal point of view are compre- hended in this thesis. Also, communicative and pragmatic clauses of the life of the text are explained. The new aspects of understanding and accepting the prosaic text and a method of comprehension of the receiver are considered as well. Автор – мәтін – оқырман: осы тізбектің негізінде мәтін өзінің толық мағынасына сай құрылады. Көркем шығармада автор – адресант, оқырман – адресат болып табылады. Адресат факторы мәтін теориясында маңызды рөл атқаратын күрделі ұғым ретінде танылады. Ғылыми еңбектерде түрліше аталуының өзі (реципиент, рецептор, интерпретатор, тыңдаушы, ауди- тория, кодты ашушы, әңгімелесуші, сөйлеушінің серіктесі, екінші коммуникант, тыңдаушы коммуникант т. б.) бұл ұғымның сан қырлылығын көрсетеді. Аудиторияның мәтінді барынша дұрыс түсінуі үшін адресант ақпаратты жеткізу бары- сында оқырманның (адресаттың) қажеттіліктерін, мүдделерін, білім деңгейін, әлеуметтік ұстанымдарын ескереді. Сөз субъектісі коммуникативтік ниетін жүзеге асыру үшін мәтін түзбес бұрын адресаттың а) тілдік біліміне, ә) дәстүрлі біліміне сүйенеді. Осыған байланысты мәтіннің прагматикалық сипаттамасын арнайы қарастыру қажеттілігі туындайды. Мәтінді прагматикалық талдаудағы негізгі мәселе адресанттың прагматикалық ұстанымы десек, психолингвистика тұрғысынан алғанда мұны ақпараттардың жазбаша мәтінде қодталуы деуге болады. Ал адресаттың мәтінді интерпретациялауы, кодты ашу, яғни мәтіндегі ашық және жасырын түрде берілген ақпаратты дұрыс түсініп қабылдауы болып шығады. Жалпы мәтінді интерпретациялау (талқылау) дегеніміз – онда қатталған мазмұнды ашу, айқындау. Мұның өзі адресаттың когнитивтік санасындағы білім қорының көлемімен тығыз байланыста ашылатын мәселе. Адресанттың жеткізбек болған түпкі ниеті реципиентке бұрын-соңды белгілі ұғымдарға негізделсе, бұл коммуникация біршама нәтижелі болмақ. Ал ондай сәйкестік болмаған жағдайда оқырманның мәтінді дұрыс интерпретациялауы екіталай. Сонымен мәтінді интерпретациялау үдерісінде адресаттың фондық немесе аялық білім қоры маңызды рөл атқарады. Аялық білім өз кезегінде пресуппозиция, зейін, түсінілім, қабылдау, ақпаратты кодтау және оны ашу сияқты психолингвистикалық ұғымдармен сабақтастықта қарастыруды қажет етеді. Адресат мәтінді түсініп, қабылдау арқылы интерпретациялайды. Бұлардың барлығы қазіргі филологиядағы түбегейлі маңызды мәселелер болып табылады. |