5П236п тіс сүргілейтін жартылай автоматтың кинематикалық ҚҰрылымы және баптау машина жасау мамандығының студенттеріне «Металлкесу білдектері»

4.2.3 Аунату бағытын күйге келтіру.

ЖЖД-да (өзімен ЖЖД, іске асырушы механизм) жасаушы төрткілдештің негізгі нұсқасының тек қана бір тісі болғанға байланысты, кезектегі тісті кесу үшін, онда механизмді (ЖЖД) бастапқы жайға қайтару қажет. Осы мақсатпен құрамалы таға тәрізді дөңгелегімен керібағыттық құрылғы қолданылады.

XI біліктен (4 сурет) айналу керібағыттық механизмнің жетекші тістегерішіне цилиндрлі тісті дөңгелектері арқылы беріледі, қайсы оны бірде бір жаққа, бірде басқа жаққа айналуға мәжібүр ете отырып, керібағыттық дөңгелектің бірде сыртқы ( - тура жұмыстық жүріс), бірде ішкі тәжімен ( - кері, бос жүріс) ілініседі. Сонымен жетектегі тісті дөңгелегі , аунату ауыстобының тістегеріштері (4 сурет) және қырықаяқты берілісі арқылы ЖЖД механизмнің тербелуі іске асырылады.

Керібағыттық құрамалы дөңгелек екі бөліктен тұрады: олардың біріншісі – бүтін, сақина тәрізді, сыртқы тәжімен және ішкі . Екінші бөлігі – құрамалы, таға тәрізді, сыртқы және ішкі тәждердің тістері бірінші бөліктің тістерінің жалғасы болып қызмет етеді және таға түзе отырып, өзара жарты тістегеріштермен қосылады. Жетекші тістегеріштің білігі XIII, қайсы біліктің XII өсіне қатысты бұрыла алатын және керібағыттық дөңгелекпен қажетті іліністі іске асыру үшін оның бойымен жылжытыла алатын иінтіректе тұрады. Жетекші тістегеріш жұмыстық жүріс кезінде керібағыттық дөңгелектің сыртқы тәжімен ілініседі және, содан кейін жетектегі дөңгелек ретінде бес толық айналым жасаған соң, ол білікте VII жұдырықшасының әсерімен тістің бойымен жылжиды және құрамалы бөлігімен ілініске ауысады. Содан кейін жарты тістегеріш бойынша ішкі тәжбен ілініске кіреді және, ақыры тістің бойымен жылжи отырып, оның бүтін жерімен ілініседі.

Содан соң жетектегі дөңгелек ретінде кері жаққа 5 айналым жасайды (бос жүріс), жетекші тістегеріш тістің бойымен құрамалы бөлікке және жарты тістегеріштің бойымен оның сыртқы тәжіне ауыстырылады. Содан кейін тістегеріш тістің бойымен керібағыттық құрамалы дөңгелектің бүтін бөлігінің сыртқы тәжіне ауыстырылады және айналым жаңадан басталады.

4.2.4 Жолға күйлеу (ЖЖД механизмінің тербеліс бұрышы).

Тербелес бұрышы (град.) формула бойынша есептеледі

4.2.5 Бастапқы жайды күйге келтіру (ЖЖД механизмінің қоюдың бұрышы).

ЖЖД-ны бастапқы жайға қою үшін есікшені 6 (7 сурет) ашу керек және, үлестіруші біліктің қырықаяқты жұбының қырықаяғын квадратынан айналдыра отырып, қозғалмастай бекітілген көрсеткішпен қырықаяқты дөңгелектің астындағы сақинадағы «аунату ортасы» ізікшесін бірге қосады.

Сосын аунату ауыстобының есікшесін 5 (7 сурет) ашады, жетектегі алмасу тістегеріштерін алып тастайды және кілтпен ЖЖД механизмінің қырықаяқты білігін, оның нольдік таңбасы қозғалмайтын межеліктің 5 (6 сурет) нольдік таңбасымен дәл келгендей қояды. ЖЖД-ның осы жайы аунатудың ортасына сәйкес келеді. Содан кейін алмасу тістегеріштерін орнына, біліктер тестегеріштердің ілінісуі үшін қажеттен артық шамаға айналмастай етіп, қояды.

4.3 Бөлу жүрісін қамтамасыз ететін кинематикалық тізбек

Алынған саны кесілетін шошақты дөңгелектің тістерінің санына еселі болмағандай және онымен ортақ көбейткіші болмағындай жақын үлкен мәніне жинақталады.

Соған байланысты бөлуші бұрылым айналымында бір рет жүреді, яғни үлестіруші біліктің бір айналымда, бөлудің кинематикалық тізбесі үлестіруші білік пен дайындаманы байланыстырады.
КШ: 1 айн.ҮБ→ дайындаманың айналымы

КБТ: 1 айн.ҮБ

КФ:

13 суретте бөлу тізбесінің тісті алмасу дөңгелектерінің орналасу нобайы көрсетілген. Тісті дөңгелектердің ілінісу мүмкіндіктерін қамтамасыз ету үшін, суретте көрсетілген ілінісетін дөңгелектердің тістерінің ең аз және көп қосынды сандарын ұстау қажет. Және аунату тізбесінде күйге келтіру мәріміне алынатын дөңгелектер, алмасу тісті дөңгелектері үшін де солар алынады. Бөлу тізбесінің күйге келтіру мәрімі қақпақтың 13 астында орналасқан (7 сурет).

а) бұйым тұғырының өстік қойылуы;

б) бұйым тұғырының бұрыштық қойылуы;

в) столдың қойылуы;

г) екіөтпелі механизмнің қойылуы;

д) шошақты дөңгелектерді қиыстырылған тәсілде кескенде қолданылатын кірекесу жүрісі.

Олардың әр қайсына қысқаша тоқталамыз.

4.4.1 Бұйым тұғырының өстік қойылуы

Өстік қойылуы деп, білдектің центрінен бұйым тұғырының айналдырығының I шетжағына дейінгі , мм қашықтық аталады (14 сурет):
,
мұнда - тетіктің 2 сызба бойынша өлшемі (тапсырманың вариантына сәйкес);

- құралбіліктің белдемесінің ені (тапсырманың варианттарының кестелерінен).

14 сурет
Құралбілікті бұйым тұғыры айналдырығына қолдан қондырғанда саңылау 0,050,1 мм тең болуы керек, ішектің 4 көмегімен құралбілікті тартқанда саңылау қалмау керек. Құралбілік сомынның 5 тартуының көмегімен шығады. Алынған өлшем сызғыштың межелігі мен нониусы бойынша қойылады (7 сурет), ол үшін сомындар 8 босатылады және бұраманың 2 көмегімен бұйымның тұғыры өстік бағытта ауыстырылады.

4.4.2 Бұйым тұғырының бұрыштық қойылуы

Мұнда, өңделетін тісті дөңгелектің ойым шошағының түзушісін орталық жазықтықпен (қайсында кескіштердің ұштары ауыстырылатын жазықтықпен 7 сурет түйістіру мақсаты көзделеді. Бұйым тұғырын кесілетін ішкі шошақтың бұрышына қою үшін, бұрушы тақтаның сомынын 9 босату қажет және санау қартасында көрсетілген межелік 11 және нониус 12 бойынша 15 с дәлдікке дейін бұрышына бұйымның тұғырын бұру қажет. Ауыстырылған соң қайтадан бұрушы тақтаның сомынын қысу керек.

4.4.3 Столдың қойылуы

Стол кескіштерге қатысты, тек бұрушы тақтаның тік өсі кескіштердің ұшы жатқан орталық жазықтық арқылы өткендей қойылады.

Соның салдарынан барлық күйге келтірулер жайпақ жасаушы дөңгелек бойынша беріледі, дайындаманың ішкі шошағының түзушісі білдектің орталық жазықтығында жатуы керек.

Столдың жайы кескіштерге қатысты нониусты 1 қоюмен анықталады (15 сурет). Бұрушы тақтаның өсі білдектің орталық жазықтығымен бір жерден шыққанда нониус нольді көрсетеді (реттеу бұрамамен 4 жүргізіледі).

4.4.4 Екі өтпелі механизмнің қойылуы

Әдетте білдекте өңдеуді екі өтуде (қаралтым және таза өңдеу) жүргізеді, ол үшін екінші өтуге қалтырылатын қажетті әдіптің шамасына сермерді 3 (15 сурет) қояды.

Тістегерішті таза кесуде екі өтпелі механизмнің дөңгелек тұтқасы нольдік жайға қойылады.

Екі өтпелі механизм өзімен, әр түрлі биіктіктегі алаңшалары бар білікшені 2 (15 сурет) елестетеді. Әдіптің шамасына байланысты тиісті алаңша тұғырдың қатты таянышына 5 тіреледі. Сермерде 3 екінші өтуге әдіптің шамасы көрселетін 0,05; 0,15; 1,5; 2,5 бөліктері түсірілген.

алға

артқа

15 сурет
4.4.5 Шошақты дөңгелектерді қиыстырылған тәсілде кескенде қолданылатын кірекесу жүрісі

Дөңгелекті 70⁰ және одан да үлкен бастауыш шошағының бұрышымен кескенде, ЖЖД механизмінің тербелу бұрышын 70⁰ жоғары алу қажет, нені білдектің жұмыс істеуі үшін ұсынуға болмайды. Сондықтан мұндай дөңгелектерді кесуді қиыстырылған тәсілмен жүргізеді, онда дайындамаға құралдың кірекесуі бір мезгілде аунатумен болады. Бұл үлестіруші білікте отырған ерекше жұдырықшаның К₂ (4 сурет) есебінен жүзеге асады. Қашан құрал шекті жайына дейін дайындамаға кіргенде кірекесу тоқтатылады және аунату әдісімен пішіннің қалыптасуы жүреді.

Кесудің қиыстырылған тәсілінде қосымша есептеу мен білдекті қосымша реттеуді жасау қажет, олар зертханалық жұмыстың міндеттеріне кірмейді.
4.5 Қосалқы жүрістер мен басқару жүрісі (білдектің жұмыстық айналымы)
Кезекті тісті кескеннен кейін үлестіруші біліктің жұдырықшасының К₁ көмегімен (4 сурет) бұйым тұғыры орталық жазықтықтан 8 мм әкетіледі. Әкетудің соңында К₃ жұдырықшасының көмегімен шеткі айырғыш істейді, қайсы тұрақты токты қозғалтқыштың электрлік қоректендіру тізбесінен потенциометрді шығарады, соның нәтижесінде ЖЖД механизмінің бастапқы жайға бұрылуы және өткізіп жіберілетін тістердің санына дайындаманың бөлгіш бұрылуы үдемелі жүреді (бос жұріс). Бос жүрістің соңында қозғалтқышты басқару потенциометрі қосылады, ЖЖД механизмі кері жаққа айналуын бастайды, бұйым тұғыры жұдырықшаның К₁ көмегімен бастапқы жайға шығарылады және жұмысшы жүріс басталады. Оның соңында бұйым тұғыры әкетіледі және айналым қайталанады. Үлестіруші біліктің 1 айналымында білдектің жұмыс айналымы жүреді, яғни бір тіс кесіледі. Демек, тісті дөңгелекті тістерінің санымен кесу үшін айналымдар жасау қажет. Айналымдарды есептеу үлестіруші біліктің жұдырықшасымен К₄ басқарылатын делегей 10 (7 сурет) бойынша жүреді.

5236П модельді білдек гидрофицирленген. Гидравлика, тетікті қысу, столды бұйымның тұғырымен 100 мм дейінгі қашықтыққа жақындату мен алыстату үшін, айналымдарды есептейтін делегейді жақындату, білдектің механизмдері мен тораптарын майлау үшін және суыту үшін қолданылады. Пайдаланған май бірқатар сүзгілермен тазартылады және бакқа ағызылады.

Уақыт

Дайындаманы босату

Тұтқа

Столды ажырату

Тұтқа

ілгерілеме орын ауыстыруы

8 мм ажырату

Столды ажырату

ҮБ, К₃

Күйге келтіру i_ә мәрімі

1			2			3			4
Шошақты тісті берілістердің параметрлері
∑ = 900			∑ = 900			∑ = 900			∑ = 900
α = 200			α = 200			α= 200			α = 200
m = 1,75			m = 1,75			m = 1,75			m = 1,75
Дәлдік дережесі 8-7-7Вв			Дәлдік дережесі 7Вв			Дәлдік дережесі 8-8-7Аа			Дәлдік дережесі 7-6-6-Сс
Материал болат 45			Материал болат 45			Материал болат 45			Материал болат 45
Құралбіліктің Б өлшемі
49,4			49,4			49,4			49,4
Білдекте тістерді кесу
1	2	1		2	1		2	1		2
Zш	Zk	Zш		Zк	Zш		Zк	Zш		Zк

Ескерту: Параметрлердің көрсеткіштерінің мағынасын ашу Б қосымшасында келтірілген.

7.2 Білдекті оқытушы шебердің не болмаса оқытушының рұқсатынсыз қосуға тиым салынады.

7.3 Күйге келтіру мен реттеуді тек жарамды құрал-сайманмен жүргіз.
8 Есеп берудің мазмұны
8.1 Зертханалық жұмыстың мақсаты.

8.2 Тапсырма: вариантқа сәйкес тетіктің нобайы, негізгі параметрлердің кестесі, қалған барлық параметрлердің сандық мәндері (Б және В қосымшалары).

8.3 Білдектің құрылымдық сұлбасы (3 сурет).

8.4 Кесу жылдамдығының жүрісін туғызатын кинематикалық топты талдау:

- кесу жылдамдығын күйге келтіру бойынша есептер, күйлеу мәрімінің суреті;

- бағытты күйлеу бойынша қысқаша түсініктемелер;

- жолға және бастапқы жайға күйлеу бойынша қысқаша түсініктемелер.

8.5 Аунату берілісінің жүрісін туғызатын кинематикалық топты талдау:

- траекторияны күйге келтіру бойынша есептер (күйлеу шарттары, кинематикалық баланстың теңдігі, күйлеу формуласы, беріліс қатынасының есебі және аунату тізбесінде алмасу дөңгелектерін іріктеу);

- аунату жылдамдығын күйлеу бойынша есептер;

- аунату жылдамдығын күйлеу бойынша қысқаша түсініктеме (ненің есебінен қол жетеді);

- ЖЖД механизмінің тербелу бұрышының есебі;

- бастапқы жайды күйге келтіру бойынша қысқаша түсініктеме.

8.6 Бөлу жүрісін қамтамасыз ететін кинематикалық топты талдау:

- өткізіп жіберетін тістердің санын есептеу;

- күйге келтіру мәрімінің беріліс қатынасының есебі және алмасу дөңгелектерін іріктеу.

8.7 Кірекесу жүрісін талдау:

- 14 сурет және бұйым тұғырын өстік қою бойынша есептер;

- бұйым тұғырының бұрыштық қойылуы бойынша қысқаша түсініктемелер.

8.8 Реттеу картасы

2 Кочергин А.И. Расчёт и проектирование металлорежущих станков и станочных приспособлений. – Минск : Высшая школа, 1991. – 382 б.

3 Кучер А.М. и др. Металлорежущие станки (альбом общих видов, кинематических схем и структур). – М. : Машиностроение, 1972. – 282 б.

4 Чернов Н.Н. Металлорежущие станки. – М. : Машиностроение, 1978. – 389 б.

5 Ачеркан Н.С. Расчёт и проектирование металлорежущих станков. – М. : Машгиз, 1952. – 746 б.

6 Харизоменов И.В. Электрооборудование и электроавтоматика металлорежущих станков. – М. : Машина жасау, 1975. – 264 б.

7 Кувшинский В.В. Основы автоматизации технологических процессов в машиностроении. – М. : Машиностроение, 1972. – 272 б.

8 Локтев Д.А. Металлорежущие станки инструментального производства. – М. : Машиностроение, 1967. – 328 б.

(анықтамалық)

(анықтамалық)

Тіктісті шошақты дөңгелектердің параметрлері	Көрсеткіштер және есептеу формуласы	Варианттары
		1	2	3	4
Тістегеріштің тістерінің параметрлері	Zт	25	25	28	24
Дөңгелектің тістерінің саны	Zд	50	30	40	35
Беріліс қатынасы		2	1,2	1,42857	1,45833
Биіктікті коррекциялау коэффициенті (анықтамадан)		0,29	0,1	0,19	0,166
Радиалды саңылаудың коэффициенті	Кс	0,2	0,2	0,2	0,2
Жайпақ дөңгелектің тістерінің саны	Zc=	55,9017	39,051248	48,82622	42,43819
	Сs=1,571+0,728	1,78212	1,6438	1,70932	1,6918
Модуль	M	1,5	1,75	1,75	1,75
Бастауыш шошақты түзушінің ұзындығы	Le = 0,5 mZc	41,26	34,1698	42,72294	37,133
Тісті тәждің ені	B ≤ 0,3 Le	12	10	12	11
Кірудің тереңдігі	h = 2m	3	3,5	3,5	3,5
Радиалды саңылау	С = Кс m	0,3	0,35	0,35	0,35
Тістің толық биіктігі	h = h + C	3,3	3,85	3,85	3,85
Шеңберлік адым	t = 3,1416 m	4,7124	5,49799	5,497787	5,497787
Бастауыш шеңбердің диаметрі	Dт= Zт m	37,5	43,75	49	42
Тістің басының биіктігі	Нбт = m(1+)	1,935	1,925	2,0,8	2,04
Тістің аяғының биіктігі	hат = h – hбт	1,365	1,925	1,77	1,809
Бастауыш шошақтың бұрышы	ш = аrctg	26034′	39048′20״	350	34026′20״
Бастауыш шошақтың бұрышының тригонометриялық функциялары	Sin ш Cos ш	0,447214 0,894427	0,640184 0,768222	0,573462 0,319232	0,565528 0,824729
Тістің аяғының бұрышы	ш = arctg	1051′53′′	3013′26′′	2022′	2047′73′′
Сыртқы шошақтың бұрышы		29037′5״	43036′53״	38015′32״	3807′
Ішкі шошақтың бұрышы		24042′	36034′52״	32038′	31038′57״

Сыртқы диаметр	cos	40,96	46,71	52,412	45,37
Негізгі шетжақтан бастауыш шошақтың ұшының арақашықтығы	Ат – құрылымды	44,0	37	44	40
Тісті тәжден негізгі шетжақтың арақашықтығы	А=А-Le∙ cos φш + + hгш ∙ sin φш	7,93	11,98	10,19	10,53
Күпшектің ені		18,43	19,24	19,63	19,20
Бастауыш шеңбердің доғасы бойынша тістің қалыңдығы	Sш =	2,67318	2,88	2,99	2,96
Тістің шошақтығының бұрышы градуспен	∙cosγш	2030′20′′	3035′13′′	2052′	3018′2′′
Тістің қалыңдығының бұрышы		0,063759	0,05051	0,050	0,058138
W-дан байланысты коэффициент	K′wш = 0,99929 К״wш = 0,01625		0,99957	0,99958	0,99944
Тістің өлшенетін қалыңдығы	Sш״ = Sш∙К′шw=Sx	2,67	2,88	2,99	2,96
Тістің өлшенетін биіктігі	hгш ״∙hгш+Sш∙Кwш״= hx	1,978439	1,96168	2,12	2,083

Параметрлердің көрсеткіштері және дөңгелек үшін есептеу формулары	Варианттар
	1	2	3	4
Dк = Zк ∙ m	75	52,5	70	61,25
hгк = h3 – hгш	1,065	1,575	1,42	1,4595
hHK =h – hгк	2,235	2,275	2,43	2,3905
	63026’6’’	50011’40’’	550	55033’40’’
сosφк sin φк	0,447214 0,894427	0,640184 0,768222	0,573462 0,81923	0,565528 0,824729
	3035’	3048’33’’	3015’32’’	3041’20’’
	65018’	53025’8’’	57022’	58021’
	60023’	46021’6’’	51044’24’’	51052’40’’
Dек = dк+2hгк соsφк	75,953	54,516	71,63	62,90
AK(құрылымды)
А
Kк=
Sк = t – Sш	2,03922	2,62114	2,51	2,54
	2030’20’’	3035’10’’	2052’	3018’
Wк =	0,0121595	0,03196	0,02053	0,023425
= 0,99995		0,99983 0,00806	0,99990 0,005	0,99989 0,00575
	2,039118	2,62	2,51	2,537
	1,0711176	1,60	1,43	1,474088