1. Нұрмағамбетов Ә. «Жер сiлкiнуi: болжам және сақтану шаралары». Алматы: “Lem”, 1999. 190 бет

Оқу құралы «Геофизикалық барлау әдістері» атаулы пәннің типтік бағдарламасына және Мемлекеттік білім стандартына сәйкес, профилі геофизика емес университеттер мен өзге де жоғары оқу орындарындағы қолданбалы геология саласындағы мамандықтар үшін жазылған. Кітап барлау геофизикалық ғылым саласының негізгі түсініктері мен қағидаларын ашып көрсете отырып, геофизикалық әдістердің пайдалы қазбаларды іздестірудегі және барлаудағы орны жайлы терең де жүйелі білім беру мақсатын көздейді. Онда геофизикалық өрістер туралы қысқаша түсінік, дала жұмыстарының әдістемелері мен пайдаланылатын аспаптар, алынған материалдарды өңдеу және талдау процестері қарастырылған.

Кітап геологиялық мамандықты меңгеретін студенттерге, магистр мен аспиранттарға оқу құралы ретінде ұсынылады.

МАЗМҰНЫ

1. КІРІСПЕ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4

1.1. Жалпы түсінік . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4

1.2. Геофизикалық барлау әдістері (жалпы сипаттама) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

1.3. Геофизикалық ауытқу (аномалия) туралы түсінік. Геофизиканың

тура және кері есептері. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .11

II. МАГНИТТІК БАРЛАУ ӘДІСІ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

2.1. Әдістің қалыптасуы . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

2.2. Магнетизм туралы жалпы түсінік . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .14

2.3. Жердің магнит өрісі туралы жалпы деректер . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16

2.4. Тау жыныстары мен рудалардың магниттік қасиеттері . . . . . . . . . . . . . . 21

2.5. Магниттік барлауды геологиялық және және геофизикалық мақсаттарға пайдалану шарттары . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22

2.6. Магниттік өлшеулерге арналған аспаптар /приборлар/ . . . . . . . . . . . . . . 24

2.7. Магниттік түсірілімдер . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28

2.7.1. Құрлықтық магниттік түсірімдер . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .29

2.7.2. Автомобильдік магниттік /автомагниттік/ түсірімдер . . . . . . . . . . 35

2.7.3. Аэромагниттік түсірімдер . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37

2.7.4. Гидромагниттік түсірімдер . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38

2.8. Магниттік өлшеулерге түзетулер енгізу . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39

2.9. Магниттік ауытқуларды /аномалияларды/ талдау . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40

2.10. Магниттік барлаудың геологиялық мақсаттары . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44

III. ГРАВИМЕТРИЯЛЫҚ БАРЛАУ ӘДІСТЕРІ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48

3.1. Гравибарлаудың қалыптасуы . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48

3.2. Гравитациялық өріс теориясы туралы қысқаша түсінік . . . . . . . . . . . . . . 50

3.3. Ауырлық күшінің редукциялары . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59

3.4. Ауырлық күшін өлшеудің мақсаттары мен тәсілдері . . . . . . . . . . . . . . . . 66

3.5. Гравиметрлердің жұмыс істеу принциптері мен түрлері . . . . . . . . . . . . . 71

3.6. Гравиметриялық түсірім . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .73

3.6.1. Құрылықтық гравиметриялық түсірім . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73

2. 
   Ауырлық күшін қозғалыста өлшеу . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76
   
3. 
   Аэрогравиметриялық түсірім . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77
   
6. 
   Ауырлық күші потенциалының екінші туындысын өлшеу . . . . . . . . .. . 78
   
7. 
   Гравитациялық аномалияларды геологиялық
   

6. 
   Гравитациялық аномалияларды трансформациялау /түрлендіру/ ... . . . 84
   
7. 
   Гравибарлау нәтижелерін пайдалану салалары . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. .86
   

4.1. Әдістң қалыптасуы . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .88

4.2. Тау жыныстарының электрлiк қасиеттерi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .89

4.3. Геоэлектрлiк қима туралы түсiнiк. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91

4.4. Электробарлаудың тура және керi есептерi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .93

4.5. Электробарлау әдiстерiн жiктеу . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93

4.6. Тұрақты ток өрiсiне негiзделген электробарлау әдiстерi . . .. . . . 95

4.7. Айнымалы электромагниттiк өрiстер әдiстерi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .102

4.7.1 Магнит-теллурлық әдiстерi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102

4.7.2. Электрмагниттiк зондылау әдiстерi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103

4.7.3 Индукциялық әдiстер . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .104

4.7.4. Радиотолқынды әдiстер . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105

4.7.5. Аэроэлектрбарлау . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107

V. СЕЙСМИКАЛЫҚ БАРЛАУ ӘДІСТЕРІ . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . 109

5.1. Әдiстiң қалыптасуы . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .109

5.2. Сейсмобарлаудың физикалық негiздерi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111

5.3. Сейсмобарлаудың геологиялық негiздерi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .115

5.4. Сейсмикалық тербелiстi тiркеу принципi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .117

5.5. Сейсмикалық толқындарды қоздыру . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125

5.6. Сейсмикалық толқындардың годографтары туралы түсінік . . . . . . . . . .127

1. 
   Тура және беткейлік толқындар годографтарының теңдеулері . .128
   
2. 
   Шағылған толқындар годографының теңдеуі . . . . . . . . . . . . . . . . 129
   
3. 
   Сынған толқындар годографының теңдеуі . . . . . . . . . . . . . . . . . . .130
   

5.7.1. Шағылған толқындар тәсілі . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133

5.7.2. Сынған толқындар тәсілі . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .134

5.7.3. Шағылған және сынған толқындар әдiстерiнiң ерекшелiктерi . . .134

5.8. Сейсмикалық барлаудың басқа да тәсілдері . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136

5.9. Бақылау жүйесi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .139

5.10. Сейсмикалық барлау әдiстерiнiң түрлерi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .145

5.11. Сейсмикалық материалды талдау (интерпретациялау) . . . . . . . . . . . . . 147

5.11.1. Сейсмограмманы бастапқы өңдеу, толқындарды бөлу және корреляциялау . .. 147

5.11.2. Годографтарды тұрғызу . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148

5.11.3. Толқындардың орташа және тиiмдi таралу жылдамдықтарын анықтау . 149

5.11.4. Шағылу және сыну шекараларын тұрғызу . . . . . . . . . . . . . . . . . .152

5.12. Сейсмикалық барлау әдісінің нәтижелерiн дайындау . . . . . . . . . . . . . 155

VI. РАДИОМЕТРИЯЛЫҚ БАРЛАУ ӘДIСТЕРI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .157

6.1 Әдiстiң жалпы сипаттамасы . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .157

6.2. Радиоактивтiк жайлы жалпы түсiнiк . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .157

6.3. Жер қыртысының радиоактивтiлігi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .159

6.4. Радиоактивтiліктi өлшейтiн приборлар мен өлшеу әдiстерi . . . . . . . . . .161

6.5. Дала гамма-әдiсi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164

6.6. Дала эманациялық*⁾ түсiрiмi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165

6.7. Тау жынысы радиоактивтiлігiн лабораторияда анықтау . . . . . . . . . . . . . . . . . 166

6.8. Тау жыныстарының және минералдардың нақты (абсолюттiк) көнелiгiн анықтау .. 167

6.9. Радиометриялық зерттеулердегi қауiпсiздiк техникасы . . . . . . . . . . . . . 169

7. ҰҢҒЫМАНЫ ГЕОФИЗИКАЛЫҚ ӘДIСТЕРМЕН ЗЕРТТЕУ (ГИС-ЗЕРТТЕУ ӘДIСТЕРI) ...170

7.1. Әдiстiң маңыздылығы және қалыптасуы . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .170

7.2. Петрофизика жайлы қысқаша түсiнiк. Жыныстардың коллекторлық қасиеттерi және мұнайқанықтылығы . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .174

7.3. Тау жыныстарының электрлiк, магниттiк, радиоактивтiк, акустикалық және т.б. қасиеттерi 178

7.4 Ұңғыма қимасын геофизикалық әдiстермен зерттеу (жалпы түсінік) . . .186

7.5. Электрлiк каратаж . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 188

7.5.1. Кедергi әдiсi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 188

7.5.2. Өздiгiнен поляризацияланған потенциалдар әдiсi (метод потенциалов самопроизвольной поляризации) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202

7.5.3. Электр каротажындағы өлшеу техникасы . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204

7.6. Радиоактивтi каротаж . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .208

7.7. Акустикалық каротаж . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .214

8. ГЕОФИЗИКАЛЫҚ МАҒЛҰМАТТАРДЫ ӨҢДЕУДІҢ ЖӘНЕ ТАЛДАУДЫҢ ЖАҢА ТЕХНОЛОГИЯСЫ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .218

8.1. Schlumberger GeoQuest . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .218

8.2. DV- SeisGeo (ОАО «ЦГЭ»,Россия). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .220

8.3. Geolog (Paradigm Geophsykal Ltd., 1999 – Geoscince Knowledge Company) . . 223

ТЕРМИНДЕРДІҢ ҚЫСҚАША СӨЗДІГІ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .235

АЛҒЫ СӨЗ ....................................................................................................... 3

КІРІСПЕ ........................................................................................................... 4

1. ЖЕРДІҢ ҒАРЫШТАҒЫ ОРНЫ. ............................................................... 9

1.1 Жер планетасының пайда болуы......................................................... 9

1.2 Галактика жайлы қысқаша түсінік...................................................... 11

1.3 Күн жүйесі туралы түсінік................................................................... 12

1.4 Күн мен Жер арасындағы байланыс .................................................. 16

1.5 Ай мен Жер арасындағы байланыс..................................................... 19

2. ЖЕРДІҢ ДАМУ ТАРИХЫ ТУРАЛЫ НЕГІЗГІ ТҮСІНІКТЕР.............. 21

2.1 Кіріспе.................................................................................................... 21

2.2 Контракция гипотезасы ....................................................................... 22

2.3 Конвекциялық ағындар гипотезасы ................................................... 24

2.4 Құрлықтардың ығу гипотезасы ........................................................... 24

2.5 Жердің ұлғаю гипотезасы ................................................................... 28

2.6. Лүпілдеу гипотезасы (пульсационная гипотеза) ............................. 29

2.7. Жаңа жаһандық тектоника концепциясы ......................................... 31

2.8. Фиксизм гипотезасы ........................................................................... 39

3.1 Кiрiспе ................................................................................................. 40

3.2 Жердің пішiнi және өлшемдері ........................................................ 41

3.3 Жер беті пішінін өзгертетін геологиялық процестер .................... 44

4. ЖЕР ҚЫРТЫСЫ, ОНЫҢ ҚҰРЫЛЫСЫ МЕН ҚҰРАМЫ ................... 46

4.1 Кіріспе ................................................................................................. 46

4.2 Жер қыртысын зерттеу тарихынан ................... ............................... 47

4.3 Жер қыртысының құрамы туралы .................................................... 49

4.4 Жер қыртысының әркелкілігі ............................................................ 53

4.5 Жер қыртысының химиялық құрамы ............................................... 54

5. Жер қыртысының ірі құрылымдық элементтері .......... 59

5.1. Кiрiспе ................................................................................................. 59

5.2 Континенттер мен мұхиттар ............................................................ 60

5.3 Жер беті құрылысының ерекшеліктері ............................................ 65

5.4 Геосинклиндер мен платформалар ................................................... 67

6. ЖерСІЛКІНУ ЖӘНЕ ОНЫ БОЛЖАУ ... ............................................... 71

6.2 Жерсілкінудің себептері мен түрлері ............................................. 72

6.3 Сейсмикалық толқындар ................................................................... 76

6.4 Жерсілкінудің шамасын анықтау ..................................................... 79

6.5 Жерсілкінудің жиілігі мен таралуы ................................................... 83

6.6 Қазақстан жерінің сейсмикалық сипаты ........................................ 89

6.7 Сейсмикалық аудандау ................................................................... 93

6.8 Жерсілкінуді алдын-ала болжау .................................................... 96

7. Жердің ішкі (терең) ҚОЙНАУЛАРЫНЫҢ ҚҰРАМЫ, құры-

лысы ЖӘНЕ ҚАСИЕТТЕРІ ............................................................... 112

7.1 Кіріспе ................................................................................................ 112

7.2 Жердiң iшкi құрылысы ..................................................................... 113

7.3 Жердiң тығыздығы ............................................................................ 121

7.4 Жер қойнауының қысымы .............................................................. 124

7.5. Жер қойнауын құрайтын заттардың пластикалығы, аққыш-

тығы, қаттылығы, сығылғыштығы және берiктiгi ......................... 125

7.6 Жердiң iшкi бөлiктерiнiң серпiмдiлiк қасиеттерi .......................... 127

7.7 Жер қойнауының диссипатиялық қасиеттерi ............................... 131

7.8 Жердiң электрөткiзгiштiк қасиетi .................................................... 132

8. Жердің МАГНИТ ӨРІСІ ..................................................................... 134

8.1 Кіріспе ................................................................................................ 134

8.2. Жер магнит өрiсiнiң элементтерi ..................................................... 138

8.3 Жер магнит өрiсiнiң өзгерiстерi мен инверсиясы .......................... 139

8.4 Магниттік аномалиялар (ауытқулар) ............................................... 142

8.5 Жер магнит өрiсiнiң пайда болуы..................................................... 142

8.6 Магнит өрісін пайдаланудың кейбір салалары .............................. 147

9. Жердің ЭЛЕКТР ӨРІСІ ........................................................................ 147

9.1 Кіріспе ................................................................................................ 147

9.2 Атмосферадағы электр құбылыстары ............................................. 148

9.3 Жер қойнауындағы электр тогы ..................................................... 148

9.4 Таужыныстардың электрлік қасиеттері ......................................... 151

9.5 Электр өрісін өлшеу .......................................................... .............. 152

9.6 Геоэлектрлік зондылау ..................................................................... 152

10. Жердің гравитация өрісі ......................................................... 153

10.1 Бүкіләлемдік тартылыс заңы ......................................................... 153

10.2 Ауырлық күшi ................................................................................ 155

10.3 Ауырлық күшін өлшеу ................................................................... 156

10.4 Ауырлық күшінің жер бетінде таралуы ........................................ 157

10.5 Ауырлық күшінің аномалиясы ..................................................... 160

10.6 Ауырлық күшінің өзгерісі .............................................................. 163

10.7 Изостазия принципі ........................................................................ 165

11. Жердің жылу өрісі ....................................................................... 169

11.1 Кіріспе .............................................................................................. 169

11.2 Жылу энергиясының шығар көзі.................................................... 170

11.3 Жердің альбедосы және оның жылушағылу қабілеттілігі ......... 174

11.4 Жер қойнауының жылу ағыны ............ .......................................... 174

11.5 Жер шарының геотермиялық зерттелуі.......................................... 176

12. Радиоактивтiлiк және Жердiң ЖАСЫ ................................. 178

12.1 Кiрiспе .............................................................................................. 178

12.2 Табиғи радиоактивтiлiк .................................................................. 178

12.3 Жердің радиоактивтілігі ................................................................. 180

12.4 Жердің жасы ........................... ......................................................... 182

13. ЖЕРДІ ҒАРЫШТАН ЗЕРТТЕУ........................................................... 184

13.1 Кiрiспе .............................................................................................. 184

13.2 Ғарыштық түсіру материалдары .................................................... 185

13.3 Жер беті бейнесуретін бажайлаудың негізгі принциптері............ 187

13.4 Ғарыш бейнесуреттері көмегімен кейбір геологиялы-

геофизикалық мәселелерді шешу мысалдары ............................... 189

ТЕРМИНДЕРДІҢ ҚЫСҚАША СӨЗДІГІ ................................................. 194

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ......................................................... 205

4. Нұрмағамбетов Ә., Сартаев А.

«Жерсілкінісі және жануарлар». Оқу құралы. Алматы. Республикалық баспа. 2000 ж. 64 бет

Оқу құралында жерсілкінісі мен жануарлар дүниесі арасындағы табиғи байланыстарға түсінік берілген. Оқу құралы студенттерге және орта мектептің жоғары сынып оқушыларына, сонымен қатар жалпы оқырман қауымға зілзала апатының құпияларын оқып үйренуге арналған.

МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ

1. 
   КҮШТІ ЖЕРСІЛКІНІСТЕРІ ЖАЙЛЫ КЕЙБІР ДЕРЕКТЕР
   
2. 
   ЖЕРСІЛКІНІСІНІҢ СЕБЕПТЕРІ МЕН ТҮРЛЕРІ
   
3. 
   ЗІЛЗАЛА АПАТЫНЫҢ ҚОСЫМША ӘРЕКЕТТЕРІ
   
4. 
   ЖЕРСІЛКІНІСІ ЖӘНЕ ЖАНУАРЛАР
   
5. 
   ЖАНУАРЛАРДЫҢ ЖЕРСІЛКІНІСІН АЛДЫН-АЛА СЕЗУ СЕБЕПТЕРІ
   
6. 
   ЖЕРСІЛКІНІСІН БИОЛОГИЯЛЫҚ ӘДІСТЕРМЕН БОЛЖАУ
   

1-қосымша. Қысқаша терминдер сөздігі

2- қосымша. Жерсілкінісі алдында байқалатын өзгерістерді хабарлау

3-қосымша. Жоғары оқу орындарында оқылатын Сейсмобиология курсының лекциялық, семинарлық және өзіндік жұмыстарының тақырыптық жоба-жоспары.

5. Нұрмағамбетов Ә. «Сейсмология негіздері». Оқу құралы. Алматы. 2003 ж. 170 бет.

Оқу құралы Қ.И.Сәтбаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық университетінің Геофизика және Сейсмология мамандықтары бойынша оқитын студенттеріне бірнеше жылдар бойы оқыған дәрістер негізінде құрастырылған. Кітап жоғары оқу орындарының, олардың ішінде техникалық университеттердің геология және геофизика бағытындағы факультетердің оқытушылары мен студенттеріне арналған.

Кітап сейсмология ғылымының негізігі түсініктері мен қағидаларын ашып көрсете отырып, зілзала апаты жайлы оқырмандарға терең де жүйелі білім беру мақсатын көздейді.

жүктеу/скачать 135.82 Kb.

Достарыңызбен бөлісу: