1. Бұқаралық ақпарат құралдары
жүктеу/скачать 328 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Зерттеу жұмысының мақсаты.
- Зерттеу әдістері.
- Зерттеу жұмысының құрылымы мен көлемі.
- Бұқаралық ақпарат құралдары 1.1. Бұқаралық ақпарат құралдары тілінің зерттелу тарихы
| Зерттеу нысаны. Қазіргі бұқаралық ақпарат құралдарындағы тіл мәдениеті және мемлекеттік тіл мәселесі.
Зерттеу пәні. Бұқаралық ақпарат құралдары халық арасында хабар таратады, қоғамдық пікір қалыптастырады, саяси жұмыс жүргізуге мүмкіндік береді. Олардың арқасында қоғамда тұрақтылық, ынтымақтастық атмосферасы қалыптасады немесе тұрақсыз жағдай қалыптасады. Бұқаралық ақпарат құралдары кең ауқымды қамтитын байланыс құралдарының маңызды бөлігі болып табылады. Зерттеу жұмысының мақсаты. Бұқаралық ақпарат құралдарындағы тіл мәдениетіне, отандық телеарналардағы тікелей эфир хабарларына көрермен көзімен баға беру. Зерттеу жұмысының міндеті. - Тікелей эфирде жұмыс істеуге тартылған жүргізушілердің кеңестерін ескере отырып, хабарламаны қалай сәтті шығаруға болады деген сұраққа жауап іздеу; - Көрерменге көрінбейтін техникамен қалай тіл табысуға болады және эфир жүргізушісіне өзін қалай ұстау керек деген мәселелерді шешуді қарастыру; - Бұқаралық ақпарат құралдарымен байланысты зерттеу жұмыстарын кеңінен қарастырып, тіл мәдениетін ашу және талдау. Зерттеу әдістері. Салыстырмалы талдау, жалпылама талдау, құрылымдық және психоаналитикалық әдістер пайдаланылды. Зерттеу негізі. Бұқаралық ақпарат құралдарының тілін зерттеу барысында теория мен практикалық жұмыс бір арнаға тоғыстырылды, зерттеушілер еңбектерімен, мұрағат материалдарымен толықтырылып, теориялық тұрғыда пайдаланылды. Зерттеу жұмысының құрылымы мен көлемі. Зерттеу жұмысы кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Бұқаралық ақпарат құралдары 1.1. Бұқаралық ақпарат құралдары тілінің зерттелу тарихы Ақпарат құралдары халық арасында хабар таратады, қоғамдық пікір қалыптастыруға, саяси жұмыс жүргізуге және т.б. мүмкіндік береді. Бұқаралық ақпарат құралдарының адамдарға әсерін ескере отырып, оны төртінші үкімет деп атайды, оны заң шығарушы, атқарушы және сот билігінің қасына қояды. Кең мағынада бұқаралық ақпарат құралдарына барлық бұқаралық ақпарат құралдары кіреді - газеттер, журналдар, теледидар және радио, пресс-релиз, жарнамалық мәтіндер. Баспасөз, теледидар және радио тек ақпарат тарату құралы ғана емес, олар көпшілікке ұсынылған материалдарды түсіндіреді, көркемдік көрініс пен сипат береді, осылайша көрерменнің, тыңдаушылардың эстетикалық сұранысын өтейді. Бұқаралық ақпарат құралдары - саяси экономика мен ғылыми техниканың дербестігі бар мемлекет тәуелсіздігінің басты белгілерінің бірі. Ақпараттық саясат - қоғамда ақпараттық желіні дамытуға бағытталған реттеуші жүйелерді немесе бұқаралық ақпарат құралдарын құрумен, сақтаумен, өңдеумен, көрсетумен, таратумен байланысты мемлекеттік органдардың өндірістік процестері мен қатынастарының бүкіл кешенін ғана емес, сонымен қатар барлық түрдегі ақпаратты - іскерлік, хабарлама және т. б. қамтиды. «Мемлекет өзінің экономикалық әлеуметтік-саяси, ұлттық мүдделеріне сәйкес ақпарат саясатын ұстанады. Мемлекет тарихындағы түбірлі реформалар, өзгерістерге орай дұрыс тандап алған ақпарат саясаты қоғамның мүдделі мұраттарына жол бастап, өзіндік материалдық-рухани құндылықарын сақтай отырып, әлемдік өркениет деңгейіне көтерілге қызмет етеді. Ақпараттың құрылымы мен жалпы қасиетін, сондай-ақ ақпаратты жинақтау, сақтау, іздеу, қайта өңдеу, түрлендіру, тартумен және оны адам қызметінің әр түрлі саласында пайдалануға байланысты мәселелерін зерттейтін ғылым саласы» [2, б.14]. Қазіргі кезеңде ақпаратты таратудың осы құралдарын бағалау қиын. Бұл ұйымдар әртүрлі әлеуметтік шындықтардың делдалдығымен сипатталады, өйткені нақты өмірде оның көптеген өкілдері ақпаратты таратуға және сақтауға белсенді қатысатыны белгілі. «АҚШ-та материалдық емес өндіріс саласында жұмысқа жарамды тұрғындардың 60%-ы, ал ауыл шаруашылығында небәрі 3%-ы ғана жұмыс істейді. Қазір электрондық бұқаралық ақпарат құралдары үлкен өзгеріске ұшырауда, себебі журналистика мультимедиалық бағытқа қарай дамып бара жатыр. Егер бірнеше жыл бұрын радио жойылып бара жатыр, оның ықпалы мен рөлі азайды деп сәуегейлік жасасақ, қазір сол радио мультимедиа элементтерінің енуі арқылы (бейнесуретті сайттар, кастингтер т.б.) қайта жандануда. Тіпті, батыс журналистикасында «радионың цифрлік жандануы» деген жаңа термин пайда болды» [2, б. 15]. Қазіргі қоғамда бұқаралық ақпарат құралдарын ұйымдастырудың үш негізгі жүйесі қолданылады: жеке (коммерциялық), мемлекеттік және қоғамдық-құқықтық. Тұлға аралық қарым-қатынас (коммуникация) - болашақта бірлескен қызмет үшін қажет бір-біріне әсер ету мақсатында екі немесе одан да көп тілдік тұлғалар арасында ақпарат алмасу. Зерттеушілер қарым-қатынастың әртүрлі түрлерін ажыратады: тұлға аралық, жанама және бұқаралық. Жанама коммуникация телефон байланысы немесе электрондық пошта арқылы жасалған байланыс болып табылады, яғни «жеке бір құрал немесе ақпарат беру арнасын пайдаланып қарым-қатынас жасау» [3, б. 22] болып табылады. Ал бұқаралық коммуникацияға келсек, ол журналист оқиға орнынан репортаж жүргізіп, оның бейнесін көптеген халық қабылдап отырса бұқаралық деп айтуға болады. Дегенмен, бұқаралық коммуникация және бұқаралық ақпарат құралдары ұғымын бір мағынада қарауға болмайды. Бұқаралық ақпарат құралдары ең алдымен «ақпаратты жаппай таратуға жұмылдырылған техникалық құралдардың, қоғамдық ұйымдардың және адам ресурстарының жиынтығы» [4, б. 15-16], - деп түсіндіріледі. Ал бұқаралық коммуникация осы ақпаратты тарату процесі болып табылады. Бұл ерекшеліктер қазақ тілінде де, ағылшын тілінде де ерекше атап көрсетілген. Жалпы бұқаралық коммуникация ұғымына бвлайша анықтама беріліп жүр: «Бұқаралық коммуникация - бұл адамдардың баға беруіне, көзқарастарына және мінез-құлқына ықпал ету мақсатында жүйелі түрде өте үлкен аудиторияға хабар тарату болып табылады» [5, б. 344]. Осы анықтаманы зерттеуші Т.М.Николаева: «Бұқаралық коммуникация саны жағынан үлкен аудиторияға техникалық құралдар арқылы (баспасөз, радио, теледидар және т.б.) ақпаратты (білімді, рухани құндылықтарды, адамгершілік және құқықтық нормаларды) тарату процесі» [4, б. 235], - деп толықтырып өтеді. Бұқаралық коммуникацияның ерекшеліктері: 1. Ақпарат көздерінің институтционалдығы; 2. Ақпарат көздері мен аудитория арасындағы кері байланыстың бытыр аңқылығы; 3. Аудиторияның бұқаралығы; 4. Аудиторияның гетерогендігі; 5. Ақпарат пен байланыстың жоғары жылдамдықты және репродукциялық құралдарын пайдалану; 6. Хабарлардың жылдам таратылуы; 7. Салыстырмалы түрде ақпараттың тұтынушылық құнының арзан болуы. Тіл - мәдениеттің маңызды түрі болып табылады. Ғалымдардың пікірінше, тіл мәдениеті ұғымы тілдің мәдениетке жататындығын білдірмейді, бірақ тілдік тәсілдердің жетілу, реттілік, жүйелеу дәрежесін көрсетеді. Сондықтан сөйлеу мәдениеті - нақты ойлау, адамгершілік. Ал мәдениет үшін күрес - тілдің тазалығы, ойдың дәлдігі үшін күрес. Ең жауапты міндеттердің бірі - халықты тіл мәдениетіне үйрету. Біз осы саладағы қазақ баспасөзінің рөлін жоғары бағалауымыз керек. Алайда, баспасөзде де, сөйлеуде де, жеке тұлғалардың хатында да тілдік бұзылулар, тіл мәдениетінің ақаулары көрініп тұрады. Сондықтан, тілдік қарым-қатынас «тілдік ауруға» айналмауы үшін, сөйлеу мен жазудағы кемшіліктерді уақтылы түзеп отыру артық болмайды. Тіл - бұл ұлттық болмыстың көрінісі, ұлттық сана-сезімнің өлшемі. Сондықтан ұлттық тіл мен ділдің арасындағы байланыс өте қиын. Тіл барлық рухани құндылықтардың негізі болғандықтан, ол әлемдік мәдениет пен өркениеттің дамуынан тыс қала алмайды. Қандай да бір ұлттың дамуы, қазіргі жаһандану дәуірінде өзінің ұлттық тілін сақтай отырып, оның одан әрі дамуына, қоғамдық қызметінің кеңеюіне, сондай-ақ осы мақсаттар үшін іс-шаралардың дұрыс ұйымдастырылуы мен өткізілуіне, демек, мемлекеттік тіл саясаты мен бағдарламаларына тікелей байланысты. Ал мәдени-тарихи мазмұнды құрайтын кез келген тілдің даму жолы әрбір ұлттық менталитетті басқалардан ерекшелендіреді. Әлемдік өркениеттегі кез келген мәдениет адамның қолымен жасалған құндылықты білдіретіндіктен, оны таза табиғи процесс деп тануға болмайды. Кез келген ұлттың мәдениеті осы елдің көпғасырлық қоғамдық - әлеуметтік дамуы негізінде қалыптасады және өркендейді. Сондықтан тілді ұлттан, ұлтты тілден, тілді ұлт өмір сүріп отырған қоғамдық - әлеуметтік ортадан, қоғамдық қатынастардан ажырату мүмкін емес. Адам баласының дүниені қабылдауы, оның білімі арқылы жасалады және тілмен белгіленеді. Әлемнің тілдік бейнесі тікелей лингвистикаға (тіл біліміне) қатысты болса да, оның шеңберінен шығып, басқа ғылымдар аясында зерттеледі. Тілге қатысты мәселелер, демек, кең ауқымды, көп қырлы құбылыс. Оның проблемаларының бірі - тілдің қоғамдық-әлеуметтік, коммуникативтік қызметі. Жинақтай келе, бұқаралық ақпарат құралдары тіл жүйесін қалыптастырудың маңызды факторы болып табылады. Бұл келесі жағдайларда көрінеді: Біріншіден, баспасөз, телеарна, радио материалдары ақпараттық мазмұнына сәйкес кең географиялық кеңістікті қамтиды, сондықтан сол ортадағы сөйлеудің жеке диалект элементтерін қамтиды; Екіншіден, кез-келген бұқаралық ақпарат құралдарының жарияланымдарының ішінде ресми тіл, дипломатиялық тіл, кеңсе қағаздарының тілі, ресми ақпараттан бастап әр түрлі деңгейдегі шенеуніктермен сұхбатқа дейінгі элементтер бар; Үшіншіден, газет авторлары мен журналистер жеке мақалаларда сипатталған оқиғалардың шытырмандық реңкін қанықтыру үшін «жаргон» сөздерін қолданатын жағдайлар аз емес; Төртіншіден, газеттегі мемлекеттік және бірлескен кәсіпорындардың атаулары, жарнамалық жаңалықтар сағат сайын, тіпті минут сайын ақпараттық эфирге шығып отырады; Бесіншіден, кез-келген кәсіби басылымдар мен таралымдар осы салада қолданылатын терминдерді ақпараттық арнаға енгізеді, кейде редакциялайды. жүктеу/скачать 328 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|