1. 2 Кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігін бағалаудың әдістемелік негіздері
жүктеу/скачать 0.58 Mb.
|
|
Рентабельділік өнім өндірудің әр бір теңгесіне кеткен шығыннан кәсіпорын қанша пайда алатынын көрсетеді. Бұл көрсеткіш жалпы өндіріс бойынша және өнім түрлері бойынша есептелуі мүмкін. Талданып жатқан кәсіпорында есеп беру жылында өнім рентабельділігі 0,4 пайызға төмендеп 11,18 пайыз болды. Рентабельділіктің төмендеуіне негізгі өндірістік қорлардың және өнімді өткізуден түскен түсімнің жоғарылау себеп болды. Кесте 15 Рентабельділікті талдау
2.6 «Мавид» ЖШС-нің бәсекелік ұстанымын бағалау Өндірістік қысқа мерзімдік тиімділікке алып келетін маниторлық ақпараттарға тәуелсіз, көбінесе ол тұрақтылықты талап етеді. Өндірісті басқару - бұл келесі күнге қарағанда бүгінгіні жақсы жасауға, ал ертең болса бүгінгіге қарағанда жақсырақ жасауға мүмкіндік беретін үзіліссіз жүретін үрдіс. Тек бәсекелестік қана, осы үрдістің двигателі болып табылады. Қазіргі замандағы өнімділік кешеніндегі концепсияцының “кіру”деген түсінігі, тек еңбек шығыны емес, сондай-ақ сапа мен ресурстардың барлығы. Нарық жағдайындағы кәсіпорынның тиімді жұмысы, экономикалық өсуі мен дамуы оның бағыттайтын стратегиясының дұрыс таңдалуына байланысты, бұл оған потенциалды адам капиталы мен басқа да ресурстарды жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Өндірістің тиімділігі бұл кәсіпорынның тұрақты экономикалық өсімін, өндірген өнімнің бәсеке қабілеттілігін жоғарлатуға мүмкіндік береді. Анкеталау әдісінің нәтижесінен 24 респонденттер өнім табиғилығына көңіл бөлетіні, 23і өнімнің құнарлығы көрсеткіштеріне сүйене отырып шешім қабылдайды. Респонденттердің 20 таңдауына басты маңызды рольге өнім жаңалығы және 20 -на өнім бағасы әсер ететіні белгіленді. Респонденттердің 5-не біршама маңызды орама безендірілуі және 8-не өлшеп орау көлемі әсер етеді екен. Нан өнімінің сәйкес келу шарт деңгейі неғұрлым жоғары болған сайын соғұрлым оның қанағаттану деңгейі де жоғары болады. Берілген талғамды зерттеу бағыты респонденттермен Лайкерттің 5 баллдық шкаласымен бағаланды, мұнда “1”- өте нашар, “2”- нашар, “3”-қанағаттанарлық, “4”- жақсы, “5”- өте жақсы және 3 балды маңыздылық шкаласымен, мұнда “1”- онша емес, “2”- маңызды, “3”- өте маңызды. Тұтынушылардың сүт өнімдерінің негізгі сипаттамаларымен қанағаттану деңгейі барлық респонденттердің қанағаттану/ маңыздылық шкаласы бойынша мәліметтерімен және әрбір шарт бойынша 5 баллдық шкала бойынша жауаптардың есептелуінен кейін және анкеталық мәліметтерін есептеуден кейін есептелінеді. Кесте 16 «Мавид» ЖШС-нің «Жай-нан» нанының көрсеткіштерін қанағаттану/маңыздылық шкаласы бойынша бағалаған респонденттердің саны
Әрбір нан өнімі үшін орама безендірілуімен, сапасымен, жаңалығымен, орап өлшеу көлемімен және сүт өнімінің бағасымен қанағаттану деңңгейімен орташа мәндері есептелінген болатын. Және әрбір шарт бойынша орта квадраттық ауытқулар есептелінген болатын. Нольдік мәндер респонденттердің берлген шартты сәйкес баллға бағаламайтындығын көрсетеді. Кесте 17 Қаскелен қаласы нарығында 2009 ж нан өнімдерінің орташа бөлшек бағасы
Орап өлшеу көлемінің маңыздылығын бағалау 8-кестеден 61 (47(маңызды)+14/(өте маңызды))-ге тең. Тауарлардың тұтынушылар сұранысына сәйкестілігін өлшеу үшін, пайыздарда бейнеленген қанағаттану / маңыздылық қатынасын(Қ/М) пайдаланылады. Тұтынушылардың нанды орап өлшеу көлемімен қанағаттану деңгейі (77/61)*100=126,2 Нарық белсенділігінің ең күрделі және қиын болжауданатын элементтерінің бірі – баға саясаты. Көпшілік жағдайда бәсекелестердің іс-қимылына негізделіп, шығарылатын өнімге баға өзгеріп отырады. 8-ші кестеден «Мавид» ЖШС-гі ең арзан, ал басқа компаниялар қымбат нарық сегментінде қызмет көрсететіні көрініп тұр. Ең бағалық бәсекелестер «Тәтті» және «Феникс нан» болып табылады. Бәсекелестердің тауарлық саясатын оқып үйрену тауарлардың ассортименті мен талдауды бейнелейді. Каскелен қаласының нарығында көрсетілген нан өнімдерін өндіретін кәсіпорындардың негізгі өндірістік ассортиментіне мынадай дәстүрлі нан өнімдерін жатқызады: Жай нан, крестьянсикй наны, тоқаш өнімдері, кондитер өнімдері, батон. Қазірге нан өнеркәсібінде республика бойынша лидер болып «Тәтті» ЖШС-гі болып табылады. Бірінші уақытта «Мавид» ЖШС-гінің өндіріс көлемі өте төмен болды. Өзінің өмір сүру уақытында компания өндірісінің көлемін жыл сайын нан өнімдерін өндіруді ұлғайтты - 2007ж 80% -ті құрады. Қаскелендегі «Мавид» ЖШС-нен басқа нан өндіру кәсіпорындары Алматы қаласында және Шамалған, Ұзынағаш, Фабричный ауылдарында да бар. Жұмыс істеп жатқан наубайханалар әлемге әйгілі компаниялардың технологиялық жабдықтарымен жаңартылған «Жай нан» нанының бәсеке қабілеттілігінің салыстырмалы есебінің нәтижесі 18- кестеде келтірілген. Кесте 18 «Жай нан» нанына қатысты өндіруші кәсіпорындардың нанының бәсеке қабілеттілігінің интегралды коэффициенттері
Бәсекеге қабілеттіліктің интегралды көрсеткіштердің экономикалық мағынасы-шығынның бірлігіне тұтынушы К бірлік тиімділік алады дегенді білдіреді. Есептеу нәтижесі бойынша кәсіпорындардың бәсеке қабілеттіліктің интегралдық коэффициенттері: “Тәтті”-1,023, “Феникс нан”-1,002, “Тағам дән”-088, “Мавид” – 0,65. Бәсеке қабілеттілік деңгейі бірден жоғары болса, К Анкета талдауы компаниямен зерттелген нан өнімдерінің бәсеке қабілеттілік көрсеткіштерін бағалауға және олардың тұтынушылар жағдайы есебімен қамтылу факторларын айқындауға мүмкіндік береді. Нан өнімдерін бәсеке қабілеттілік параметрлерінің мәнін анықтау және тұтынушылар қанағаттану талдауы респонденттер өнімнің табиғилығы, иісі, түсі, консистенциясы мен дәмдік қасиеттерін анықтайтын өнімнің құнарлық критерийі көрсеткіштеріне сезімталдығын көрсетті. Кесте 19 Өндіруші компаниялардың нан өнімдерінің бәсеке қабілеттілік коэффициенті
“Тағам дән” ЖШС-гінің өнімі тұтынуды төмен бағасымен тартады, бірақ бәсеке қабілеттілігін арттыруда өнімнің құнарлығын жоғарылату қажет, өйткені респондентті берілген көрсеткіштермен қанағаттандырылмаған, бұл ЖШС-дің 41респонденті ЖШС-тің “Тәтті” ЖШС-гінің және “Феникс нан” ЖШС-гінің, сондай-ақ “Мавид” ЖШС-гінің нан өнімдерімен салыстырғанда ең алдымен құнарлық және табиғилық критерийі бойынша бәсекеге қабілетсіз деп тұтынушылар санайды. Бұл кәсіпорынның ең бәсеке қабілетті өнімі «Жай нан» болып табылады. Сұралғандардың жалпы санының 80 респонденттері “Мавид” ЖШС-нің сыртқа өнімінмен таныс емес және тек 2 кәсіпорынның өнімін сатып алғысы келді. Бұл кәсіпорынның ең бәсеке қабілетсіз өнімі батон болып табылады, ол тұтынушылардың сұранысы бойынша жаңа дайындалғандардың, құнарлығы мен табиғилық көрсеткіштеріне сай емес. Бәсеке қабілеттілікті жоғарылату “Мавид” ЖШС-гіның даму стратегиясы болуы керек, тек сонда ғана ол сол нарықта қызмет етумен қатар өз жұмысын кеңейтіп, нарықтағы үлесін жоғарылатады. Тауар бәсекестігі бағалық немесе сапа бойынша болуы мүмкін. Тауардың сапасы мынадай параметрлер мен анықталынады:
Тауардың адамның физикалық қажеттіліктеріне сәйкес келуі;
Мұнда бәсекелестер қызметін әрқашан бақылау керек, себебі, кәсіпорындардың бәсекелестік позициялары ауысады және бүгінгі күнгі кезеңде өткізілген бағалау болашақта сенімді болады. Бәсекелестік-кәсіпорындар да бәсеке қабілеттілігін жоғарылатуда басқа тәсілдерді және жеке көрсеткіштер бойынша бәсеке артықшылыққа жету жолдарын іздейді. Жүргізілген талдау бойынша мынадай қорытынды жасауға болады: компания әртүрлі көрсеткіштерге ие. “Феникс нан” ЖШС-гінің бәсеке артықшылығы жоғары деңгейде тауардың сапасы, ол төменгі деңгейде жарнама және өткізуді ынталандыру болып табылады. Кесте 20 Қаскелен қаласының нан өнімдер нарығының бәсекелестік ортасы
Фирма қызметінің профилі мен бәсекелестердің позициясын зерттеу “Мавид” ЖШС-гінің қызметін тек бір атрибут бойынша жетілдіруге болатынын көрсетеді. Ол бағаның жоғары деңгейі. Сонымен қатар, оның мынадай көрсеткіштер бойынша артықшылығы бар: тауар сапасы, тұтынушылар талғамы мен сұранысына ассортименттің сәйкес келуі, өнім ассортиментінің кеңдігі мен әртүрлілігі. Негізгі бәсекелестердің қызметін талдайық. “Тағам дән” фирмасы белгілі орташа көрсеткіштерді алады. Барлық көрсеткіштер үш баллмен бағаланған, тек қорабы және өткізуді ынталандыру құралдары ғана төмен баллды қамтиды. “Тәтті” ЖШС-нің өзінің бәсекелестерінен айырмашылығы бар. Ол төменгі бағалар-бұл олардың бәсекелестік артықшылығы, сонымен бірге кәсіпорын жеткілікті мөлшерде әртүрлі ассортиментті қамтиды. Бұл кәсіпорын өнімінің сапасы бойынша көбінесе ат қою, сондықтан бұл өнімді пайдаланбайтын тұтынушылар бар. Алайда, халықтың төменгі төлем қабілеттілігінен, “Тәтті” ЖШС-гі Қаскелен қаласында белгілі. 3 НАРЫҚТЫҚ ЖАҒДАЙДАҒЫ ӨНІМНІҢ БӘСЕКЕГЕ ҚАБІЛЕТТІЛІГІНЕ ҚОЛ ЖЕТКІЗУ ЖОЛДАРЫ
жақсарту
Халықаралық еңбек бөлінісі мен ғылыми-техникалық прогрестің әсерінен бәсекеге қабілеттіліктің кең таралуы өндірушілерді жаңа бәсекеге қабілетті тауарларды мен оны өткізудің жаңа нарықтарын көбірек іздеуге мәжбүр етеді. Халықаралық тәжірибе бір ғана өнім емес, ассортименттік наборды құрастыратын кең параметрлік қатарды өндіру тиімді екенін көрсетеді. Параметрлік қатар мен ассортименттік набор кең болған сайын, тұтынушы өзі үшін сатып алудың оптималды нұсқасын табатынына ықтималдылығы жоғары болады. Мысалы, бір-бірінен жүккөтерімділігі, жылдамдығы, айналу радиусы және басқа айырмашылығы бар бір типті автотиеуіштерді шығару. Әрбір сатып алушыға оның жұмыс жағдайы есебінен сатып алынатын автотиеуіштердің кейбір анықталған эксплуатациялық параметрлері қажет болады. Егер сатушы ол қажеттіліктерді қанағаттандырса, тұтынушы оны сатып алады; егер қанағаттандырмаса, тұтынушы басқа сатушыны іздейді. Өнімнің бәсекеге қабілеттілігін бағалау үшін, ең алдымен, бәсекелестері өнімді сатып жатқан немесе өткізуге мақсат қойған нарықтар туралы объективті ақпаратты алуы керек. Нарықтарды талдауға ерекше назар аударылады. Әсіресе берілген тауар қанағаттандырмайтын қажеттіліктер және тұтынушылар атап өткен тауардың жақсы қасиеттері бағалану керек. Ең соңында техникалық деңгейі және сапасы бойынша өндірілетін өнімнің ақырғы тұтынушылардың талаптарына сәйкес келетіні туралы мәселе шешіліп, нарықты комплексті зерттеуі нәтижесінде оның бәсекегқабілеттіліг бағаланады. Тауардың қазіргі және болашақтағы бәсекеге қабілеттілігін бағалаудан кейін одан әрі өндірістік-өткізу саясаты туралы шешім қабылданады:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
1 ол сапа деңгейі шығыннан жоғарылығын білдіріп, К
1 белгілі нарықта бәсеке қабілетсіз. Біздің мысалымызда “Тәтті” ЖШС-гінің наны бағалық көрсеткіштер жиынтығы бойынша эталондық үлгіге сәйкес келеді. Бірдей бәсеке қабілеттілігінде К бірге тең 5-кестеде нан өнімдерінің “Тәтті” ЖШС-гінің өнімдеріне салыстырмалы бәсеке қабілеттілік көрсеткіштері келтірілген.