1. Физика пәні және оның басқа ғылымдармен байланысы. Физикалық шамалардың ӛлшемділігі және ӛлшеу бірліктері

8.1. Сұйық пен газдағы қысым. Паскаль заңы. Архимед күші. Денелердің жүзу 
шарттары.
Сұйық пен газ тәрізді денелерге тән нәрсе ығысуға кедергі жасамайды, 
сондықтан да олар ӛте аз күштің әсерінен де ӛз формасын ӛзгертеді. 
Сұйықтың немесе газдың кӛлемін ӛзгерту үшін, әрине, керісінше, шектеулі 
сыртқы күш талап етіледі. Сыртқы әсердің нәтижесінде кӛлемнің ӛзгеруі 
кезінде сұйық пен газда серпімді күштер пайда болады да, ең ақырында, 
сыртқы күштердің әсерімен теңеседі. Сұйықтар мен газдардыц серпімді 
қасиеті мынадан білінеді: олардың жеке бӛліктері бір-біріне немесе олармен 
жанасатын денеге сұйық пен газдың сығылу дәрежесіне тәуелді болатын 
күшпен әсер етеді. Мұндай әсер қысым деп аталатын шамамен сипат-талады. 
Қандай да бір ∆S ауданға сұйық тарапынан нормаль бойымен әсер ететін 
күштің осы ауданға қатынасымен анықталатын физикалық шаманы қысым 
деп атайды. 
. (1) 
Егер сұйықтың ΔS ауданға әсер ететін күші осы аудан бойынша бір 
қалыпты 
бӛлінбесе, 
онда 
жоғарыдағы 
ӛрнек 
орташа 
қысымды 
анықтайды. 
Берілген 
нүктедегі 
қысымды 
табу 
үшін 
ΔS 
ауданын 
нӛлге 
ұмтылдыру 
қажет. 
Демек, 
нүктедегі 
қы- 
сым мына ӛрнекпен анықталады: 
(2) 
Тепе-теңдік күйдегі газдар мен сұйықтардағы қысым Паскаль заңына 
бағынады. Паскаль заңы: тыныштықтағы газға немесе сұйыққа түсірілген 
сыртқы қысым кӛлем бойынша барлық бағытқа бірдей беріледі. Паскаль 
заңы гидравликалық сыққыштарда ауданды кішірейту арқылы үлкен күш алу 
мақсатында пайдаланылады. Ауырлық ӛрісінде орласқан сығылмайтын 
тыныштықтағы сұйықтың ішіндегі қысымның таралуын қарастыралық. 
Сұйықтың тепе-теңдік күйінде горизонталь бағыттағы қысым әрқашан бірдей 
болғандықтан, сұйықтың еркін беті горизонталь орналасады. Табанының 
ауданы S, биіктігі h ыдысқа құйылған сұйықтың салмағы:
P = mg = ρgV = ρgSh (3) 
 
Оның ыдыс түбіне түсіретін қысымы мына формуламен анықталады: 
(4) 
гидростатикалық қысым деп аталады. 
Сұйыққа немесе газға батырылған денеге Архимед заңымен 
анықталатын кері итеруші күш әсер етеді: газға немесе сұйыққа батырылған 

денеге, дене ығыстырып шығаратын сұйықтың (газдың) салмағына тең кері 
итеруші күш тӛмендегі формуламен анықталады:
F
A
 = ρ
с
gV
Д
(5) 
Мұндағы, ρ
с
- сұйықтың тығыздығы, V
д
– сұйыққа батырылған дененің 
кӛлемі.  

жүктеу/скачать 2.69 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: