1. Экология ғылымының басқа ғылымдармен байланысын талқылау негізінде экологияның бөлімдерін атап көрсетіңіз
жүктеу/скачать 34.91 Kb.
|
| Минимум заңы. «Минимум заңын» немесе әрбір организмдердің сыртқы ортаның факторларына төзімділігі, осы факторлардың ішіндегі бір ғана түрімен шектеліп сол фактор жетіспеген кезде, организмде өзгеріс болатынын ең бірінші рет 1840 жылы немістің химик ғалымы Ю. Либих анықтаған болатын. Осы заң бойынша өсімдіктің немесе бидайдың өнімі, топырақтағы қоректік элементердің мөлшеріне байланысты. Егер осы бірнеше қоректік элементтің ішінен бір элемент аз мөлшерде болса немесе жетіспесе, осы өсімдіктің өсуі және сонымен қатар өнімі күрт төмендейтіндігін тәжірибе жүзінде дәлелдеді. Мысалы бор - өсімдіктерге ең қажетті қоректік зат, бірақ ол топырақтың құрамында әрқашанда аз болады. Бір дақылды бір жерге ұзақ жылдар өсірудің салдарынан оның топырақтағы бордың қоры азайып кетеді. Сондықтан топырақта басқа қоректік заттар қанша көп мөлшерде жеткілікті болғанымен, бордың жетіспеуі өсімдіктердің өсу процесін тоқтатады.
Кейіннен осы айтылған «минимум заңы» тек өсімдіктер үшін ғана емес басқа да организмдердің осындай экологиялық факторлардың әсерінен өзгеріске ұшырауын «шектелу фактор» деп атап кеткен. Сүйтіп бұл шектелу химиялық факторды экологияға да қолданылуға болады. Бұл экологиялық фактор - «шектеуіш» фактор деп атауға болады. Егер осы фактордың әсері ең төменгі немесе ең жоғарғы шегіне жеткен уақытта, организмдер тіршілігін тоқтатады. Сонымен, әрбір тірі организмнің экологиялық факторларға төзімділік шегі бар, ол ең жоғары шек-максимум және ең төменгі шек-минимум, ал осы екі шектің ортасында организмнің өсіп-өнуіне, қызметіне т.б. жағдайларына ыңғайлы орташа -оптимум шегі жатады. Бұл түсінікті ең бірінші рет 1913 жылы американ ғалама В. Шелфорт ұсынған болатын. Оны «төзімділік заңы», немесе «толеранттық заң» деп атап айтуға болады. Ол мынадай тәжірибеге сүйеніп айтылған. Мысалы, дызылдақ қоныз көбейер кезінде немесе жұмыртқа салар кезінде өзіне ыңғайлы жерді іздейді, ол үшін жұмыртқа борпылдақ топыраққа салыну керек, оның құрамында топырақ шіріндісі өте аз болуы керек, топырақтың ылғалдығы мен температурасының өзгеру шегі өте аз мөлшерде болуы шарт, жарық аз болу қажет. Егер осы айтылған жағдайлар сәйкес келмесе қоңыз жұмыртқасын салмайды, ал салған уақытта да одан шыққан ұрпақтар өліп қалады. жүктеу/скачать 34.91 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|