6-дәріс. Жарық дифракциясы. Гюйгенс-Френель принципі. Френель зоналары. Зоналық пластинкалар. Жарықтың кішкене дөңгелек саңылаудан және дискіден өткендегі дифракциясы


Жарықтың кішкене дөңгелек саңылаудан және дискіден өткендегі дифракциясы



бет3/3
Дата27.10.2022
өлшемі355 Kb.
#463506
1   2   3
лекция 6

Жарықтың кішкене дөңгелек саңылаудан және дискіден өткендегі дифракциясы
Жарық көзінен және бақылау нүктесінен (экраннан) жа­рық­тың таралу жолында орналасқан бөгетке дейінгі ара­қа­шық­тыққа байланысты дифракцияны екі түрге бөледі. Бірінші түр­дің сипаттамасы: егер бөгетке сфералық немесе жазық тол­қын түссе, ал бөгеттің артында одан түпкі қашықтықта ор­наласқан экранда дифракция көрінісі бақыланады. Диф­рак­ция құбылысының мұндай түрін алғаш Френель зерттеген жә­не ол Френель дифракциясы деп аталады (немесе то­ғы­са­тын сәулелердің дифракциясы).
Дифракцияның бұл түрін қарастыру үшін Френельдің ги­по­тезасын пайдаланайық: экранмен жабылған толқындық шеп­тің бөлігі тіпті әсер етпей, ал толқындық шептің жа­был­ма­ған бөліктері экран жоқ кезіндегі сияқты әсер етеді. Бұл жуық­тау егер саңылаудың өлшемдері толқынның ұзын­ды­ғынан едәуір үлкен болса ғана мүмкін. Себебі экранның ше­тіне өте жақын жерде экранның әсері үлкен (ара­қа­шық­тық­тар толқын ұзындығына сәйкес) болады.
Жарықтың кішкене дөңгелек саңылаудан өткенде диф­ракцияға ұшырауы
Мысалы, S нүктелік жарық көзінен таралатын мо­но­хро­мат­ты сфералық толқынды қарастырайық. Оның жолында дөң­ге­лек саңылауы бар экран орналасқан (5 сурет).
Дифракциялық кескін S саңылауының центрінен өтетін тү­зудің бойында жатқан B нүктесінде бақыланады. Экран са­ңы­лаудан b қашықтықта орналасқан және оған паралель. Диф­ракциялық кескіннің түрі саңылау жазықтығындағы тол­қындық беттің ашық бөліктеріне сыйған Френель зо­на­ла­ры­ның санына тәуелді. B нүктесіндегі әсер ететін Френель зо­на­лар сандарының жұп немесе тақ болуы саңылау өлшемі мен тол­қынның ұзындығына байланысты.

5-сурет


B нүктесінде барлық зоналар қоздырған қорытқы ампли­ту­дасы
A=A1/2 Am/2 , (1)
Мұн­дағы қосу таңбасы тақ m-ге , ал алу – жұп m- ге сәйкес.

  1. және Am=(Am-1+Am+1)/2 ескерілді

Егер саңылаудың ауданына сыйған Френель зоналардың са­ны тақ болса, B нүктесінде максимум, ал егер жұп болса, ми­ни­мум бақыланады. Тесікке бір ғана зона сиятын болса, онда B нүк­теде интенсивтілік максималь болады. Шынында, берілген жағ­дайда қорытқы тербелістің амплитудасы A=A1, яғни са­ңы­лау­лы мөлдір емес экран болмаған жағдайдан 2 есе артық. Егер тесікке екі зона ғана сыйса, онда B нүктедегі интенсивтілік өте әлсіз болады.
Экранның осьтен тыс бөліктерінде қорытқы тер­бе­ліс­тер­дің амплитудасын есептеу күрделірек (сәйкес Френель зо­на­ла­ры мөлдір емес экранмен бөліктеп жабылады). Бірақ диф­рак­ция­ға ұшырайтын саңылаудың симметриясына байланысты B нүк­тесіндегі дифракциялық кескін жарық және қара центрлес са­қиналар жүйесінің түрі ретінде бақыланады және де m жұп болған кезде центрде қара, ал m тақ болған кезде жарық са­қина болады. B нүктеден қашықтаған сайын макси­мум­дар­дың интенсивтілігі кемиді. Саңылау монохроматикалық емес ақ сәулемен жарықталатын болса сақиналар боялады.
Саңылауға сиятын Френельдің зоналар саны саңылаудың диа­метріне байланысты. Саңылаудың диаметрі үлкен болғанда Am<1/2 және толық ашық толқындық шептегідей қо­ры­тын­ды тербелістің амплитудасы A=A1/2-ге тең болады. Берілген жағ­дайда дифракция бақыланбайды, жарық саңылау жоқ кез­де­гідей түзу сызықты таралады.


Дискідегі дифракция
S нүктелік жарық көзінен таралатын монохроматты сфе­ра­лық толқынды қарастырайық. Оның жолында дөңгелек, мөл­дір емес диск орналасқан. Дифракциялық кескін S пен дисктің центрі­нен өтетін түзудің бойында жатқан Э экранның B нүк­те­сінде бақыланады. Берілген жағдайда дискпен жабылған тол­қындық беттің бөлігін қарастырмаймыз, 6 - суретте көр­сет­кендей ашық Френель зоналары дисктің шетінен бастап құ­ры­лады.



6-сурет

Барлық ашық Фре­нель зоналары қоздырған қорытқы тербелістің ампли­ту­да­сын B нүктесіндегі бірінші ашық зона қоздырған ампли­ту­да­ның жартысына тең деп аламыз. Сондықтан B нүктесінде бі­рін­ші ашық Френель зонасының әсерінің жартысына сәйкесті әр­қашанда максимум бақыланады ( жарық дағы Пуассон да­ғы деп аталады). Максимумды жарық немесе қара сақиналар қор­шап тұрады.


Максимумдардың интенсивтілігі B нүктесінен қа­шық­та­ған сайын кеми береді. Егер дискке ақ сәуле түсетін болса, он­да центрлік ақ дақты центрлес түрлі түсті сақиналар қоршап тұ­рады.
Дисктің диаметрін үлкейткенде, B нүктесінен бірінші ашық Френель зонасы алыстайды және зона бетіне түсірген нор­маль мен B нүктесіне бағыты арасындағы m бұрышы ар­та­ды (3.7 суретке қараңыз). Сондықтан Пуассон дағының жар­қы­рауы дисктің өлшемдерін үлкейткенде кемиді. Дисктің өл­ше­мі үлкен болғанда, оның артында көлеңке бақыланады. Кө­леңке шекарасы маңайында әлсіз дифракция кескіні ба­қы­ла­нады.


Әдебиеттер:

  1. Полатбеков П.П. Оптика. Алматы, Мектеп, 1981.

  2. Борн М., Вольф Э. Основы оптики. М., Наука, 1973.

  3. Годжаев Н.М. Оптика. М.: Высшая школа, 1977.

  4. Матвеев А.Н. Оптика. М.: Высшая школа, 1985.

  5. Сивухин Д.В. Общая физика. Оптика. М.: Наука.1980.

  6. Ландсберг Г.С. Оптика. М., Наука. 1976.

  7. Ахметов А.Қ. Физика.Алматы, 2000.

  8. Мәженов Н.А.; Тұрмұхамбетова Е.Т. Оптика, Қарағанды, 2002.


Достарыңызбен бөлісу:
1   2   3




©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет