Тахеометр станциясының және биіктігінің нөмірлерін енгізу

245
бойынша, сондай-ақ соттың шешімімен жүргізіледі. Межелеу кезінде
мемлекеттік жер кадастрлік мәліметтер, құқықтық құжаттар, сондай-ақ жерді
пайдалану, қорғау және қайта құру жөніндегі құжаттар ескерілуі қажет.
Жертелімін межелеу жұмыстары тұтынушының бекіткен тапсырмасы
бойынша орындалады.
Тапсырма дайындау дайындық жұмыстар жүргізу кезіндегі алынған
қажетті материалдарды жинау және талдау нәтижелеріне негізделуі керек.
Жер телім шекараларының бұрылыс нүктелерін межелеу кезінде жер бетінде
оларды межелік белгілермен бекітеді және тік бұрышты координаттарын
анықтайды. Егер жер телімінің шекарасы табиғи немесе жасанды
объектілемен сәйкес келетін болса, онда уақытша белгілермен бекітілуі де
мүмкін. Егер шекара анықтау кезінде оның орны туралы дау шығатын болса,
онда межелеу жұмыстары сот шешімі шыққанға дейін тоқтатылады. Егер
шекара орны сот шешіміне сәйкес болса, сондай-ақ қабылданған
инструкциялық нормативтік құжаттар талабына сай болса, онда екінші
жақтың шекара орнымен келіспеушілігіне қарамастан межелеу жұмыстары
тоқтатылмайды.
Жер
бетінде
шекара
анықталып
және
келісілгеннен
соң
оныңнәтижелері актпен рәсімделеді және барлық қатысушылармен
орындаушылар қол қояды. Егер қатысушылардың біреуі қол қоймайтын
болса, онда ол туралы жергілікті орган басшылығының уәкілі актке белгі
жасайды. Зерттеу нәтижелері Жер телімдерінің шекараларының жер
бетіндегі пландық орны межелік белгілердің тік бұрышты координаттарымен
сипатталады. Межелік белгілердің пландық орнын анықтауда әр түрлі
тәсілдер
қолданылады
(мысалы:
спутниктік,
геодезиялық,
фотограмметриялық). Бұл тәсілдерде межелік түсіріс желісі құрылады және
межелік белгілердің тік бұрышты координаттары анықталады.
Межелік түсіріс желілерін құруда автоматтандырылған аспабтарды
қолдану арқылы жүзеге асырылады. Бұл аспабтар өлшеу жұмыстарын
автоматтандырып қана қоймай өлшеу нәтижелерін математикалық өңдеу
арқылы межелік белгілердің тік бұрышты координаттарын және биіктігін
есептейді.
Геодезиялық өлшеулерді жүргізудегі заманауи автоматтандырылған
аспабтарда горизонталь, вертикаль бұрыштары мен ара қашықтықты
өлшейтін
техникалық
бөлшектерімен
қатар
өлшеу
нәтижелерін
математикалық өңдеу тетіктері де бірге орналасқан. Қазіргі электрондық
тахеометрлерді үш топқа бөлуге болады: қарапайым, универсал және
роботталған.
Бірінші топқа аз автоматтанған және шектелген бағдарламалық
функциясымен жабдықталған электрондық тахеометрлерді жатқызса болады.
Екінші топтағы электрондық тахеометрлерге көптеген бағдарламалар
енгізілген. Олардың көмегімен тікелей далада әртүрлі инженерлік жерге
орналастыру және кадастрлық жұмыстарды орындауға болады. Бұл екі
топтағы электрондық тахеометрлердің негізгі құрамы - басқару модулі. Оның
қызметі тек далалық компьютер ғана емес, сондай-ақ тахеометрдің өзін

246
басқаратын тетік (пульт). Тахеометрлердің функционалдық мүмкіндігі
(өндірісі, сақтау қабылеті, экранның түрі, енгізілген бағдарламаның түрі
және саны) көбінесе басқару панеліне байланысты болады.
Үшінші топқа роботталған электрондық тахеометрлер жатады. Олар
сервокелтіргіштермен жабдықталған. Сервокелтіргішке команданы арнайы
электронды аңду аспабы береді (мысалы, әртүрлі келтіру бұрандаларын
басқару). Сервокелтіргішті пайдалану өлшеу жұмыстарының өндірісін
шамамен 30 % арттырады. 3Та5 электрондық тахеометр (Ресей). Бұл
тахеометр межелік түсіріс желілерін құруда және межелік нүктелердің және
кадастрлық объектілердің тік бұрышты координаттарын анықтауда
қолданылады.
Электрондық тахеометр электрондық теодолиттен, электромагниттік
қашықтық өлшеуіштен, есептеу аспабынан және ақпарат тіркеу тетігінен
тұрады. Тахеометр басқару панелінен және дисплейден тұрады. Дисплейде
барлық әріптік және сандық ақпараттар көрсетіледі. Тахеометр құрамына
шағылыстырғыш, марка, штатив, тіреуіш, қорек көзі (батарея) тағыда басқа
қосымша бөлшектер кіреді.
3Та5 электрондық тахеометрдің өлшеу дәлдігі келесі орта квадратты
қателермен сипатталады [1]: - горизонталь бұрыш 5"; - вертикаль бұрыш 7"; -
ара қашықтық – (5 мм+3·D10-6) мм. Әр түрлі жерге орналастыру және
кадастрлық есептерді тікелей далалық жағдайда шешу үшін көптеген
құрылғы бағдарламалары бар екінші топтағы электрондық тахеометрлер
қолданылады. Бұндай тахеометрлермен горизонталь және вертикаль
бұрыштарды өлшеу дәлдігі 2" - 5" құрайды, ал қашықтық өлшеу дәлдігі 1 км
ұзындықта 2 – 3 мм болады.
Тахеометрдің электрондық жады 50 және одан да көп нүкте орны
туралы ақпаратты сақтай алады.
Бірінші және екінші топтағы тахеометрлердің негізгі құрамы ол
басқару панелі. Басқару панелі тек далалық компьютер ғана болып қоймай,
сондай-ақ тахеометрді басқару тетігі болыпта саналады. Тахеометрдің
өнімділігі, жадының көлемі, экран түрі, енгізілген бағдарламалардың түрі
және саны сияқты маңызды функционалдық мүмкіндігі басқару панеліне
байланысты болады.
Көбінесе электрондық тахеометрлердің басқару тетігі ішінде болады
және сандық немесе алфавиттік-сандық клавиатурамен басқарады.
Клавиатурадағы клавиш саны тахеометрдің түріне және шешу есептерінің
санына байланысты болады. Клавиш саны көп болған сайын тахеометр
жұмысын басқару өте ыңғайсыз және тиімсіз екіндігі іс жүзінде байқалды,
сол себепті соңғы кезде басқару тетігі ретінде экраны бар далалық
графикалық компьютерлер қолданылып келеді. Бұндай экран электрондық
қаламның көмегімен тахеометрдің жұмысын және өлшеу барысын басқаруға
болады, сондай-ақ жұмыс нәтижелерінің графикалық көрінісін көруге
болады.
Екінші топқа, сондай-ақ Total Station топтама жүйесін жатқызуға
болады. Мысалы, бұндай топтамаға Spectra Precision (Швеция) фирмасы

247
дайындаған Geodimeter 600 электрондық тахеометрін айтуға болады. Бұл
тахеометрдің қосымша клавиатураның орнына қойылған бір модулі біржиілік
спутниктік қабылдағыш болып табылады және антеннасы тасымалдау
тұтқасының үстіне қойылады.
Сурет 36 - Электрондық тахеометр
1 - дисплей; 2 - цилиндрлік деңгейлік; 3- объектив; 4 – дүрбі;5 - қорек блогі; 6
- вертикаль дөңгелектің бағыттау және қатайту бұрандалары; 7 - клавиатура;
8 - горизонталь дөңгелектің бағыттау және қатайту бұрандалары
Үшінші топқа роботталған электрондық тахеометрлерді жатқызуға
болады. Бұндай тахеометрлер көптеген фрикциялық бұрандалармен басқару
сервожетекшісімен жабдықталған, мысалы көтеру және бағыттау
бұрандаларымен. Сервожетекшіге сәйкес команданы арнайы электрондық
бақылау тетігі береді. Сервожетекшіні пайдалану өлшеу өнімділігін шамамен
30% өсіреді және нысанаға бағыттау қатесін тез азайтады. Мысалы,
электрондық тахеометрдің Geodimeter 600 (Швеция) төрт жылдамдықтағы
сервомоторы шағылыстырғышты табу және бақылау режимін қамтамасыз
етеді. Электрондық тахеометрмен ара қашықтықты өлшеу оның ішіндегі
электромагниттік қашықтық өлшеуіштің көмегімен жүргізіледі. Ара
қашықтықты өлшеу, көбінесе, фазалық тәсілмен өлшеу принципіне
негізделген.
Сурет 37 - Ұзындақ өлшеу схемасы
Өлшеу ұзындығының А нүктесінде (37-сурет) өлшеу бағытымен
электромагниттік толқын таратушы аспаб (электрондық тахеометр)
орналасқан делік (36-сурет), ал В нүктесінде шағылыстырғыш (38-сурет)
қойылған. Электромагниттік толқын аспабтан t0 мезгілінде шығып D өлшеу
ұзындығын
өтіп,
шағылыстырғыштан
шағылысып
кейін
қайтып

248
қабылдағышпен tn мезгілінде қабылданады. Егер электромагниттік
толқынның модулденген ұзындығы λбелгілі болса, онда бұл жерде N –
модулденген толқынныңтолық саны; ΔN–қалдық толқын шамасы.
Модулденген толқынныңтолық санын N анықтау үшін әртүрлі жиілікте
өлшенген өлшеу нәтижелерін пайдаланады. Ондай өлшеуді белгісізді
анықтау деп атайды. Ал қалдық толқын шамасын ΔN анықтау үшін жарық
қашықтық өлшеуіш конструкциясына фазометр тетігін енгізген.
Сурет 38 - Шағылыстырғыш және нысаналау маркасы
1 - тіреуіш; 2 - дөңгелек деңгейлік; 3 - оптикалық тіктеуіш; 4 - нысаналау
маркасы; 5 – шағылыстырғыш
Фазалық жарық қашықтық өлшеуішпен ара қашықтық өлшеу дәлдігі
көптеген факторларға байланысты, олардың ішіндегі негізгілері ол сыртқы
орта мен фазометр құрылғы жұмысының дәлдігі. Сыртқы ортаның әсері
көбінесе толқынның таралу ортасы туралы атмосфераның толқынды
сындыру көрсеткішін дәл білмегендіктен болады.
Жарық
қашықтық
өлшеуішпен
ара
қашықтықты
өлшеу
үшіншағылыстырғыш қолданылады. Шағылыстырғыш призмадан немесе
бірнеше призмадан тұрады. Электрондық тахеометр конструкциясындағы
қолданылатын жарық қашықтық өлшеуіш үшін арнайы шағылыстырғыш
қолдану міндетті түрде емес, өлшеу барысында жергілікті нәрселерден
шағылысқан сигналды қабылдау арқылы да жүргізуге болады.
Бұрыш өлшеу жұмыстарын автоматтандыру үшін электрондық
тахеометр конструкциясына тахеометрдің горизонталь және вертикаль
дөңгелектерінің бұрыштық қозғалысын анықтайтын сандық түрлендіргіш
енгізілген. Аталған түрлендіргіштіңанықтау қабілеті бұрыштық секундтың
оннан бірін құрайды. Электрондық тахеометрмен жұмыс істеу барысында
өлшеу нәтижелерін жазатын журнал жүргізілмейді, бірақ абрис жүргізу және
құру міндетті. Межелік белгілердің тік бұрышты координаттарын анықтау
екі кезеңнен тұратын геодезиялық құрылымнан тұрады.

жүктеу/скачать 5.11 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: