3 ОҚушылардың Үлгермеушілігін математика сабақтарында алдын-алудың теориясы мен тәжірбиесі
Үлгермеушіліктің алдын алу жолдары
жүктеу/скачать 72.54 Kb.
|
| 1.2 Үлгермеушіліктің алдын алу жолдары
Мұғалімдер ең алдымен үлгерімі төмен оқушыларды анықтап, жыл бойы жұмыс істеу арқылы олардың жақсаруына көмектесуге ұмтылады. Үлгерімі төмен оқушылармен жыл бойы жұмыс жасап, үлгерімі төмен оқушылардың жеке мүмкіндіктерін ашуға, пәнге деген қызығушылықтарын арттыруға, мемлекеттік білім стандартын меңгеруге көмектесу қажет. Математикалық үлгермеушіліктің алдын алу жолдары балалардың дамуына тікелей қатысты.Олар когнитивтік компоненттердің қалыптасу деңгейіне байланысты, яғни бұл артта қалудың әртүрлі себептері бар. Білімді меңгеру процесі негізінен мынадай құрамдас бөліктерден тұрады: қабылдау, түсіну, есте сақтау, жалпылау және жүйелеу. Бұл компоненттер оқу процесінде өте тығыз байланысты. Оқушы оқытылатын материалда қиындықтарға тап болғанда ғана өз бетінше шешім қабылдап, қорытынды жасай алады. Осыдан кейін ол материалды толық меңгереді. Математика пәнінен үлгермеушілік болған кезде оқушыларды әр сабақта қажетті көрнекі құралдармен, дидактикалық материалдармен, көрнекі құралдармен қамтамасыз ету қажет. Сонда ғана үлгермеуші балалар саны азаяды.Бұл білімнің құрамдас бөліктері баяу болғандықтан, нашар оқушы шығады. Баяндама мәтінін оқу жылдамдығы баяу және дұрыс емес, мазмұнын түсінбейді, есте сақтау қабілеті нашар. Үлгерімі төмен оқушылардың психикалық параметрлері мен жағымды психикалық қасиеттері жоқ, білімі аз. Нашар оқуды болдырмау үшін үлгермеушіліктің төмен жетістіктердің себептерін анықтау маңызды. Математикадан нашар оқитын оқушылар кемшіліктері: 1) есеп шығара алмау, 2) қосу азайту көбейту кестесін үйренбеу. Үлгермеуші оқушыларға оқулықтан арнайы есеп,арнайы тапсырмалар беріледі. Есеп жұмысы оқушыны жалықтырмайды, оқуға деген ынтасын арттырады. Танымдық іс-әрекеттің тиімділігі психикалық әрекеттің даму дәрежесіне байланысты. Оның негізгі компоненттерінің қалыптаспауы төмен өнімділіктің негізгі себебі болып табылады. Құрамдастардың қайсысы өнімділіктің төмендеуінің негізгі себебі болып табылатынына байланысты артта қалу екіге бөлінеді: 1. педагогикалық қараусыз қалған балалар; 2. Нашар оқушылар. Педагогикалық тұрғыдан қараусыз қалған балалармен жұмыс нашар оқушылармен жұмыс істегеннен әлдеқайда тиімді. Нашар оқушылар оқу процесінде көбірек дағдыларды қажет етеді. Бірақ екі жағдайда да жұмыстың жалпы бағыты бірдей. Балалардың артта қалуының және нашар жұмыс істеуінің алдын алу және алдын алу көп уақыт пен күш жұмсайды. Бұл қиындықтардың себебі баланың психикалық ерекшеліктері қалыптаспаған және бұл ерекшеліктер сыртқы әсерлерге тез бейімделе алмайтын мидың кейбір органикалық ауытқуларымен байланысты. Үлгерімі төмен оқушылар өте ерте жаста қолайсыз әлеуметтік-педагогикалық жағдайларға байланысты мұндай сыртқы әсерлерге көбірек ұшырайды. Мұндай үлгермей қалудың алдын алу үшін жұмыс балалардың ақыл-ой әрекетін белсендіруге, сөйлеу дағдыларын дамытуға, практикалық тәжірибені кеңейтуге бағытталуы керек. Мектеп балаға жалпы білім беріп қана қоймайды, оның жалпы дамуын, сөйлеуін, оқытуын, талдауын, өз ойын дұрыс жеткізуге, салыстыра білуге, дәлелдей білуге, сөйлеу мәдениетіне баулиды. Тәрбие жұмысының қаруы – ой. Өзін-өзі талдау логикалық жеке пайымдаудың құрамдас бөлігі болып табылады. Бұл талаптар ой мен әрекеттің негізінде жатыр. Математикалық білімді меңгеруде, теориялық білімді практикада қолдануда, қосымша әдебиеттермен жұмыс істеуде, сонымен қатар олардың математикалық іс-әрекетінде олқылықтар мен кемшіліктер бар. Математикадан оқушылардың білім, білік және дағдыларындағы кемшіліктер, нәтижесінде үлгермеушілік: 1. Оқушылардың ұғымдар, теоремалар, ұғымдардың ерекше белгілері мен қасиеттері және т.б. білімдерінде олқылықтардың болуы тұжырымдауға мүмкіндік бермейді. 2. Теоремаларды дәлелдеуде, есептер шығаруда білімді қолдана білуде олқылықтар бар. 3. Есептеу сипатындағы іскерлік дағдыларында олқылықтардың болуы, сызбаларды, графиктерді құру, құралдарды пайдалану. 4. Оқушының жұмысты бастауға немесе бастаған ісін аяқтауға мүмкіндік бермейтін дербестігі, зейіні, табандылығы жеткіліксіз. Үлгермеудің алдын алу бүкіл сыныпты немесе әрбір оқушыны сабақта және үйде тиімді ұйымдастыру арқылы жүзеге асады. Сәтсіздікке жол бермеу үшін мұғалім жалпы математикалық білімді меңгеруде қате жібермеуге тырысады және оқушылардың өз бетімен жұмыс істеуінің тиімді жолдарын анықтайды. Сонымен, үлгермеушіліктің алдын алу шарты – әрбір студенттің бағдарламалық материалды жүйелі түрде оқуы. Бір жағынан оқу материалының тығыз байланысы немесе сабақтастығы арқылы қарастырылады. Мысалы, рационал сандар операциясынан өтпей векторлардың жұмысын үйрету мүмкін емес. Сондай-ақ туынды ұғымды меңгермей, интегралды қарастыру мүмкін емес т.б. Әсіресе жаңа теореманы алғаш рет қолданғанда әртүрлі қиындықтар туындайды. Сондықтан бұл кезеңде қателіктер жібермеу үшін үлгі бойынша жұмысты ұйымдастырған дұрыс. Ол үшін материалды меңгерген мұғалім немесе оқушы тақтаға есептер шығару, жазу, теореманы дәлелдеу мысалдарын көрсетеді. Кейбір оқушыларға үлестірмелі материалдар берілуі мүмкін. Оқушылар бұл тапсырмаларды өткенді еске түсіру арқылы ғана орындайды. Дегенмен, мұндай жаттығулар шекаралар теориясын меңгеру және қайталауға мәжбүрлеу аймағын табу үшін қажетті теңсіздіктерді анықтау үшін қолданылады. Үлгермеудің алдын алудың маңызды қадамы – әр оқушының өз бетімен жұмыс істеу тәсілдерімен қаруландыру. Мысалы, егер оқушы қателессе, материалды қайталап, оны түзету қиынға соғады. Бұл жағдайда мұғалім оқушыны оқулықтағы материалды мұқият қарап, кеңес беруге ынталандыруы керек. Бір кезде мұғалім материалды түсіндіріп, тақтада екі-үш жаттығуды көрсетуі керек. Оқушының өз бетімен жұмыс істей алатынына көз жеткізгеннен кейін ғана жаттығуларды бастау керек. Оқушыларды үлгермеушіліктен сақтандыру үшін мұғалім олардың білімін есепке алып, арнайы дәптерге жазуы керек: 1. Жеке тақырыптар бойынша кемшіліктер. 2. Кемшіліктерді жою шаралары. 3. Жеке тапсырмалар мен орындау мерзімдері. 4. Консультация қатысу. 5. Оқушылардың іс-әрекетінің нәтижесі. 6. Оқу материалдарының сапасы. 7. Орындалмаған тапсырмалар. Айта кету керек, оқушылардың білімін бағалау дәптерге жазылмай, тек оқу үлгеріміндегі оң өзгерістер болуы керек.Сәтсіздікке жол бермеуге тырысқанда қорқақтық, оқушыларды дұрыс жауап беруге ынталандыру, үлгерімі төмен оқушыларға дер кезінде көмек көрсету, оларға сыпайы болу сияқты психологиялық факторларды ескеру қажет. Жаттығуда жұптық, топтық жұмыстың әр түрін қолдану қажет. Сапасы төмен оқушылармен жұмыс жасаймын және өз жұмысымда бақылаудың әртүрлі формаларын орындаймын: тест, әңгімелесу, дифференциалды тапсырмалар. Үлгерімі төмен оқушыларға қолдау мен мадақтау қажет. Кез келген жағымды қасиеттерді мойындай отырып, мұғалім баланың бойына кедергілерден қорықпауға, сенімділікке, ұмтылуға, дербестікке баулиды. Оқушылармен жұмыс оқу үрдісінің жаңа талаптарына сай. Сабақтың барлық кезеңдерін ой елегінен өткізіп, оқушылардың жас ерекшеліктерін, қабылдауларын ескере отырып, сабақты құрастыру қажет. Оқытуды дараландыру үшін әртүрлі әдістерді қолдануға болады. Деңгейлік дифференциацияны қолдану оң нәтиже береді. Сіз бақылаудың әртүрлі формаларын пайдалана аласыз. Оқыту мүмкіндіктерін анықтау негізінде әр оқушының жеке ерекшеліктерін терең түсіну, сонымен қатар оны тәжірибеде ескеру қажет. Өскелең ұрпақ – адамзаттың болашағы, жалғасы. Тәуелсіз ел атанған заманда жас ұрпақты тәрбиелеп, туын көкке көтеріп, тіліміздің мәртебесін көтеріп, есімін әлемге таныту – ұлт пен елдің болашағы. Бүгінгі таңда біздің басты мақсатымыз – баланың рухани қазынасын жарыққа шығару, оның бойына адамгершілік қасиеттерді сіңіру, әр баланың бойына қалыптасқан құндылықтарды дамыту, жеке тұлға ретінде дамыту. Абай атамыздың «Ұстаздық етуден жалықпа, балаға үйретуден жалықпас» деген нақыл сөзін естен шығармауымыз керек. Сонымен, классификацияда үлгермеушілік себептерін кешенді (комплексті) түрде қарастырмай, үлгермеушіліктің жеке себептерін ғана сипаттаған. Үлгермеушілікті анықтауда және дидактикалауда оның мүмкін болатын барлық туындау себептерін жан- жақты қарастырып, ашып көрсету керек, ал бұл Ю.К.Бабанскийдің классификациясында берілген. Ол себептерге: ақыл- ойдың артта қалуы; сезім мүшелерінің (есту, сөйлеу, дисграфия, моторлық) парциалдық ақаулары; ақыл- ойға байланысты қабілеттің бұзылуы. Тұрақты мектеп үлгермеушілігі әдетте көптеген факторлардың жиынтығынан пайда болады, мысалы, бір балада тіл кемісітігімен бірге жұмыс қабілеті және моторикасының әлсіздігі болады. Бұның бәрі мидың органикалық жетіспеушілігімен, ми қызметінің минималдық қызметінің бұзылуы, орталық жүйке жүйеснінің әр түрлі деңгейдегі биологиялық жетіспеушілігінің салдарынан болады. Ондай жадайлар ми қан айналымының жетіспеушілігі, бас сүйек- ми жарақаттарынан кейінгі бас сүйегінің ішкі қанқысымының көтерілуі ұзақ және ауыр өтетін аурулар, ми қызметін бұзатын жұқпалы аурулар (менингит, энцифалит, ревматизм) болған балалардан да болады. зейіннің тұрақсыздығы, сенсорлық тітіркендіргішті ұнатпауы (қатты шу, жарық), сабақты қабылдауының баяулығы, есте сақтау қиындығы, бір тапсырмадан екніші тапсырмаға ауысу қиындығы т.б.). Жалпы мектептегі бақылаулар органикалық зақымданулардың зардаптары сабақ кезінде үлгермейтін оқушылардың тәртібінен қалай білінетінін көрсетті. Қозғалыстары тежелмеген балалар әрқашанда ретсіз белсенділік жағыдайында болады яғни жанындағы балаларға бұрылып, алаңдап кітаптарын, қарындаштарын, сызығышын, дәптерлерін жерге тарсылдата түсіріп алып отырады. Олар үнемі орнынан түрегеліп кетіп, парталардың арасынан шулай өтіп, сыныптың бір жерінен, екінші жеріне ауысып тәртіпсіздік танытады. Мұндай балалар мұғалім басқа оқушыдан сабақ сұрап жатырғанда, білсін- білмесін орнынан отырып жағаласып жауап береді, өзінен алыста отырған сыныптасымен дауыстап сөйлеседі. Жұмысқа тез кірісіп кете алмайтын жайбарақаттылық осындай оқушыны сабақта оқу процесіне бірден кірісе алмауға әкеліп соқтырады, оқушы көп ескертуден кейін ғана портфелін алып шығады, бірақ кітапты немесе оқу құралдарын алып шығудың орнына, ол конфет алып шығып, оны шытырлата ашып, жанындағымен бөлісіп, тағы басқа нәрселермен айналыса отырып, мұғалімнің түсіндіріп жатқандарын өткізіп алады. Есте сақтау қабілетінің бұзылуы, кейбір сөздердің естен шығып қалуы (амнезия, қан тамырларының склеротикалық өзгерістері) оқушының ережелерді, есепті шығару жолдарын кейде есіне түсіріп, кейде ұмытып қалуымен білінеді, кей кездері орнында отырып дұрыс жауап та бере алады. Осындай нәтижелердің тұрақсыздығы (бірде біліп, бірде білмеу) мұғалімді «бала материалды біледі, бірақ тақтаға шыққанда бәрін ұмытып қалып, сасқалақтап тұрады» деген алданыш ойға түсіреді. Осылайша, бас миының органикалық қызметінің бұзылуының жеңіл түрі бар оқушылар білім қорын толықтыра алмайды, өзінің есте сақтауын жаттықтырмайды, бір іспен мақсат қойып ұзақ уақыт айналыса алмайды. Нәтижесінде – бұндай оқушылар оқу бағдарламасын толық игере алмай, оқу дағдыларын меңгеру процесі бұзылып, тұрақты үлгермеушілік тез дамиды. Осындай оқушылардың көңіл күйлері өзгермелі болып келеді; мазасыз тынымсыз қозғалыстан, беймазалықтан, самарқаулық, селқостық, жылауық күйге ауысады. Бір – біріне қарма – қарсы процестердің (қозу және тежелу) бір мезгілде бірлесуі «церебральдық астения» немесе «тітіркенгіш әлсіздік» білдіреді. Сабақ кезінде осындай балалар күтпеген жерден өте жоғары белсенді күйден тыныш күйге, қатты күліп тұрып тез жылап, айқайлап балағаттап, жанындағыларға жағымсыз әсер етуге дейін барады. Олар ұзақ уақыт оймен жұмыс істеуді көтере алмағандықтан, сабақта тез шаршап, сабақтың соңына қарай ашулана бастайды да, оқу жаттығуларын орындаудан бас тартады. «Тітіркенгіш әлсіздіктің» екінші жағы өзінің еркін, мінезін басқара алмауы болып табылады. Мұндай оқушы үй тапсырмаларын шаршағандықтан ғана емес, өзінің еркіне, мүмкіндіктеріне күш салғысы келмейтіндіктен орындамайды. Өмірде мұндай жағдайлар көбінесе «жалқаулық, еріншектік» деп аталады. Өзін- өзі бақылай алмайтын, қозғалысы жылдам, шапшаң балалар мектепте үнемі жанындағыларды қағып- соғып, жүгіріп жүреді, басқа балалармен тез ренжіседі, қыздардың шаштарынан тартып, қағаз шайнап, түкіріп, айқайлап жүреді. Сау оқушылардың анда-санда кездесетін тәртіпсіздіктерінен айырмашылығы, бас миының органикалық ақаулары бар балаларда жоғарыда айтылған белгілер негізінен жекеленген күйде емес, біріккен күйде жиі білінеді. Оқушының үлгермеуінің тағы бір себебіне отбасы тәрбиесінің ерекшеліктерін жатқызуға болады. Сондай себептерге отбасындағы ұрыс- жанжалдар, дөрекі қарым- қатынастар, ата- ананың ажырасуы, олардың қоғамға жат қылықтары (ішімдік ішу, есірткі қолдану, т.б.) жатады. Ата- аналардың балаларына және олардың оқуына салғырт қарауы, тәрбиедегі қателіктері, баларына дұрыс көмек бере алмауы да үлгермеушілік себептері болып табылатыны анықталған. Оқуда артта қалып қойған балаларға ата- аналардың көңіл аударуы, көмегі, аяулары, ал қабілетті оқушыларға – білімдеріне, оқуларына дұрыс көзқараста болу керектігі өте маңызды екендігі белгілі болып отыр. Ата- ана көбінесе балаларының оқуларына және жетістіктеріне қызығушылық танытады, бірақ ол негізінен тек бағаларын білумен шектеледі. Баланың адам ретінде, қоғамның белсенді мүшесі ретінде өсіп- жетілуіне мектептегі білік пен дағдының, білімділіктің маңыздылығында екендігі кейінге ығыстырылады, балаларынан мектепте қандай қызықтар болғандығы жөнінде, қандай жаңа нәрселер білді, қандай жетістіктерге жеткендігі туралы, өз жұмыстарына өздерінің және мұғалімдерінің көңілі толатындығы жөнінде сұрамайды. Ата- аналары балаларының оқудағы іс- әрекеттерінің мазмұнына жете көңіл бөлмейтіндіктен. олар білімінің сапалық жағын көре алмайды (тек сандық жағынан көреді, яғни сабақта аз болды ма, көп болды ма, жақсы немесе жаман баға алды ма, т.б.), сондықтан да балаларды өздерін дұрыс бағалауа баули алмайды. Кейбір ата- аналар балаларын өздерін төмен немесе жоғары бағалауға үйретіп, осы тұрғыда өздері де мектеппен жиі конфликтіге түседі. Өздерін төмен бағалаға итермелейтін ата- аналар, көбінесе балаларын ең жақсы, қабілетті оқушы ретінде көргісі келеді, бірақ сәтсіздіктерін көргенде: «Мінекей, сен тағы да басқалардан жамансың, тағы да «беске» жазыпсың», «Сенен еш нәрсе шықпайды, сен нағыз түк білмессің, басқалардай болу қайда, саған» т.с.с. сөздермен сынап- мінейді. Ал, ұлының немесе қызының өздерін асыра көтермелеуін қолдайтын ата- аналар балаларының мектепте дұрыс баға қоймағандығы жөніндегі пікіріне әрқашан келісуге дайын тұрады. Істің мән- жайына бармай, мұндай ата- ана мектепке тек мұғалімдерге кінә тағуға ғана келеді. Сонымен, баланың оқу іс- әрекетіне зейінің шоғырландыра алмауы, алаңғасарлығы тек қана ми қызметінің жұмысының бұзылуынан немесе оқу мотивациясының жеткіліксіздігінен емес, ол отбасындағы маңызды адамдардың (ата- анасы, сабағына жауапты кісі, т.б.) дұрыс емес әрекеттерінен де болады, мысалы, жаңа жаңалықтарға, ақпараттарға мән бермеулері, оларға қызығушылық танытпауы. Ал, бала солара еліктеп, олардың қылықтарын қайталап, солар сияқты өздерін ұстайды. Сыйласымды және қайырымды қатынас орнаған, бір- бірінің қызығушылықтарын есепке алып отыратын отбасы – баланың жақсы оқуының маңызды айғағы болып табылады. жүктеу/скачать 72.54 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|