1 емтихан билеті «Ғылым философиясы мен тарихы»
жүктеу/скачать 321.33 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 26 емтихан билеті
| Ғылыли гипотезаны тексеру. Гипотезаны тексерудің жалпы схемасы екі формада құрылуы мүмкін: 1) Егер гипотезаның негізі немесе алғышарты (н) ақиқат болса, онда оның салдары да (с) ақиқат болады. Ойқорытындының бұл тәсілі тосіш ропет (қазақша: қостаушы модус) деп аталатын логикалық қорытынды шығару тәсілі болып табылады. Оның логикалық формасы:
Егер Н ақиқат болса, онда С ақиқат болады. Н — акикат Онда С — ақиқат болғаны Бірақ коп жағдайда гипотезаны тексеру салдарын анықтаудан негізін анықтауға карай жүреді. Ондай схеманың логикалық түрі мынадай: Егер Н ақиқат болса, онда С ақиқат болады С - акикат Онда Н ақиқат болуы ықтимал. Мүнда Н гипотезаның негізі, С — оны растайтын салдары. Бұл схема бойынша салдардьщ (с) ақиқаттығынан негіздің (н) ақиқаттығының ықтималдығы гана шығады, өйткені гипотезаның акиқатшғыл теріске шығаратыл басқа салдардьщ немесе фактінің болу мүмкіндігін жоққа шығаруға болмайды. Сол себепті бұл схема логикалық заң немесе қорытынды шығарудың ережесі бола алмайды. 2) Бүған керісінше, жалған салдардың негізінде гипотезаның ақиқаттығын теріске шығару логикада тойш Ыіепз (қазақша: текрістеуші тосіш) деп аталатын қорытынды шығарудың логикалық ережесі болып табылады. Гипотезаны логикалық түғыдан бекерлеудің формасы немесе схемасы мынадай: Егер Н ақиқат болса, онда С да ақиқат болганы С — жалган Онда Н — жалган Логикалық түрғыдан алғанда гипотезаньщ жалгандыгы расталғандықтан, жалган гипотеза лақтырып тасталады. Дедукцияның көмегімен гипотезадан жэне ғылымнын, жалпы пікірлерінен (заңдарынан, теориялары мен түжырымдарынан) шығарылган қорытындының негізінде болжамдар мен жорамалдар жасалады. Олар эдетте гипотезаның ақикаттыгының немесе ақиқатқа жақындығының сенімді дөлелі болыл табылады. Астрономия, физика, химия сияқты ғылымдарда Мұндай болжамдар айрықша дәл болады. Мысалы, астрономияда күннің және айдың түтылатыны ондаған жөне жүздеген жыл бұрын дәл болжанады, ал физика өз теорияларының көмегімен тек атомдар мен молекулаларды гана емес, материяньщ элементар бөлшектерінің бар екендігін алдын ала болжап берді. Әлеуметтік-экономикалық және гуманитарлық ғылымдарда болжаулар көбінесе статистикалық мөліметтерге негізделетіндіктен, олардың қорытындьглары Бұл методологиялық әдістер таным процесінде маңызды тарихи рол атқарды. Біріншіден, олар толып жатқан нақты ғылыми зерттеулердің іске асуына көмектесті, екіншіден, ғылыми танымның құрылымын дүрыс анықтауға жол ашты. Оның құрылымы екі этажды үйге үқсас екенін көрсетті. Теориямен айналысатын "жоғарғы этаж" эмпирикалық "теменгі" этаждьщ үстінде түрғанымен, бірақ бірінші этажсыз ол томен қүлап түсер еді, ал, керісінше, екінші этажсыз үй салынып біткен құрылыс болып есептелмес еді. Бұл аса қарапайым теңеуден келіп шығатын қорытынды: ғьглыми фактілерді жинап беретін индукциясыз дедукциялық әдіс ақиқат теориялық қорытыңды жасай алмас еді, ал дедукциялық одіссіз индукция ықтимал ғана білім берер еді. Сондықтан қазіргі заманғы ғылыми танымда бұл екі әдіс өзара бірін-бірі толықтыра отырып, диалектикалық бірлікте қолданылады. Біздің заманымыздағы ғылыми білімнің стандартты құрылыс моделі, шамамен, мынадай тізбек түрінде іске асады: южірибелік, (эмпириялық) фактіні анықтау — алғашқы шпириялық қорытынды — бұл қорытындыға сәйкес келмейтін фактілерді іздеу, табу — жаңаша түсіңдіру схемасы бар теориялық гипотеза (жорамал) үсыну — байқалған барлық фактілердің негізінде құрылған гипотезадан логикалық қорынды шығару (дедукция). Ал бұл соңғы ақиқат - теориялық қорытынды болуы тиіс, өйткені расталған гипотеза теориялық заңға айналады. Ғылыми білімнің Мұндай моделі гипотезалық-дедукциялық деп аталады. Қазіргі заманғы ғылыми танымның көпшілігі дәл осы тәсілмен құрылады. 1. Теорияның қурылымы. Дәл ғылымдардың теориялык, құрыдымында өдетте логикалық анықтама беруге болмайтын негізгі немесе бастапқы үғымдарды атап көрсетеді, қалған үғымдардың бәрі логикалық аньгқтама деп аталатъш амалдың комегімен енгізіледі. Теорияның қаңқасын оның негізгі заңдары немесе іргелі принциптері құрады. Олардан дедукциялық логиканың ережелері бойынша туынды деп аталатын екінші зандар қорытып шығарылады. Математикалық теориялардың құрылымы ең дәл болады - оларда жаңадан енгізілетін үғымдардың бәрі логикальгқ анықтаманың ережелерінің комегімен бастапқы үғымдар арқылы анықталады, ал теориялар аксиомалардан қорытып шығарудың логикалық ережелері бойынша негізделеді. Тәжірибеге, бақылаулар мен фактілерге сүйенетін басқа ғылымдардың, мәселен, биологияның, теориялары үшін математикада қолданылатын формалар жарамайды, ойткені оларда жаңа фактілер мен олардың озара төуелділіктері ашылуга байланысты олардың үғымдары мен зандары өзгереді. Сондықтан фактілерге сүйенетін Мұндай теорияларда әдетте мазмүны озгермей түра алмайтын, керісінше зерттеулер дамыған сайын өзгеріп отыратын негізгі зандарды, үғымдар мен принциптерді анықтаумен шектеледі. Солай бола түрса да теорияны құрудың аксиомалық өдісіне талпыну басқа ғылымдарда да бар, ойткені Мұндай теориялардың комегімен жалпы теориялардың негізгі қағидаларылан коптеген жекеше фактілерді таза логикалық жолмен қорытып шығаруға болады. 2. Теорияларды классификациялау үғымды бөлудін түрліше логикалық негіздері бойынша жүргізілуі мүмкін. Біріншіден, зерттелетін қүбылыстар саласының бейнелену бірдейлігіне қарай феноменологиялыщ және феноменологиялық емес, көбінесе аналишикалық деп аталатын теориялар болып болінеді. № 26 емтихан билеті жүктеу/скачать 321.33 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|