Мұнай саласындағы маркетинг қызметінің дамуы мен қалыптасуы

Мұнай және газ өндіру Қазақстан өндірістік бағытының бірден бір жоғарғы табыс әкелетін және ең маңызды сала болып келеді. Қазақстан Республикасында 60-қа жуығы құрылып жатырған 180-нен астам мұнай кен орындары бар. Қазақстанның мұнайгаз саласындағы әлеуетті мүмкіндіктер өте жоғарғы деңгейде. Қазіргі кезде республикада 2,2 млрд.тоннаны құрайтын күкіртсутегі, 0,7 млрд.тонна газ конденсаты, 2,7 млр.куб метр газ және 12 млрд.тонна мұнай қорларын иемденеді. Бюджет кірісінің үлкен бөлігін құрайтын мұнайгаз саласы экономиканың көптеген саласын дамытуға өз үлесен қосады. Қазіргі кездегі экономика жағдайында мұнайды өнідіру, өңдеу және оны тасымалдау ұлттық энергетикалық, транспорттық машина жасау, мұнайхимия, жеңіл өнеркәсіп, тасымалдау транспорттарын және де басқа салалардың дамуына алғы шарттар жасайды. Ал бұл өз кезегінде сол салалардағы ғылымның және жоғарғы технологияның дамуына әсерін тигізеді [36, 39].

Шынында да мұнайдың арқасында біз экономикалық жүйені өзгерту процесін жеделдете алдық. Елдің мұнай қорларын игерудегі біздің стратегиямыз көмірсутегін өндірумен тәмамдалмайды. Оларды нарыққа тасымалдау үшін инфрақұрылым жасаудың бұдан кем емес болатын. Біздің еліміздің экономикалық дамуындағы мұнай факторларының рөлін бағаламау мүмкін емес. Шынында да, 1985 жылмен салыстырғанда бүкіл әлемде көмірсутегі шикізатын өндіру 1,3 еседен кем болып отырғанда, біз өндіру көлемін 225,4 пайызға ұлғайта алдық, ал Ресей сексенінші жылдар кезеңіндегі деңгейді енді ғана қалпына келтіре бастады [5].

1. 
   Мұнай кен орындарын әрі қарай барлау (әсіресі Каспий шельфінде);
   
2. 
   Мұнайгаз құбырларын салу;
   
3. 
   мұнай өндіру, мұнай және газды тасымалдаудың инфрақұрылымын дамыту.
   

1. 
   Шикі мұнайды өндіру;
   
2. 
   Шикі мұнайды экспорттау немесе тасымалдау;
   
3. 
   Мұнай өнімдерін алу;
   
4. 
   Мұнай өнімдерін экспорттау;
   
5. 
   Мұнайхимия өндірісіне шикізаттар алу (полистирол, полипропилен т.б);
   
6. 
   Соңғы мұнайхимия өнімдерін алу (синтетикалық шыбық, пластмасса, бояғыш заттар, жууғыш заттар және т.б);
   
7. 
   Дайын өнімді экспорттау.
   

2 кесте – Негізгі магистральдық мұнай құбырларының техникалық мінездемесі

Тиімді маршруттарды таңдау үшін келесі көрсеткіштер ескерілуі тиіс:

• 
  маршруттың ұзындығы және оның геологиялық мінездемсі;
  
• 
  басқа да транспорт түрлерін қолдану мүмкіндігі;
  
• 
  шикі мұнайға деген сұраныс;
  
• 
  мүмкін болатын тариф негізінде құбыр иелерінен кепілдік алу;
  
• 
  жобаның
  
• 
  таритердің бәсеке қабілеттілігі;
  
• 
  параллельді тасымалдау мүмкіндіктерінің болуы.
  

1. 
   Батыс Қазақстан мұнай құбырлары жүйесі. “Маңғыстаумұнайгаз”, “Өзенмұнайгаз”, “Қаражанбасмұнай” мұнайлары Атырау мұнай өңдеу зауытына, содан соң экспортқа жіберіледі.
   
2. 
   АҚ “Ақтөбемұнайгаз”, мұнайын Орск мұнай өңдеу зауытына тасымалдайтын мұнай жүйесі.
   
3. 
   Шығыс Қазақстан және Орта Азия мұнай құбырлары жүйесі арқылы батыс сібір мұнайы Павлодар және Шымкен мұнай өңдеу зауыттарына жіберіледі, сонымен қатар бұл құбырмен Құмкөл мұнайы Шымкент зауытына бағытталады.
   

3 кесте – Қазақстан Республикасының мұнай өңдеу зауыттарымен негізгі мұнай өнімдерінің түрлерін өндіру