ТАЛДАУ ЖАСАҒАНДА МАҚСАТТАРДЫҢ ЖЕЛЕГІН ПАЙДАЛАНУ

22
қажетті құралдардың толық жиынтығы және осы құралдар арасындағы байланыстар 
анықталады. 
7 -жаттығу 
1. Негізгі мақсатқа мақсат желегін жасаңыз: өз аймағыңыздағы жас ақындардың 
өлеңдер жинағын шығару. 
2. Негізгі мақсат ойлап тауып, оған мақсат желегін құрыңыз. 
7. МІНСІЗДІК 
 
МІНСІЗ ТЖ 
Шешімді іздеуде қай бағытта қозғалу керек? Бұл қозғалысты табысты ету үшін 
бағдарды қайдан табуға болады? Қандай шешімді жақсы деп санауға болады. 
Нақты өмірлік жағдайларды қарастырамыз. 
17 ғасырда Жайық өзенінде су дөңгелектері бар , фабрикалық станоктарды іске 
қостатын,көптеген бөгеттер салынды. 19 ғасырда зауыттар бу 
қозғалтқыштарымен жабдықталды, өзен бойына пароход жіберуді шешті. 
Бірақ түпке құйылған қадаларды қалай алып тастауға болады? Бұл, суда 
шірімейтін, одан да берік бола беретін,сібір сағыз қарағай діңдері. Ал өзен 
түбінен лаймен тығыз тартылған осындай діңдер көп. Әр түрлі жобалар 
ұсынылды: аралармен адамдарды қоңыраумен түбіне түсіру немесе әр діңге 
үлкен сал жинау және оны жоғары көтеру, немесе діңдерді құбырға салып, 
қышқылмен еріту ... Бірақ діңдердің өздері сурылып шығарылатын жоба жеңді. 
 
Нақтырақ айтсақ, өзен оларды шығаруға көмектесті. Бөренелер әр діңге 
мықты арқандармен байланып, су бетінде қалқып жүруге қалдырылды. Қыста 
бұл бөренелер мұзбен қатып қалды, ал көктемде мұз айдалу кезінде олар 
орнынан жылжып, өзендердің жылдам ағысымен, діңдерді суырып шығарды .. 
Дәл сол кезден тағы бір мысал. 
 
Өнеркәсіпшілер бу машинасын сатып алды, оны фабрикаға әкелді, тек өзеннен 
өтетін көпірден өту қалды, бірақ көпір мұндай жүктеме үшін тым әлсіз болып 
шықты - ол құлап кетуі мүмкін. Автокөлік бөлшектелді, барлық бөлшектер 
дерлік бөлек жеткізілді, бірақ ең үлкені - бу қазанды өткізе алмады. 
Шынымен жаңа көпір салу керек пе? Жоқ, өнертапқыштар басқа шешім 
тапты - олар шойын қазанды өзеннен өз бетімен жүзіп өтуге мәжбүр етті. 
Мұны істеу үшін олар барлық тесіктерді бітеп, қазанды суға салып, 
қайықтармен тартты ... 
 
Мынау осы кездегі болған жағдай. 
Кәсіпорын мойынтіректерге арналған шариктер шығарады. Іші қуыс металл 
шарлар жасауға тапсырыс келді. Дайындаушылар. Сыртынан шарлар 
стандартты әдістермен тексерілді - олардың барлығы бірдей дөңгелек, өлшемі 
мен салмағы бірдей. Бірақ тапсырыс беруші шарлардың ішкі қуысының қатаң 
түрде орталықта орналасуын талап етеді. Тек осындай шарларды қалай 
таңдауға болады? 
Мүмкін рентген сәулесінде әр шарды жарқыратып, алынған 
суреттерді зерттеп көру керек пе? Бірақ бұл қымбат және уақытты қажет 
етеді. Олар мұны оңай жасады - шарларды көлбеу тар жолақтан домалап 
түсірді. Ішкі қуыстары орталықта орналасқан шарлар тек түзу сызықпен 

23
домалады. Ал ауырлық орталығы ығыстырылғандар бүйірден ауытқып, 
төменде тұрған ақаулар жиналатын контейнерге түсіп отырды.
Бұл шешімдердің бәріне ортақ не бар? Өнертапқыштар жетілдірілген жүйеде немесе 
айналасында бар ресурстарды максималды түрде қолданды, олар табиғатпен оның 
күштерін жұмысқа пайдалану туралы келісімшарт жасағандай болды. Өзеннің өзі, домкрат 
пен араларсыз, қадаларды шығарды; қазандықтың өзі, көпірсіз және пароходсыз өзеннен 
өтті; ақаулы шарлар өздерін сапалы шарлардан бөлді. 
Алайда, тек өздігінен емес. Оларға аздап көмектесуге тура келді. Назар аударыңыз, 
барлық жұмысты өздігінен жасамау керек, бұл жұмысты табиғат күштері жасауына
көмектесу керек. Мүмкін бұл өнертапқыштардың басты шеберлігі болар - жұмыстың өз 
бетімен орындалуын қамтамасыз ету . Адам күші жұмысты орындауға неғұрлым аз 
жұмсалса, өнертабыс соғұрлым күшті болады. 
Адам ежелде ойлап шығарған. Тамақты табу және дайындау, ақпаратты алыс 
қашықтыққа жіберу, тұрғын үйден суды шығару ... Ол үшін ол техника жасап шығарады: 
әр түрлі құрылғылар, аспаптар, машиналар. Бірақ адамға техниканың өзі қажет емес - оған 
ол жасайтын жұмыс қажет, нәтиже қажет. Техникалық жүйе неғұрлым қарапайым болса, 
соғұрлым жақсы. Техниканың дамуының шегі мүлде техникалық жүйесіз пайдалы нәтиже 
алу болып табылады. 
Бұл парадоксалды болып көрінетін қорытынды мінсіз техникалық жүйе 
тұжырымдамасына негіз болды. Идеал ТЖ тұжырымдамасын Г.С. Альтшуллер ұсынды. 
Пайдалы әсер алуға кеткен шығыны нольге тең болатын техникалық жүйе мінсіз
болып саналады. Бұл ретте біз шығын ретінде энергияны, жүйені құру үшін, және оның 
жұмыс істеуіне қажет материалдарды, орын алып тұрған кеңістікті санаймыз ... Мінсіз 
жүйенің бейнесі әзірлеушіге тек күтілетін пайдалы әсерге, тұтынушының қажеттіліктерін 
жақсы түсінуге назар аударуға мүмкіндік береді.Мінсіз машина – өзі жоқ , бірақ оның 
қызметі орындалған машина.
9-сурет. Жүйелердің дамуы мінсіздікті жоғарылату бағытында жүреді. Жүйе 
мінсіз, егер ол жоқ болса оның қызметі орындалса. Идеальный телевизор – мінсіз 
теледидар. Главная функция – басты қызмет 
 
Мінсіз теледидар техникалық құралсыз жоғары сапалы суретті алуды білдіреді. 

24
 
Ең қолайлы көлік - жүктің өздігінен жылжуы. 
Көріп отырғаныңыздай, бұл жерде жүйе өзінің қызметі арқылы сипатталған. 
Техникалық жүйенің дамытудың шегі - бұл пайдалы қызметті ешқандай шығынсыз 
орындау. Дәл осының өзін оның дамуының түпкі мақсаты деп санауға болады. Болашақты 
сипаттауға бұл тәсіл өте ыңғайлы. Біз болашақ жүйенің қандай материалдардан 
жасалатынын, оған қандай физикалық принциптер енгізілгенін әлі білмеуіміз мүмкін, бірақ 
біз оның қандай шегке ұмтылатынын білеміз.
Техниканың әрбір тар саласында мінсіздікті 
бағалаудың өзіндік өлшемшарттары бар. Белгілі тиімділік коэффициентінен басқа, 
ауданның немесе көлемнің пайдалы жүктемесінің коэффициенттері, уақытты тиімді 
пайдалану коэффициенті, отынның күлділік коэффициенті, экономикалық тиімділік 
коэффициенті және т.б. . 
Қызметті орындаудың құны неғұрлым төмен болса, соғұрлым жүйе мінсіз болады. 
Өңделетінтехникалық жүйеніңөзінің қорын пайдалану арқылы мінсіздікті арттыруға 
болады. 
Нанды дәстүрлі түрде арнайы пештерде пісіреді. Мұндай пештердің құны мен 
оларды жылытуға кететін энергия шығыны өте жоғары. Өнертапқыштар 
қамырды бірден қыздыруды ұсынды. Бұл үшін белгілі бір ресурс бар екені белгілі 
болды - қамыр электр өткізгіш екен. Егер ол арқылы электр тогы өтсе, жылу 
бөлінеді. Олай болса қамыр бар қалыптар конвейер бойымен қозғалған кезде 
нанды пісіру өте тез болады. Пештің қажеті жоқ, ал энергия шығыны 
айтарлықтай төмен болады. 
 
 
Өңделетін ТЖ-ның мінсіздігін оған қосымша функцияларды тағайындау арқылы 
арттыруға болады. Осылайша, бір құрылғыда екеуінің мүмкіндіктерін біріктіреді. Мысалы, 
тұқым сепкіш топыраққа тұқыммен қатар тыңайтқыш себеді. 

жүктеу/скачать 1.32 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: