7.14.Тәжірбиелік сабақ. «Планды-картографиялық негізді дайындау». Әдістемелік ұсыныстар: Пландық негізге қажетті мәліметтер
түсіріледі. Жиналатын пландық картографиялық материалдар – жер
пайдаланудың планы, әр түрлі зерттеу жұмыстары, сызбалары (топырақ,
топырақ эрозиялық, топырақ мелиоративтік, геоботаникалық) жиналып,
зерттеледі. Көбінесе пландық негіз ретінде аэрофототүсіріс және жер
бетіндегі түсірістердің пландары қолданылады, әр жағдайларда, әртүрлі
масштабтағы пландар қолданылады.
Масштаб келесі көрсеткіштерге байланысты болады: жер мөлшеріне,
оның
конфигурациясына,
ситуацияның
контурларының
бөлектене
орналасуына, рельефтің күрделілігіне, ауылшаруашылық алқаптарының
пайдалану қарқындылығына және т.б. Мысалы: жүзім өсірілетін жерлерде
масштаб 1: 5000 – 1:10000-ға дейін болады. Ұсақ контурлы жерлерде 1: 10000
масштаб. Далалы жерлерде 1:25000 масштаб. Шөлейтті жерлерде 1:50000
масштабта қолданылады. Жобалау жолында әртүрлі масштабтағы пландар
бір масштабқа келтірілуі тиіс.
7.15.Тәжірбиелік сабақ.» Өндіріс бөлімшелерін және орталықтарын шаруашылықтардың жер массивінде орналастыру». Әдістемелік ұсыныстар: Өндіріс
бөлімшелер
жеріндегі
ауылшаруашылық алқаптардың құрамын және олардың арақатынынасына,
еңбек ресурстарының мөлшеріне бөлімшелер мамандығына, өндіріс
салаларының ара қатынасына, жобаланған мал басын тиісті азықпен
қамтамсыз етуге сәйкес бол керек; бөлімшенің жер массиві біртұтас
конфигурациясы
дұрыс
шаруашылық
орталықтары
мен
негізгі
ауылшаруашылық алқаптары жақын болуы керек. Әртүрлі сапалы мал
азықтық алқаптар бөлімшелер арасында дұрыс бөлінуі керек.
Шаруашылық орталықтарының орналасуы орташа арақашықтығы
неғұрлым қысқартуға тиіс. Қысқаша орташа аралық транспорттық
шығындарды яғни өнімнің өзіндік құнын қысқартады
Жобалау нәтижесін салыстыруда бір уақыттық және келтірілген
шығындар арқылы есептелінеді. Транспорттық шығының мөлшері негізгі 2
көрсеткішке байланысты болады:
тасымалдау аралығы
жүк айналымының мөлшері.
Транспорттық шығындарды есептеп шығару үшін жүктің тасымалдау
мөлшерін 1 тонна жүктің тариф бойынша тасымалдау бағасына көбейту
арқылы есептеледі. Жүктің тасымалдау тарифі 1 тонна жүктің белгілі
аралыққа тасымалдау бағасымен анықталады. Автомоболь кері қайтарда бос
келеді. Сондықтан жүрісті жүк пайдаланудың коэффициентті енгізіледі,
оның нәтижесі 0,5-0,6 енгізіледі. Барлық тасылатын жүкті есептеу өқте қиын
болғандықтан «есепке алынбайтын жүктерді тасымалдау» коэффициентті 1,2
қолданылады.
190
шаруашылық ішінде тасымалдау бағасын келесідей есептейміз:
А О С жт ⋅
⋅
=
5
.
0
2
.
1
1
С
1
– шаруашылық ішінде тасымалдау бағасы;
О
ж. т.
– жүк тасымалдау көлемі;
А
т
– тариф бойынша 1 тонна жүкті белгілі орташа аралыққа (км) тасымалдау
бағасы. Тарифтік анықтамадан алынады.
техниканы айдау шығыны келесідей есептеледі:
С
2
=П
агр
*R/V*n*Q
C
2
- техниканы айдау шығыны;
П
агр
– тракторлармен комбайнның саны;
R – аралық;
n – жүрістің саны;
V – жүрістің жылдамдығы;
Q – бір машина-сағаттың бағасы.
3) адамдарды тасымалдау шығыны:
C
3
=n
p
/n
a
*R/V*n
g
*n
n
*Q
С
3
– адамдарды тасымалдау шығыны
n
p
– жұмысшының саны
n
а
– автобустың сиымдалығы
n
g
– бір жылдағы жүріс жасалған күндер саны
n
n
– бір күндегі жүріс жасалу саны
4) С
4
– мамандарды тасымалдау шығыны:
С
4
=n
c
/n
a
*R*n
g
-Q
a
С
4
– мамандарды тасымалдау шығыны
n
c
– мамандар саны
n
а
– машина сиымдалығы
Q
a
– бір километр машина айдау бағасы
5) С
5
– жайылымға және кері мал айдау шығыны:
С
5
=П
басы
*П
айдау
*А
азайған салмақ
П
басы
– мал басының саны
П
айдау
– айдау саны (жайылымға айдап бару және әкелу)
А
а.с.
– азайған салмақ
6) Шаруашылықтан тыс тасымалдау шығыны:
С
6
=Q*n*A
Q – шаруашылықтан тыс тасымалдау жүгінің мөлшері
n - өлшем бірлігі
А – тасымалдау құны
191
Жалпы келтірілген шығын (приведенные затраты) келесі формуламен
есептеледі:
К
пр
=К*Е
н
+С
К
пр
– бір уақыттық, капиталдық шығын
Е
н
– капиталдық шығының тиімділігін көрсетілетін коэффициент
С – жылдық шығын (жыл сайы
н).