1. Лекция. Физиология пәнінің әдістері, даму тарихы
Лекция. Организмде заттар мен энергияның алмасуы
жүктеу/скачать 383.29 Kb. Pdf көрінісі
|
| 14 Лекция. Организмде заттар мен энергияның алмасуы.
Тірі организм өлі табиғаттан өзінің күрделі химиялық құрамының салыстырмалы тұрақтылығын сақтау мүмкіндігі- мен ерекшеленеді. Осының арқасында организмнің тіршілік әрекеті атқарылады. Организмніңәрбір жасушасының молекулалық құра- мы үздіксіз жаңарып отырады. Олардың кейбіреуі толық бұзылады да,жаңа молекулалармен алмасады, ал кейбіреулері жартылай өзгерістерге ұшырайды. Осындай өзгерістер үстінде кейбір заттар өзінің биологиялық құнын толық жояды да, тез алмастырылады. Сол себепті кез- келген организм өзінің тіршілік әрекетін сақтау үшін сыртқы ортадан құрылымдық материалдарды қабылдап отыруға мәжбүр болады. Тірі организмдегі осындай химиялық және физикалық өзгерістер жиынтығын зат алмасу деп атайды. Жеке жасушалар мен бүкіл организмдегі зат алмасу организмге сыртқы ортадан қорек құрамында келген коректік з аттардың өзгерістермен, жасуша цитоплаз-масының құрамына енуімен байланысты. Демек, зат алмасу дегеніміз - тіршілік процестерінің химиялық қозғалысы. Белоктардың құрылымы күрделі, құрамы әртекті болып келеді. Осымен байланысты олардың организмде атқарат ын қызметі маңызды әрі көп қырлы болады. Белок молекулаларының маңызды қызметінің бірі олардың құрылымдық материал ролін атқаруында. Белоктар жасуша мембраналар ы мен органелла ларының құрамына енеді. Тіпті жоғары сатыда дамыған жан уарлар организмдегі шеміршектер мен сің і р лерді ң өз і б елок т ард ан қ ұр ал ады. Бел ок т ар қ ұн ды қ о рек т і к материал және қуат көзі болып табылады. Д ә р м е н д ә р і л е р а д а м м е н ж а н уа р л а р т і р ш і л і г і ү ш і н ө т е қажетті майда молекулалы органикалық қосылыстар. Олар құры лымдық материал да емес, қуат көзі де болып табылмайды, бірақ ферменттік жүйкелердің құрамасы (компоненті) және зат алмасу процесінің катализаторы больш табылады. Дәрмендәрілер организмге өте аз мөлшерде ғана қажет. Қорек құрамында олардың б о л м а уы н е м е с е т а п ш ы л ы ғ ы з а т а л м а с у п р о ц е с і н б ұ з ы п , организмді түрлі ауруларға (мешел, ақшам соқыр, поли - неврит, құрқұлақ т.б.) шалдықтырады. Дәрмендәрілер ерігіштік қасиетіне қарай майда еритін (А, Д, Ғ , Е , К ) ж ә н е с уд а е р и т і н д ә р м е н д ә р і л е р ( В т о б ы , Н , и н о з - и т , фоли қышқылы, пантотен қышқылы, РР, С, Р) болып бөлінеді. Әр дәрмендәріге белгілі бір биологиялық қызмет тән. Ас қорыту - тамақтың құрамындағы күрделі қоректік заттарды ас қорыту мүшелерінде механикалық, химиялық және биологиялық жолмен өңдеп, қарапайым затт арға ыдыратып, нақты бір ағзаның сіңіру процесі. Ас қорыту процесі ас корыту түтігінің бөлімдерінде жүреді: ауыз қуысындағы тістер және ішектің бұлшық етті қабырғасы ның қатысуымен механикалық майдаланып, құрамындағы күрделі заттар ферменттердің әсерінен қарапайым молекулаларға ыдырап, ащы ішектің қабырғасындағы қан қылтамырлары арқылы сіңіріледі. Қан арқылы бұл молекулалар ағзаның ұлпалары мен жасушаларына тасымалданады. Ас қорыту түтігінің ұзындығы 8 - 1 0 м және морфологиялық және физио- логиялық ерекшеліктері бар бөлімдерге бөлінеді: ауыз куысы, жұтқыншақ, өңеш, асказан, ащы, тоқ, тік ішек. Ас қорыту процесіне ас қорыту бездері қатысады: сілекей, карын, ішек, ұйқы бездері және бауыр. жүктеу/скачать 383.29 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|