Поэманың композициялық құрылымы арқылы мазмұнын ашу.
Сюжеттің басталуы
|
Начало сюжета.
|
Ас
|
Сюжеттің байланысуы
|
Завязка
|
Ақанның асқа келуі
|
Сюжеттің дамуы
|
Развитие события
|
Аттың сыны
|
Сюжеттің шиеленісуі
|
Завязка
|
Бәйге
|
Шарықтау шегі
|
Кульминация
|
Құлагердің озуы
|
Шешімі
|
Развязка
|
Құлагердің мерт болуы.
|
ІҮ. Бекіту.
Сюжеттің басталуы.
Басталды әңгіменің былай басы,
Болды оған жетпіс, сексен жыл шамасы.
Арқада Ерейменді мекен еткен
Керейде Сағынайдың болыпты асы.
Арқа елінде Сағынай деген байға үлкен ас беріледі. Асқа бүкіл үш жүздің елі түгел шақырылады. Ас Ереймен тау етегінде өтеді. Астың суреті, қонақ күту, бәйге аттарының жиналуы, аттарды сыншылардың сынауы, жаршылардың балуан күрес пен ат жарыстарының болуын жарлап жария ету дәстүрі, балуан күрес пен ат бәйгесі толығымен суреттеледі.
Сұрақтары:
Ас беру – ел-жұртқа қадірлі адамның қайтыс болғанына бір жыл толған соң, я болмаса бірнеше жыл өткен соң, ең үлкен жолын жасап, сауын айтып, мол жиынға тамақ беріп, ат бәйгесі, палуан күрес, жамбы ату, айтыс сияқты қызық көрсетіп, ұлан-асыр той өткізген. Ас беру ұйымшыл елдің, дәулетті адамдардың қолынан келітін іс. Мысалы: Абылай ханның асы, Құнанбайдың әкесі Өскенбайдың асы, керей Сағынайдың асы, дулат Сыпатай батырдың асы бүкіл елге мәлім болып, аңызға айналған.
Сюжеттің байланысуы –
Қайырып қыстай баптап Құлагерді,
Осы астың дақпыртына Ақан келді.
Мінгізіп бәйге бала, жайтаңдатып,
Ауылына ас баргеннің тақау келді.
Кермеге қойды байлап Құлагерді,
«Маңайдан жан жүрмесін» деді сері.
Көзінен неге таса қылсын Ақан,
Іргені ат жақтағы түргіздірді.
Өлгенде Сағынай шал ел шулатқан,
Көктұйғын содан бері ішін тартқан.
Сұлы жеп, сүт сіміріп мәпеленіп,
Белдеуде осы Көк ат қыстай қатқан.
Көктұйғын күңірентіп талай шапқан,
Бәйге алып шапқан сайын алыстатқан;
Осы аста бас бәйгені оймен алып,
Батыраш көптен бері үйде жатқан.
Ниетпен дәл осындай көк ат келген,
Қашаннан «қап!» - деп азу басып жүрген.
Құлагер Көкшетаудан кеп қалған соң,
Қызғанып Батыраштың іші өртенген.
Асқа Ақан сері де келеді. Әйгілі сері бәйгеге сүйікті аты Құлагерді қосады. Алтайдан келген Батыраш байдың атақты жүйрігі Көктұйғын да осы бәйгеге арнап қыстай бапталған. Құлагердің келгенін естіген Батыраштың «қызғаныштан іші өртенеді».
Сюжеттің дамуы – Бәйгеге қосылатын аттарға Күреңбай сын айтады. Ол Құлагерді ары-бері қарап, «бүгінгі бәйгеде тап осы жылқы бәйге алады» деп болжам жасайды. «Халық Күреңбайдың сөзін естіп, тұрып қалды» делінген.
Достарыңызбен бөлісу: |
