А. Б. Молдашев экономика ғылымдарының докторы, профессор
жүктеу/скачать 0.91 Mb. Pdf көрінісі
|
| ɒɷ
ɒɚ Ȼ ; мұнда, Б – бағаланатын малазық алқап түрінің баллы; Ш – алқап шығымдылығы; Шэ – эталон шығымдылығы. Табиғи малазық алқаптарын экономикалық бағалау үшін негіз ретінде оларды бонитеттеу мəліметтері жəне ауылшаруашылық кəсіпорындарының жылдық есептері, көрсеткіштері алынады. Экономикалық бағалаудың критерийлері болып: 1) малазықтық алқаптарының өнімділігі – жалпы өнімнің құны (тг/га); 2) шығындар орнына толтырылуы – шығындардың бірлігіне келетін жалпы өнімнің құны; 3) дифференциалды пайда – сапасы ең жақсы жəне жақсы жайғасқан жерлерде алынатын таза пайданың қосымша бөлігі сияқты көрсеткіштер саналады. Малазықтық алқаптардың өнімділігі малазықтық бірліктің шығымдылығы арқылы анықталады. Мұнда шығымдылық бағаланатын ауданның малшаруашылығының негізгі бағытына байланысты малшаруашылық өніміне (сүт, ет, жүн) қайта санала- ды. Мал азықтық алқаптарының шығымдылығын малшаруашылық өніміне қайта есептеу мал азықтық бірліктегі малазықтық шығындары нормативтері бойынша жүргізіледі. Жалпы өнімнің құны 1 га жайылымның есептік шарт- ты малшаруашылық азығындағы өнімділігін оның кадастрлық бағасына көбейтіп табады. Шығындар орнының толтырылуы келесі формула бойынша анықталады: ɒ ɀɈ ɒɌ ; 143 мұнда, ШТ – шығындар орнының толтырылу коэффициенті; ЖӨ – 1 га малазықтық алқаптың жалпы өнімінің құны, теңге; Ш – жалпы өнімді өндіруге жұмсалатын шығындар, теңге/га. Малазықтық алқаптардан 1 га есептелінген таза пайда 1 га жалпы өнімнің құны жəне оны өндіруге жұмсалған шығындар арасындағы айырым ретінде анықталады: ɉ Ɍ ɒ ɀɈ ; мұнда, Т п – таза толық пайда, теңге/га. Дифференциалдық пайданы есептеу үшін ең нашар жерлерде алынатын нормативтік қосымша өнім (ең төмен қоғамдық қажет таза пайда – Тм) анықталады: Ɇ Ɍ ɇ Ɏ Ʉ ( ɒ Ɏ ) ; мұнда, К – барлық (негізгі жəне айналмалы) өндірістік қорлардың тиімділік коэффициенті (К=0,15); Ф Н – мал шаруашылығы негізгі өндірістік қорларының құны, теңге/га; Ф Ш – өнімнің сол көлеміне шығындалған мал шаруашылығының айналмалы өндірістік қорлары. Дифференциалдық пайда толық таза пайда (Т П ) жəне минимал- ды немесе нормативтік (Т М ) пайда арасындағы айырым есебінде шығарылады: Ɇ ɉ Ɍ Ɍ Ⱦɉ Шабындықтар да осы əдістеме бойынша бағаланады. Мұнда жыртылатын жерлерді жəне табиғи мал азықтық алқаптарды (шабындықтарды, жайылымдарды) экономикалық бағалау əдістемесінің тек қана негізгі сəттері келтіріліп отыр. Толық əдістеме 1979 жылы Қазақ КСР МҰМ шығарған «Қазақ КСР жерлерін бағалау бойынша уақытша əдістемелік нұсқаулар жинағында« жазылған. Осы əдістеме бойынша Республикамыздың барлық аймақтары жерлерін бағалау, топырақтарын бонитеттеу ұзақ мерзім уақытында 144 жүргізілген. Бұл мағлұматты аймақтар, облыстар бойынша ор- наластыруда, мамандандыруда, сатып алу бағаларды бағалық аймақтауда, мемлекеттік тапсырмалар беруде, жоспарлар құруда, ал соңғы кезде қазіргі бағалау жұмыстарын жүргізуде, жер үшін төлемдердің, салықтың базалық ставкаларын анықтауда пайдалан- ды. Сондықтан бұл əдістеменің маңыздылығы өте зор. Жерді бағалаудың мəліметтерін, əсіресе, нарықтық қаты нас- тарға көшу барысында, кеңінен пайдаланады. Олар жер нары ғын дамыту үшін, ауылшаруашылық кəсіпорындарын жеке шелен- діруде, қожалықтарды дамытуда, салық салуда жəне бағалық са- ясатты жетілдіруде өте қажет. Сондықтан 1996 жылы Қазақстан Республикасының үкіметі жеке меншікке пайдалануға беретін жерлердің төлем ставкаларын бекіткен. Бұл ставкалар жердің орта нормативтік бағасы ретінде шығарылған. Ол жер нарығының даму негізі болып келеді. Осының нəтижесінде нарықтық баға есептелінеді. Сөйтіп алдағы уақытта сауда-саттықтарды салыстыруға негізделінген дамыған батыс елдерінде кеңінен қолданылып жүрген бағалау əдісін бізде де қолдануға мүмкіндік туындайды. Бұл ставкалар жалға беру жəне жалға төлем келісім шарттарды жасауға қазір негіз болып отыр. Қазіргі уақытта қолданатын жыртылатын жерлерді жəне табиғи мал азықтық алқаптардың нормативтік бағасын есептеу əдістемесінің негізгі сəттеріне назар аударайық. Бастапқы ақпаратты жинауды жеңілдендіру үшін бағаланатын аудандар бойынша нормативтік шығымдылық жерлерді эконо- микалық бағалаудың үшінші түр деңгейінде алынған (республикада орнықты экономикалық жағдайда жүргізілінген). Рентабельдіктің нормативтік деңгейі 30% деп қабылданған (бұл деңгей ауыл шаруашылығында кеңейтілген өндіріс үшін жеткілікті). Нарықтық баға құру енгізіліп жатқан себепті ауылшаруашылық азық-түлікке бағалардың нормативтік деңгейін əлемдік (биржалық) бағалар деңгейінде алған жөн. Бұл жағдай осы əдістемеде ескерілген. Жерлерді бағалау аудандары (ЖБА) топырақтарының топ- тары бойынша орта нормативтік шығымдылық егіс көлемдердің қалыптасқан құрылымын, өсірілетін дақылдардың үлестік салмағын ескере немесе негізгі дақыл бойынша есептелінеді. 145 Жыртылатын жерлердің нормативтік базалық бағасын есептеу екі саты бойынша жргізіледі: 1. Бағаланатын топырақ топтарының нормативтік бағасының шкалалары құрылады; 2. Алынған бағалау шкалалар негізінде жыртылатын жер- лердің нормативтік бағасы есептелінеді. Қалыптасқан егіс көлемдерінің құрылымын ескере отырып, əр бағаланатын топырақ тобы бойынша жыртылатын жерлердің орта салыстырмалы шығымдылығы есептелінеді: жүктеу/скачать 0.91 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|