12 жылдық мектепте бейіндік оқытуды ұйымдастыру (эксперимент)

Ұлы Абайдың шығармашылық мұрасы - халқымыздың ғасырлар бойы маңызын жоймайтын рухани қазынасы. Абайды тану, бағалау, насихаттау, оқыту – қоғамдық ой-санада тың серпілістер туғызып, мақсаткерлікке жұмылдырады. Сондықтан заман, уақыт талабына орай Абайды жаңа қырынан тану, ғылыми тұрғыдан тың байламдар жасалуы заңдылық. Ақынның мұрат-мақсаттарын бүгінгі жастарымыздың санасына сіңіру абыройлы борышымыз болмақ.

11-сыныптарға арналған «Абайтану» курсының бағдарламасы 2012 жылы 27 сәуірде бекітілген «Қазақстанның ішкі саясатындағы идеологиялық менеджментті қайта жаңғырту жөніндегі 2012-2013 жылдарға арналған Жалпыұлттық іс-шаралар жоспарының» 41 және 42-тармақтарына сәйкес әзірленді.

12 жылдық оқытуға көшу экспериментінің қоғамдық-гуманитарлық бағытындағы 11-сыныптарына арналған «Абайтану» курсының жылдық оқу бағдарламасына 34 сағат бөлінген. Оның 31 сағаты бағдарламадағы материалдарды оқуға, 2 сағаты шығармашылық жұмыстарды орындауға, 1 сағаты пән бойынша алған білімдерін жүйелі түрде қорытындылауға беріледі.

11-сыныпта Абай мұрасының XX ғасырдың отызыншы-алпысыншы жылдарындағы зерттелу жайы, қазіргі абайтанудағы өзекті мәселелер, өнер, білім, қоғамдық құрылыс, тарих, ел, махаббат, азаматтық көңіл-күй туралы қарасөздері, өлеңдері және аудармалары, поэмалары топтастырылып берілді. Абайдың талантты ақын шәкірттерінің шығармашылығына да көңіл бөлінді. Абай шығармашылығындағы тұлға болмысы, толық адам танымдарының идеялық-көркемдік ұстаным негізіндегі байламдарын байыпты бағдарлауға назар аударылды.

Курстың соңына қарай күллі қазақ халқына: «Қалың елім, қазағым, қайран жұртым» деп өсиет қалдырған қайраткер, кемеңгер, ойшыл Абай «Қазақтың бас ақыны» ретінде танылады.

Бағдарлама ұлы ақын, жазба әдебиетіміздің негізін қалаушы, философ Абай Құнанбайұлының шығармаларын терең де жан-жақты танытуды мақсат тұтады.

Курсты оқытудың мақсаты:

• 
  ақын шығармаларын оқыту арқылы отансүйгіш, халқымыздың әдебиетін, өнерін, тілін, салт-дәстүрін құрметтейтін, оны ең жоғарғы құндылық ретінде бағалайтын, эстетикалық талғам деңгейі жоғары, алған білімін, білігін, дағдыларын өз кәдесіне жарата білетін, ұлттық сана-сезімі мықты, өркениетті қоғамда өмір сүруге бейім, терең білімді дара тұлға қалыптастыру.
  

- ақынның қоғамдық құрылыс, азаматтық көңіл-күй, тарихи таным үрдісі туралы жазған ғылыми-философиялық трактаттарындағы көзқарастарымен таныстыру;

- Абай шығармаларын оқып-білудің өзектілігін, абайтану ғылымының мол мұрасы – қазақ өмірінің тарихи факторы іспеттес екендігін ұғындыру;

- қазіргі абайтанушы ғалымдардың ақын шығармаларын зерттеу, жинақтау, жариялау, насихаттау турасындағы жұмыстарынан хабардар ету;

- ақынның көркем-әдеби туындыларындағы ұлттық таным мен рухани, мәдени құндылықтарды оқушылардың бойына сіңіру және ақын идеяларын күнделікті тұрмыста басшылыққа алуға тәрбиелеу;

- Абай шығармашылығындағы толық адам тұжырымын айқындау;

- Абайдың ақындық мектебі, поэзиясындағы дәстүр мен жаңашылдық ұғымының мәні мен маңызын рухани кемелдік танымы тұрғысынан таныту;

Абай және қазіргі қазақ әдебиетінің рухани байланысын ғылыми негізде пайымдау;

ақын қарасөздерінің, өлеңдерінің, поэмаларының, аудармаларының, ән мен күйлерінің мазмұны адамгершілікті, имандылықты, махаббатты, достықты, әділеттілікті, татулықты, бірлікті жырлайтындығын келер ұрпаққа үлгі-өнеге ету.

Шешендік өнері (риторика)

«Шешендік өнер» курсы қоғамда өздігінен іске асыруға және әлеуметтенуге дайын, бәсекеге қабілетті тұлғаны тәрбиелеуге бағытталған қазіргі мектепке аса қажет. Өйткені тіршілік қарекетінің әртүрлі салаларында адамдар арасындағы өзара түсіністік, өзара әрекет ету, орынды сөйлей алу – бұл заманауи әлемдегі баға жетпес байлық және ірі жетістіктің құраушысы.

• 
  Шешендік өнер туралы ғылым ретінде, оның басты міндеттері мен ұғымдық аппараты туралы көзқарас қалыптастыру;
  
• 
  сөздік қатынас, коммуникативтік жағдаят және оның сөйлеу әдебі, риторикалық канондар, риторикалық троптар мен фигуралар, сөз сапасы (адамгершілік, дұрыстық, тіл байлылық, нақтылық, мәнерлілік, айқындық)туралы білімді қалыптастыру;
  
• 
  табысты коммуникацияны іске асыру үшін практикалық ұсынымдармен танысу (сөз сөйлеуге дайындық, аудиторияны есепке алу, байланыс орнату, коммуникативтік талаптарды тұжырымдау; ынта-ниеттерін іске асыру, сөзді бағалау, коммуникативтік сәтсіздіктер мен ағаттықтарды анықтау);
  
• 
  сөздік қарым-қатынастың монологтық және диалогтық түрлерімен танысу;
  
• 
  белгіленген коммуникативтік бағытталу мәтіндері ретінде сөйлеу жанрлары туралы білімді қалыптастыру;
  
• 
  сөйлеу стратегиялары мен сөйлеу тактикалары туралы білімді қалыптастыру;
  
• 
  талдау икемділіктерін дамыту, сөздік қатынасты бағалау;
  
• 
  айналадағы адамдармен қазақ, орыс және ағылшын тілдерінде тиімді іскерлік қарым-қатынас жасау машығын жетілдіру;
  
• 
  көптілді және көпмәдениетті коммуникативтік жағдаяттарды есепке ала отырып, сөздік қатынас іскерліктерін дамыту;
  
• 
  өзара сөздік әрекетке және әлеуметтік бейімделу қабілеттерін дамыту және жетілдіру;
  
• 
  шешендік өнердің маңызды элементтерін меңгеру;
  
• 
  пікірталастарға, пікірсайыстарға қатысудағы іскерліктерін қалыптастыру;
  
• 
  әртүрлі типті және стильді мәтіндер құрастыру білімдерін жетілдіру;
  
• 
  әртүрлі жанрларда монологтық ойларын жеткізу білімдерін қалыптастыру және жетілдіру;
  
• 
  қарым-қатынастың түрлі салаларында әдеби тілдің және сөйлеу мәнерінің нормалары туралы білімді жүйелеу және бекіту;
  
• 
  орфоэпикалық, стилистикалық, орфографикалық, пунктуациялық сауаттылықты жетілдіру;
  
• 
  оқушылардың бойына адамгершілік-эстетикалық көзқарастарды, жалпымәдени құндылықтар талғамдарын қалыптастыру;
  
• 
  өзін-өзі ұйымдастыру, өзін-өзі дамыту, өзін-өзі бақылау, өзін-өзі бағалау, өзін-өзі түзету дағдыларын дамыту.
  

«Шешендік өнер» курсының бағдарламалық материалы екі бөлімнен тұрады: курстың түсінік негіздерін ашатын теория (коммуникативтік жағдаят, қарым-қатынас түрлері, сөйлеу жанрлары, олардың құрылымдық және стилдік ерекшеліктері) және қызмет тәсілдері туралы инструменталдық білім ұсынылады (нұсқаулықтар мен ұсынымдардың түрлері); қарым-қатынас жасауға, қарым-қатынасты талдауға және бағалауға, қарым-қатынас жағдаяттарына сәйкес сөйлеу жанрын, оның ішінде тыңдаушы сипаттамасымен бірге коммуникативтік міндеттерді іске асыруға бағытталған тапсырмалар берілетін практикалық жұмыс.

«Шешендік өнер» курсы 2 жылға есептелген (11-12-сыныптар). Бағдарламалық материалдың мазмұны желілі-шоғырланған тәсілмен бөлінген: тәжірибелік-бағдарланған тақырыптар қарқынды, сыныптан сыныпқа барған сайын тереңдетіле, нақты сөйлеу жанрлары үлгісінде қарастырылады.

Әлемдік көркем мәдениеті

«Әлеуметтік-экономикалық жаңғырту - Қазақстан дамуының басты бағыты» атты Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаевтың 2012 жылғы 27 қаңтардағы Қазақстан халқына Жолдауында «Білім беру тек оқытып қана қоймай, сондай-ақ алған білімін әлеуметтік бейімделу үрдісінде пайдалануға икемделуі керек» деп белгіленген еді.

«Әлемдік көркем мәдениеті» курсы өнердің дамуының ортақ заңдылықтарын және мәдениеттін социо-серпініндегі оның әралуан түрлерін, тарихи дамудың әртүрлі кезеңдерінде адам мен қоғам өміріндегі өнердің рөлін қарастырады.

68 сағатқа есептелінген жұмыс бағдарламасы базалық деңгейде 11-12 сыныптарында әлемдік көркем мәдениетті зерделеуді болжайды және де мәдениеттің тарихындағы мәнмәтінінде көркем мәдениет пен өнер туралы біртұтас түсінікті қамтамасыз етуде танылған.

1. 
   эмоционалды және орынды білім мен сенімнің бірлігінде біртұтас дүниетанымды қалыптастыру;
   
2. 
   Тұлға – Қоғам–Табиғат тығыс өзара байланысындағы қоршаған әлемнің мәнін түсіну;
   
3. 
   Жоғары сынып оқушыларының көркемдік-шығармашылық қабілеттерін, бейнелі және ассоциациялық ойлауларын, қиялдарын, көру-бейнелі естерін, талғамдарын, көркемдік қажеттіліктерін әрі қарай дамыту;
   
4. 
   бейнелеу және сәндік-қолданбалы өнер, сәулет пен әрленімнің,әдебиеттің, музыканың, киноның, театрдың туындыларын қабылдау мәдениетін дамыту;
   
5. 
   алуан түрлі көркемдік қызметтің икемдері мен дағдыларын қалыптастыру;
   
6. 
   көркем мәдениеттің алуан түрлі салаларына тұрақты қызығушылықты,оның тарихи және ұлттық ерекшеліктерін қабылдау қабілеттерін қалыптастыру;
   
7. 
   қоршаған ортаны және оның қайта жасалуын эмоционалды-практикалық меңгерілу тәсілі ретінде өнер жайлы білімдерді қалыптастыру;
   
8. 
   өнер мен әдебиеттің әралуан түрлерінің суреттеу құралдары және әлеуметтік қызметтері туралы білімдерін білдіру;
   
9. 
   шығармашылықпен өз ойын білдіру және өзін-өзі таныту, сондай-ақ өнер құралдарымен психологиялық жеңілдену мен релаксация мүмкіндіктерін ұсыну үшін мүмкіндік береді.
   

1. 
   эстетикалық және адамгершілік тәрбие беру, қоршаған орта мен қоғам жайлы түсініктерін кеңейту;
   
2. 
   өзіндік мәдени ортаны қалыптастыру, сезімдерді, эмоцияларды, бейнелі-ассоциациялық ойлауды және көркемдік-шығармашылық қабілеттерді дамыту, ой-өрістерін кеңейту;
   
3. 
   әлемдік көркемдік мәдениетіндегі стильдер мен бағыттар, оларға тән ерекшеліктері туралы білімдерін мәлімдеу;
   
4. 
   Қазақстан Республикасының Конституциясына, мемлекеттік рәміздерге, мемлекеттік тілге құрмет көрсетілетін, белсенді азаматтық ұстаныммен тұлғаны тәрбиелеу;
   
5. 
   мұражай-экскурсиялық, көрмелік және музыкалық-театральді қызметтің көмегімен оқушыларды әлеуметтендіру;
   
6. 
   өнер туындыларын талдай, олардың көркемдік ерекшеліктерін бағалай, олар туралы өз пікірін айта білулерін қалыптастыру;
   
7. 
   әрі қарай өздігінен білім алу үшін ақпараттық технологиялардың көмегімен алынған ақпаратты көкейтесті ету икемдерін қалыптастыру.
   

Оқыту қазақ тілінде

1. 
   Абайтану
   
2. 
   Риторика (қазақ, орыс, ағылшын тілдерінде)
   
3. 
   Әлемдік көркем мәдениет
   

1. 
   Саяхаттану
   
2. 
   Компьютерлік іс жүргізу
   
3. 
   Дизайн және компьютерлік графика
   

Жаратылыстану-математикалық бағыттағы пәндер «Қолданбалы экономика», «Экологиялық мәдениет», «Графика және жобалау» курстарында қамтылған.

Пәннің вариативтік бөлімінің мазмұнын меңгерудің жалпы мақсаты графикалық кескіндер мен технологиялар пайдаланылатын кәсіби қызметтер (зерттеу, жобалау-конструкторлық графикалық іс-әрекеттер) салаларында оқушылардың саналы кәсіби таңдауын іске асыру үшін кәсіби бағдарлауды қамтамасыз ету болып табылады.

Оның міндеттер:

• 
  ақпараттарды кескіндеу, жасау, сақтау, тасымалдау және өңдеудің графикалық үлгілері, (қолдық, компьютерлік) құралдары туралы түсініктерді қалыптастыру;
  
• 
  кәсіби қызметтердің әрқилы түрлерінде пайдаланылатын графикалық түрдегі ақпараттарды графикалық үлгілеу, кескіндеу және оқу әдістерін зерттеу және меңгеру;
  
• 
  әртүрлі графикалық және қолданбалы тапсырмаларды орындау жолымен оқушылардың бейнелік (кеңістіктік), қисындық, абстрактлық және шығармашылық ойлауын дамыту;
  
• 
  техникалық құрылымдау салаларындағы жобалау қызметтерінің мазмұнымен және кезеңдерінің бірізділігімен таныстыру;
  
• 
  эстетикалық талғамдарын (техникалық эстетиканы) қалыптастыру және дамыту;
  
• 
  графикалық кескіндерді тұрғызу және конструкторлық-жобалау құжаттамаларын құрамдау үшін компьютерлік технологияларды меңгеру.