1. Физиология пәнінің мазмұны мен маңызы
Қозудың жүйке-ет синапсы арқылы өтуі. Синапс, оның түрлері
жүктеу/скачать 0.99 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Нерв-бұлшықеттік синапстарда қозудың таралу механизмі
- Нерв-бұлшықет синапсында қозудың негізгі кезеңдері
| 45.Қозудың жүйке-ет синапсы арқылы өтуі. Синапс, оның түрлері.
Нейрондар бір-бірімен өсінділер арқылы байланысып, синапстарды (грекше “synapsis” - байланыс) түзеді. Синапста бір нейронның аксоны екінші нейронның дендритімен байланысады. Синапс екі бөлімнен тұрады: пресинапстық және постсинапстық. Пресинапстық бөлімнің пресинапстық мембранасы бар, ол аксонның жуандаған ұшы – синапс түймешесінің қабығы. Синапс түймешесінің іші синапстық көбікке толы болады. Бұл көбік медиатор деп аталатын белсенді химиялық заттан тұрады. Қозуды қабылдайтын дендриттің қабығын постсинапстық мембрана деп атайды. Пресинапстық және постсинапстық мембраналардың арасында синапс аралығы болады. Ол – клектааралық сұйыққа толы кеңістік. Әр нейронның денесіндегі синапстардың саны 100, тіпті бірнеше мыңға дейін болуы мүмкін. Ал, әрбір талшық 10 мыңға дейін синапс түзеді. Синапстардың екі түрі бар: қоздырушы және тежеуші. Жүйке талшығы арқылы келген қозу синапстық көбіктегі медиатордың пресинапстық мемранасынан өтіп синапс аралығына құйылады. Медиатор синапс аралығына тарап, постсинпстық мембрананы тітіркендіреді. Пост.синапстық мемб. қозуға айналады. Адамның миы нәтижелі еңбек еткен сайын оның синапстары көп болады. Сондықтан жаңа туған нәрестелерде синапстар аз болып, ержеткен сайын көбейе түсіп, ересек адамдарда көп болады. Нерв-бұлшықеттік синапстарда қозудың таралу механизмі Нерв-бұлшықет синапсы моторлы нейронның аксонымен және бұлшықет талшығымен көлденең-жолақ бұлшық етті. Синапсты тікелей түзетін құрылымдар-аксон терминалының пресинаптикалық мембранасы, синаптикалық саңылау және плазмалық мембрананың (сарколемманың) постсинаптикалық бұлшық ет жасушасының бөлігі болып табылатынпостсинантикалық мембрананың бөлігі болып табылады.Табиғи жағдайларда (біздің денемізде) бұлшықет талшығының (немесе бұлшықеттіқұрайтын бірнеше бұлшықет талшықтарының) қозуы нерв талшығынан нерв жәнебұлшықет түйісу орындарында бұлшықет мембранасына: нерв-бұлшықет синапстарындақозу нәтижесінде пайда болады. Жүйке- бұлшықет берілісінің механизмі Синапстар-бұлжүйке талшығының аяқталуы мен оған жапсарлас бұлшық ет талшығының мембранасы(пресинаптикалық нерв және постсинаптикалық бұлшықет мембраналары) қалыптасатынкоммуникациялық құрылым.2) Жүйке импульсі аксонның аяқталуына жеткенде,деполяризацияланған пресинаптикалық мембранада әлеуетке тәуелді Са2+ арналарашылады. Са2+ аксональды кеңеюге (пресинаптикалық мембранаға) кіру везикулалар(көпіршіктер) түрінде болатын химиялық нейромедиаторлардың аксон аяқталуынанбосатылуына ықпал етеді. Нерв-бұлшықет синапсында қозудың негізгі кезеңдері болып табылады: 1)мотонейронның қозуы, пресинаптикалық мембранаға әсер ету әлеуетінің таралуы; 2)кальций иондарына арналған пресинаптикалық мембрананың өткізгіштігінің жоғарылауы,клеткаға кальций тогы, пресинаптикалық аяқтардағы кальций концентрациясыныңжоғарылауы; 3) синаптикалық көпіршіктердің белсенді аймақта пресинаптикалықмембранамен қосылуы, экзоцитоз, медиатордың синаптикалық саңылауға түсуі; 4)ацетилхолин диффузиясы постсинаптикалық мембранаға, оны Н-холинорецепторларғақосу, хемияға тәуелді ион арналарын ашу; 5) хемияға тәуелді арналар арқылы натрийдіңбасым ионды тогы, шеткі пластинканың құрысүсті әлеуетінің пайда болуы; 6) бұлшық етмембранасында әсер ету әлеуетінің пайда болуы; 7) ацетилхолиннің ферментативті ыдырауы, нейронның аяғында ыдырау өнімдерін қайтару, медиатордың жаңапорцияларын синтездеу. Синапс — орталық нейрондық жүйенің морфофункционалды құрылымы, ол нейрондыбасқа нейронды сигнал беруді немесе нейронды эффекторлық жасушаға (бұлшықеталшығына, секреторлық клеткаға) кепілдік береді. «Синапс» — термині мен тұжырымдамасы C. Sherrington физиологиясына енгізілді. Олорталық жүйке жүйесінің жұмысын зерттеп, 1897 жылы енгізген, шын мәнінде нейрондық синаптич деп атаған арнайы механизмнің көмегімен бір-біріменбайланысады. Бұдан кейінгі жылдары бұл идея бекітілді. Әрбір нейронның денесіндегі синапстардың саны 100, тіпті бірнеше мыңға дейін болуы мүмкін. Ал әрбір нерв талшығы 10 мыңға дейін синапс түзе алады. Қазіргі кезде жұлын мен мидың түрлі бөлімдерінде 2 түрлі синапстар бар екені анықталды: қоздырушы және тежеуші синапстар. Орталық жүйке жүйесіндегі тежеуші нейрондардың аксондарының ұштарында тежеуші медиатор болады да, ол қабылдаушы нейронға тежеп әсер етеді. Ми сыңарларының қыртысындағы нейрондарда амин май қышқылы (ГАМК) тежеуші медиатор ролін атқарады. жүктеу/скачать 0.99 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|