Біліктер мен өстер. Жалпы мәліметтер

«Машина бөлшектері» курсында тек түзу біліктердің конструкциясы мен олардың есептеу жолы қарастырылады. Ал ось деп, айналып тұратын бөлшектерді ұстап тұруға және өзі арқылы пайдалы айналдырушы момент бермейтін жұмыр бөлшектерді айтамыз. Осьтер түзу етіп жасалады.

Көптеген жағдайда күштер біліктің ұзындығына біркелкі әсер етпейді. Осыған орай біліктердін, бірқалыпты берік болуы үшін, олардың диаметрлерін өз ұзындығына байланысты әр түрлі және отырғызылатын белшектердің ішкі диаметріне сәйкес жасайды. Біліктер мен осьтердің тірекке тірелетін бөлігін цапфа деп, ортадағы цапфаларды мойынша деп, ал тірелетін шеткі бөліктерін шип деп атайды.

Біліктердің әр түрлі диаметрлі бөліктері өзара 9-суретте көрсетілген әдістермен жалғасады.

1. Арнаулы ойыктар арқылы. Бұл ойықтар ажарлағыш дөңгелектін, шығуына арналған. Диаметрі 10...50 мм біліктердің оймаларының ені 3 мм, тереңдігі 0,25 мм болып, ал диаметрі 50... ...100 мм біліктердің оймаларының ені 5 мм етіп жасалады.

2. Радиусы тұрақты қисық сызык арқылы. Бұл радиус өлшемдері білікке қондырылған бөлшектердің фаскасының өлшемдерінен кіші болады және олар стандартталған.

Тісті доңғалақтар, шкивтер, жұлдызшалар және басқа да машинаның айналатын бөлшектері біліктер мен осьтерге орнатылады. Білік өз осінің бойындағы айналыс моментін беруге, сонымен қатар, ондағы орналасқан бөлшектерді қолдауға және осы бөлшектерге әсер ететін күштерді қабылдауға тағайындалған. Оған мысал редуктордың біліктері қызмет етуі мүмкін (5.5-сурет). Білік жұмыс кезінде иілу мен бұралу кернеуінің әсерін сынайды, ал кейбір жағдайларда қосымша созылу немесе сығылу.

Ось онда орнатылған бөлшектерді ғана қолдайды және осы бөлшектерге әсер ететін күштерді қабылдайды. Мысалы, теміржол вагонының осі (5.6-сурет). Білікпен салыстырғанда ось айналу моментін бермейді және, демек, бұрылуды сынамайды. Осьтер жылжымалы емес болуы мүмкін немесе онда орнатылған бөлшектермен бірге айнала алады. Айналатын осьтер мойынтірктердің жақсы жұмыс жағдайларын қамтамасыз етеді, жылжымалы еместер – арзан, бірақ бөлшек осьтерінде айналатын мойынтіректердің орнатылуын талап етеді. Біліктердің басым бөлігі осьтің өзгеріссіз номиналды геометриялық пішініне ие – қатты біліктер. Ерекше топты геометриялық осьтің өзгеретін пішінімен иілгіш біліктер құрайды. Геометриялық осьтің пішіні бойынша біліктер түзу (5.7-сурет) және түзу емес – қайтарымдық-ілгерілмелі қозғалысты айналымдыққа (немесе керісінше) түрлендіру үшін қызмет ететін иінді, және эксцентрикті. Осьтер, әдеттегідей, түзу қылып дайындайды. Түзу біліктер мен осьтер айналу денелерінің түріне ие және конструкциясы бойынша бір бірінен аз ерекшеленеді.

Түзу біліктер мен осьтер тұрақты диметрлі — тегіс (5.7-сурет, а, б) немесе сатылы (біліктердің басым бөлігі, 5.7-сурет, в). Көлденең қима пішіні бойынша біліктер мен осьтер тегіс және қуыс (осьтік тесікпен, 5.7-сурет, б) болады. Қуыс біліктер массаны азайту үшін қолданылады, сонымен қатар біліктерді тесіп өтіп өткізу немесе олардың ішінде басқа бөлшектерді немесе материалдарды (майларды, салқындатқыш газдарды немесе сұйықтарды) орналастыру қажеттігі кезінде қолданады. Көлденең қиманың сыртқы кескіні бойынша оймакілтекті және кілтекті болып бөлінеді, олар кейбір ұзындықта оймакілтекті профильге немесе кілтекті ойықпен профильге ие.

Біліктерді шартты белгілер бойынша да жіктейді, мысалы, түзілімдегі айналыстың салыстырмалы жылдамдығы бойынша (редукторда, 5.5-сурет): тез жүрісті 1, орташа жылдамдықты 2, тыныш жүрісті 3, немесе түзілімде орналасуы бойынша: кіретін 1 (жетекші), аралық 2, шығатын 3 (жетектегі). Біліктер мен осьтердің тіреуіш бөліктері болып шетмойындар қызмет етеді. Аралық шетмойындарды мойындар деп атайды.Ұзындығы бойынша біліктің пішіні. Әр түрлі беріктігі жағдайлары бойынша кубиктік параболамен сызылатын иілімге тең кедергі денелеріне жақындайтын көлбеу қимадағы біліктерді конструкциялау мақсатқа лайық. Тең кедергі денесінің пішініне сатылы біліктер жақындайды. Бұл пішін сондай-ақ біліктегі бөлшектерді дайындауды және орнатуды жеңілдетеді.Әр түрлі диаметрлерінің екі сатысы арасындағы біліктер мен осьтердің өту учаскілерін тұрақты радиус галтелімен, 5.8-сурет, а (галтель – аз қимадан үлкенге бірқалыпты өту үстіңгі беті); ауыспалы радиус галтелімен (5.8-сурет, б); ажарлау шеңберінің шығуы үшін домалатумен бунақпен (5.8-сурет, в) орындайды. Өту учаскілері кернеулердің концентраттары болып табылады. Өту учаскілерінде концентрацияларды төмендетуге арналған тиімді құрал олардың икемділігін жоғарылату болып табылады (мысалы, галтельдердің радиустарын ұлғайту, жүк түсіретін бунақтарды орындау жолымен). Галтельдердің деформациялық нығыздалуы (тойтарымы) біліктер мен осьтердің көтеруші қабілетін жоғарылатады.

56. 
    
    
    жүктеу/скачать 1.98 Mb.
    
    Достарыңызбен бөлісу: