А. Б. Молдашев экономика ғылымдарының докторы, профессор
жүктеу/скачать 0.91 Mb. Pdf көрінісі
|
| ɦɦ
Ʉ ɬ ; мұнда: ¦ ² ɦɦ 1 – диаметрі 1 мм артық бөлшектер фрак ция ларының жиынтығы. Шалғын, шалғын-батпақ, батпақ топырақтар үшін гидро- морфтікке түземе коэффициенттер енгізіледі. Бұл коэффициент- тер гидроморфтік топырақтардың 0-10 см қабатындағы қарашірік мөлшерінің аймақтық топырағының сол қабатындағы қарашірік мөлшеріне қатынасы бойынша есептелінеді. Топырақ түрлерінің жеке қабаттары бойынша есептелінген барлық көрсеткіштер қосылып, топырақ аймағы немесе əкімшілік аудандар шегінде əр топырақ түрі бойынша орта көрсеткіштер шығарылады. Егер əкімшілік аудан шегінде топырақ түрі 20- 30 талдаудан кем қамтылмаса, онда топырақ қасиеттерінің орта арифметикалық көрсеткіштері осы аумақтық бірліктер шегінде есептелінеді, ал бақылау саны одан кем болса, есеп топырақ аймақша шегінде жүргізіледі. Бонитет баллын есептеу Топырақтың 0-50 см қабатындағы қарашірік мөлшері 7%-дан сан эталон ретінде алынады. Бағаланатын топырақ түрінің 0-50 см 136 қабатындағы қарашірік мөлшерін 7% (эталонға) бөліп, қарашірік бойынша бастапқы баллын шығарамыз. Бонитеттің ақырғы баллы қарашірік бойынша бастапқы баллы барлық түземе коэффициент- терге көбейтіліп табылады: Ƚ ɌȺɋ ɌɍɁ ɆȺȽɇɂɃ ɇȺɌɊɂɃ Ʉ Ʉ Ʉ Ʉ Ʉ Ʉ Ȼ 100 7 Шкаланы жыртылған жерлерге салу Топырақтардың əр түрінің бонитет баллдарын анықтап, орта салыстырмалы шкала ретінде жыртылған жердің бонитет бал- лы шығарылады. Ол үшін ауылшаруашылық алқаптар шегінде топырақтар контурларының аудандарын есептеу мəліметтері болу керек. Осылай табиғи мал азық алқаптар бонитеттеу жұмыстарында жүргізіледі. Топырақтардың, облыстың əр шаруашылғының жыртылған жерлерінен бонитет баллдарын анықтағаннан соң, олардың көп жылдық шығымдылықпен байланыс тығыздығын тексеру үшін бо- нитет баллдарын негізгі ауылшаруашылық дақылдардың (бидай, арпа, көп жылдық шөптер жəне т.б.) көп жылдық шығымдылығымен салыстырады. Өнімділік шамалары 8-10 жылдықтан кем болмау керек. Бұл жағдайда өнімділіктің өсу тенденциясын жəне бонитет баллдары мен өнімділік арасындағы уақытша тəуелділікті (тренд) айқындауға болады. Шығымдылық жəне топырақтардың бонитет баллдары арасындағы байланыс тығыздығының өлшемі ретінде екі немесе одан көп нормалылы үлестірілетін кездейсоқ шамалардың сызықтық байланысының көрсеткіші болатын корреляция коэффициентін пайдалану керек. Ол үшін əр вариациялық қатар бойынша (өнімділік жəне бонитет баллдары) келесі параметрлерді (статистикаларды) есептейді: 1. Орта арифметикалық сан; 2. Орта шаршылық немесе стандартты ауытқу; 3. Ассиметрия коэффициенті жəне оның орта шаршылық ауытқуы; 4. Эксцесс коэффициенті жəне оның орта шаршылық ауытқуы; 5. К. Пирсон критерийі көмегімен үлестірілудің норма- лылығын тексереді. 137 Тура сызықтық байланыс жағдайда корреляция коэффициентін есептеп, бірінші дəрежедегі регрессиялық теңдеуді шығарады, бы- лай айтқанда баллдар бойынша шығымдылық жəне шығымдылық бойынша баллдар анықталады. Бұл есеп бонитет баллы өзгергенде қаншалықты шығымдылық, ал шығымдылық өзгергенде қанша- лықты бонитет баллдары өзгеретінін білу үшін жүргізіледі. Айқын қисық сызықтық тəуелділігі байқалса, корреляциялық қатынастық жəне үшінші дəрежеге дейінгі регрессия теңдеуі есептелінеді. Регрессия (тура сызықтық немесе қисық сызықтық) тең- деулері бойынша баллдар жəне өсімдіктердің теориялық шама- лары есептелініп, нақтылы сандарымен салыстырылады. Содан кейін арасындағы айырым анықталып, оның шаршы орта ша- масын сəйкестік өлшем ретінде пайдаланады. Бұл есептеулер бағдарламалар арқылы жеке компьютерлерде жүргізіледі. жүктеу/скачать 0.91 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|