1-дәріс. Гляциологияның мазмұны мен негізгі бағыттары
жүктеу/скачать 246.15 Kb.
|
| Сұрақтар:
Тоңды жыныстардың таралу облыстарын аудандасттыру Аудандастыру сызбасы 15-дәріс. Гляциологияның қазіргі мәселері Гляциологиядағы қазіргі мәселелерге гляциосфераға кіретін барлық объектілердің бір-бірімен және табиғи ортаның басқа компоненттерімен байланысының динамикасын сипаттайтын нивал-гляциалды жүйелердің нақты модельдерін құру жатады. Мұндай модельдерді құрудың үш жолы бар. Біріншіден, физикалық процестердің математикалық сипаттамасы, мысалы, формулалар мен сандарда мұздықтың немесе қар көшкінінің моделін құруға және оларда болып жатқан барлық табиғи процестерді сипаттайтын теңдеулер жүйесін табуға болады. Екіншіден, физикалық модельдеу және табиғи эксперименттер жүргізу, зертханада судағы мұздықтың немесе мұз өрісінің моделін құруға және оларды осы процестердің ерекшеліктерін зерттеу үшін табиғат заңдары бойынша "өмір сүруге" мәжбүр етуге болады. Сондай-ақ, белгілі бір типтік мұздықты, мұзды, мұздық бассейнді және т.б. эталон ретінде алып, далада мақсатты зерттеулер жүргізуге болады. Үшінші жол— далалық бақылаулардың нәтижелерін салыстыру және осы негізде статистикалық модельдеу және жеке параметрлердің карталарын құру және олардың өзара әрекеттесуін анықтау. Үш жолдың кез-келгені бойынша заманауи деңгейде зерттеулер жүргізу жаппай материалды алу, сақтау және жүйелеудің бүкіл тізбегін дұрыс ұйымдастырған жағдайда ғана мүмкін болады. Гляциологияда мұндай тізбек үш негізгі буынды құрауы тиіс: 1) қар мен мұзды бақылаудың жерүсті-әуе-ғарыштық қызметі; 2) гляциологиялық деректер банкі; 3) әлемнің қар-мұз ресурстарының атласы. Жер-әуе-ғарыш қызметінің міндеті-қар жамылғысының, теңіз мұздарының, тау-кен және жабын мұздықтарының режимін олардың қорларын, өзгергіштігін, ластануын және т. б. бағалай отырып, үнемі бақылау. Мұндай қызмет Табиғи ортаны бақылаудың бір бөлігі бола алады, бірақ оның өзіндік міндеттері бар. Қызметтің жер бөлігі-бұл арнайы бағдарлама бойынша гляциогидрометеорологиялық бақылаулар, арнайы таңдалған мұздықтарда мерзімді бақылаулар және экспедициялық зерттеулер жүргізетін бірқатар тұрақты станциялар. Халықаралық геофизикалық жыл бағдарламасы (1957-1959 ЖЖ.) бойынша көпжылдық зерттеулер жүргізілгендер эталондық мұздықтар ретінде әсіресе пайдалы. және кейінірек), Халықаралық гидрологиялық онжылдық (1965— 1974) және мұздықтардың ауытқуын бақылау бағдарламасы (1975 және одан кейінгі). Бұл мұздықтардың кейбірінде ұзақ (кейде ерекше) бақылаулар бар. Қызметтің әуе бөлігі - ұшатын гляциологиялық зертханамен жабдықталған ұшақтың немесе тікұшақтың бортынан қашықтықтан фотографиялық және геофизикалық бақылаулар. Ауадан қашықтықтан бақылау арқылы келесі міндеттерді шешуге болады: аумақты суретке түсіру, қар қорын есептеу, мұздықтардың тербелістерін зерттеу және олардың қалыңдығын өлшеу, мұздықтардың физикалық қасиеттері мен құрылымын зерттеу, мұздықтардың ішіндегі және астындағы сұйық суды анықтау, қар мен мұз бетінің жылу балансын бағалау, теңіз мұздары мен айсбергтерді бақылау. Қызметтің ғарыштық бөлігі-жердің жасанды спутниктерінен және орбиталық станциялардан жер бетінің белгілі бір бөліктерін әртүрлі диапазондар мен масштабтарда түсіру, сондай-ақ ғарышкерлердің ғарыш кемесінен немесе орбиталық станциядан кейбір қар-мұз құбылыстарын автоматты түрде өлшеу және бақылау. Мұндай бақылаулардың алғашқы тәжірибесін 1978 жылы ғарышкерлер Ю.В. Романенко мен Г. М. Гречко, В. В. Коваленк және А. С. Иванченков "Салют-6"орбиталық станциясында орындады. Олар таулардағы пульсирленген мұздықтар мен қар жамылғысын визуалды бақылау және суретке түсіру бойынша арнайы нұсқауларға ие болды. Қар мен мұзды бақылаудың жер үсті-әуе-ғарыштық қызметі туралы кең ақпарат жинау үшін гляциологиялық мәліметтер банкін құрған жөн. Бұл мәселе қазірдің өзінде кеңестік зерттеушілермен жұмыс істеуде. Мұндай банк, бір жағынан, гидрометеорологиялық ақпаратты сақтау жүйесімен (атмосфера және гидросфера туралы мәліметтер), екінші жағынан — геофизика бойынша деректерді сақтау орталықтарымен — күн-жер байланыстары және "қатты" жермен байланысты болуы тиіс. Осы орталықтармен өзара ақпарат алмасу қар-мұз процестерінің өзгергіштігінің себептерін, механизмі мен салдарын жаһандық талдауға мүмкіндік береді. Нивал-гляциалдық жүйенің күрделілігіне байланысты деректер базасы мұздықтар, қар көшкіндері, су айдындарының мұздары, мұздар, қар жамылғысы, жер асты мұздары және т. б. сияқты жекелеген ішкі жүйелер бойынша құрылатын болады. Бұл базадағы деректер халық шаруашылығына қажетті анықтамалар жасауда, қауіпті жағдайлардыы болжау әдістерін құрастыруда, ғылыми-зерттеу жұмыстары және ең алдымен нивалдық-гляциалдық процестердің үлгілерін жасауда, сондай-ақ қар-мұз ресурстарының атласында қар мен мұзды картаға түсіруде негіз болады. Атлас гляциологиялық және, мүмкін, тақырыптық картаға түсірудегі жаңа қадам болады. Жаңа, өйткені ол өте гетерогенді құбылыстардың орналасуын, қорын, режимі мен өзгергіштігін көрсетуі керек: маусымдық (қар жамылғысы, өзен және теңіз мұздары), бірнеше жыл бойы бар (қар бүршіктері, мұздар), тұрақты емес (қар көшкіні және мұздықтардың күрт қозғалысы), ақырында "Мәңгілік" (мұздықтар, жер асты және теңіз мұздары). теңіз мұзы). Бұл айырмашылықтар оларды әр түрлі көрсетуді қажет етеді. Атласты құрастыру гляциология саласындағы арнайы теориялық әзірлемелерді тудырады. Табиғи мұздың барлық түрлерін ескере отырып, жер шарын гляциологиялық аудандастыру қажет; мұндай аудандастыру әлі толық орындалған жоқ. Мұздықтардың морфологиялық жіктелуін қайта қарау керек және мұздық жүйелерді олардың режиміне қарай жіктеу керек. Табиғи мұздың көптеген түрлері сияқты дискретті объектілерді картаға түсіру тәсілдерін табу қажет және оларды нивал-гляциалды процестердің уақытша өзгергіштігін ескере отырып, динамикада көрсету керек. Мұз қорларын және осы қорлардың мүмкін болатын өзгергіштігін бейнелеу үшін қарапайым және дәл пішінді табу өте маңызды. Карталардың көптеген түрлері әлемдік тәжірибеде алғаш рет орындалатынына қарамастан, бұл қиындықтардың барлығын жеңетініне күмән жоқ. жүктеу/скачать 246.15 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|