1 Карипова М. Р
жүктеу/скачать 3.61 Mb. Pdf көрінісі
|
| Y = C + I + G + NX.
Бұл формула негізгі макроэкономикалық теңдестік деп аталады. 3. Табыстар бойынша ЖІӨ-ді есептеу әдісі. ЖІӨ-ді осы әдіс арқылы факторлық табыстардың жиынтық сомасы деп қарастыруға болады. Жалақы, пайыз, рента, пайда сияқты факторлық табыстардың есепке алынуымен қатар, жанама салықтар, амортизация, меншіктен түскен табыстар, бөлінбеген пайда көрсеткіштері де ЖІӨ-ге жатқызылады. Шығындар мен табыстар бойынша есептелетін ЖІӨ-ді төмендегі кесте арқылы көрсетуге болады: 9.1-кесте. ЖІӨ-ді есептеу әдістері Шығындармен есептелген ЖІӨ Табыстармен есептелген ЖІӨ 1. Тұтыну шығындары (С) 1. Жалақы (w) 2. Жалпы жеке инвестициялар (І) 2. Пайыз (r) 3. Мемлекеттік шығындар (G) 3. Рента (R) 4. Таза экспорт (NX) 4. Пайда (P) 5. Жанама салықтар (Tindirect) 6. Амортизация (d) Осы екі әдіс арқылы ЖІӨ бойынша шығындар мен табыстар бір- біріне тең болады, яғни нәтижесінде бірдей шаманы көрсетуі тиіс. ҰШЖ-де екінші макроэкономикалық көрсеткіш – ол жалпы ұлттық өнім (ЖҰӨ). ЖҰӨ – бұл ел азаматтарының ел ішінде және оның сыртында ұлттық факторлардың көмегімен өндірген соңғы тауарлар мен қызметтерінің жылдық құны. ҰШЖ-гі ЖІӨ мен ЖҰӨ-нен басқа макроэкономикалық көрсет- кіштер бар. Оларға таза ұлттық өнім (ТҰӨ), ұлттық табыс (ҰТ), жеке табыс (ЖТ) және қолда бар табыс (ҚБТ) жатады. ТҰӨ – ЖҰӨ мен амортизациялық аударымдар арасындағы айыр- ма. ТҰӨ көрсеткіші тозған құрал-жабдықтарға амортизациялық аударымдарды аударып болғаннан кейінгі тұтынуға қажетті түпкілікті өнімдер мен қызметтердің соңғы нарықтық құнының жиынтығын көрсетеді. ТҰӨ-нің құрамында акциздер, кедендік салықтар және қосылған құн салығы сияқты жанама салықтардың түрлері болады. Осы салықтарды ТҰӨ- нен азайтсақ, макроэкономикалық көрсеткіш- тің келесі түрін аламыз. ҰТ – ел тұрғындарының еңбек, капитал, жер және кәсіпкерлік қабілет сияқты ұлттық сипаттағы өндіріс факторларының иелері ретінде жалақы, пайыз, рента және пайда түрінде тапқан табыстары- ның жиынтығы. Алайда осындай табыстардың барлығы түгелімен тұтыну мен жинақтауға кетпейді. Олай болса, ҰТ-тан жеке табыс көрсеткіші алынады. ЖТ – ел тұрғындары мен фирмалардың салықтық төлемдерді төлегенге дейінгі тапқан табыстарының жиынтығы. ЖТ-ты табу үшін ҰТ-тан әлеуметтік сақтандыру жарналарын, корпорацияның бөлінбеген пайдасын, корпорациялық табыс салығын алып тастап трансферттік төлемдерді қосу керек. ҚБТ – ел азаматтарының барлық салықтық төлемдерді төлегеннен кейінгі тапқан табыстарының жиынтығы. ҚБТ көрсеткішін есептеу үшін ЖТ-тан салықтық төлемдерді алып тастау қажет. ҚБТ көрсеткішін соңында азаматтар екі мақсатпен жұмсайды, яғни оның бір бөлігі тұтынуға кетеді, ал қалған бөлігі жинақталады. Сонымен, ҰШЖ-гі аталған негізгі макроэкономикалық көрсеткіш- тер жиынтық өнім мен жиынтық табыстың сандық нәтижелерін баға- лап көрсетеді. Сандық көрсеткіштермен қатар сапалық көрсеткіштерді де атап өткен жөн. Мәселен, жан басына шаққандағы ЖІӨ, |