Нерв жүйесінің орталық және перифериялық бөлімдерге бөлінуі (дамуы

126ЖМ Назарқұл Еркебұлан 
Нейрондардың денелері орталық жүйке жүйесінің сұр заттарын құрайды, ал олардың 
процестері (аксондар мен дендриттер) ақ материяны құрайды. 
Жүйке жүйесі орталық (ми мен жұлын) және перифериялық - жүйке жасушалары мен 
талшықтардан тұрады, бас сүйегі қуысы мен жұлын каналынан тыс. Адамның миында 100 
миллиардтан астам жүйке жасушалары (нейрондар) бар. Бірдей функцияларды 
орындайтын немесе басқаратын жүйке жасушаларының жинақталуы орталық жүйке 
жүйесіндегі нерв орталықтарын құрайды. Ми құрылымдары нейрондардың денелерімен 
орталық жүйке жүйесінің сұр заттарын құрайды, ал бұл жасушалардың процестері 
жүретін жолдарға біріктіріліп, ақ зат түзеді. Сонымен қатар, орталық жүйке жүйесінің 
құрылымдық бөлігі - нейроглияны құрайтын глиальды жасушалар. Глиальды 
жасушалардың саны нейрондардан шамамен 10 есе көп, және бұл жасушалар орталық 
жүйке жүйесінің массасының көп бөлігін құрайды. 
Функциялар мен құрылымның сипаттамаларына сәйкес жүйке жүйесі соматикалық және 
автономды (автономды) болып бөлінеді. Соматикалық құрылымдарға жүйке жүйесі кіреді, 
олар негізінен сыртқы ортаның сенсорлық сигналдарын қабылдауды қамтамасыз етеді 
және тартылған (қаңқалық) бұлшықеттердің жұмысын бақылайды. Автономды 
(вегетативті) жүйке жүйесіне дененің ішкі ортасының сигналдарын қабылдауды 
қамтамасыз ететін, жүректің, басқа ішкі ағзалардың, тегіс бұлшықеттердің, экзокринді 
және эндокриндік бездердің жұмысын реттейтін құрылымдар кіреді. 
Орталық жүйке жүйесінде әртүрлі деңгейлерде орналасқан, белгілі бір функциялармен 
және тіршілік процестерін реттеудегі рөлімен ерекшеленетін құрылымдарды ажырату 
әдеттегідей. Олардың ішінде ми қыртысы, базальды ядролар, таламус, гипоталамус, 
мидың бағаналы құрылымдары, церебральды, жұлын, перифериялық жүйке жүйесі. 
Перифериялық жүйке жүйесі бұл ми мен жұлынның сыртында орналасқан жүйке 
жүйесінің шартты түрде бөлінген бөлігі. Ол бас сүйек және жұлын нервтерінен, орталық 
жүйке жүйесін дене мүшелерімен байланыстыратын вегетативті жүйке жүйесінің
нервтері мен плексусынан тұрады. 
Орталық жүйке жүйесінен айырмашылығы, перифериялық жүйке жүйесі сүйектермен 
немесе Қан ми тосқауылымен қорғалмайды және механикалық зақымға ұшырауы
мүмкін, токсиндерге оңай әсер етеді.Шеткі жүйке жүйесі соматикалық жүйке жүйесіне 
және вегетативті жүйке жүйесіне жіктеледі; кейбір көздер сенсорлық жүйені де қосады. 
Перифериялық жүйке жүйесі функционалды және құрылымдық жағынан соматикалық 
жүйке жүйесіне және вегетативті жүйке жүйесіне бөлінеді. Соматикалық жүйке жүйесі 
дене қозғалыстарын үйлестіруге, сондай-ақ сыртқы ынталандыруға жауап береді. Бұл 
саналы түрде басқарылатын қызметті реттейтін жүйе. Вегетативті жүйке жүйесі өз 
кезегінде симпатикалық жүйке жүйесіне, парасимпатикалық жүйке жүйесіне және ішек 
нерв жүйесіне бөлінеді. Симпатикалық жүйке жүйесі жақын арада пайда болатын қауіпке 
немесе стресске жауап береді және басқа физиологиялық өзгерістермен бірге импульстің 
және қан қысымының жоғарылауына жауап береді, сонымен бірге қозу сезімі болған кезде 
адреналин деңгейін жоғарылатады. Парасимпатикалық жүйке жүйесі, керісінше, адам 
демалып, демалған кезде байқалады, ол оқушыларды қысу, жүрек соғысын бәсеңдету, қан 

126ЖМ Назарқұл Еркебұлан 
тамырларын кеңейту және ас қорыту және жыныстық жүйелерді ынталандыру сияқты 
істерге жауап береді. Ішектің жүйке жүйесінің рөлі ас қорытудың барлық аспектілерін, 
яғни өңештен асқазанға, аш ішек пен тік ішекке дейін бақылау болып табылады 

жүктеу/скачать 1.43 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: