А. Б. Молдашев экономика ғылымдарының докторы, профессор
жүктеу/скачать 0.91 Mb. Pdf көрінісі
|
| ɋɉ
ɇɉ ɋ ɇ ɋ ɇ ɇɈɋ Y ɒ Y ɒ Y ɒ ɒ ... 2 2 1 1 ; мұнда, Ш НОС – топырақ тобы бойынша орта салыстырмалы нор- мативтік шығымдылық, ц.д.б./га; Ш Н 1, 2…п – негізгі ауылшаруашылық дақылдардың нормативтік шығымдылығы, ц.д.б./га; Ү С 1, 2 …п – егіс көлемдерінің құрылымындағы негізгі ауыл- шаруашылық дақылдары аудандарының үлес салмақтары. Көлем бірлігінің нормативтік жалпы өнім құны топырақтардың өнімділігін өнімнің нарықтылық (биржалық) бағасына көбейтіліп есептелінеді: ЖӨ Н = Ш НОС х Ц; мұнда, ЖӨ Н – жалпы өнімнің нормативтік құны, теңге/га; Ц – өнім бірлігінің əлемдік бағасы, теңге. Нормативтік пайда мына формула арқылы анықталады: R I R ɀɈ ɉ ɇ ɇ ; мұнда, П Н – нормативтік пайда, теңге; R – нормалы рентабельдігі, бір үлесінде. Жердің нормативтік бағасы жерді пайдалану арқылы алынған табысты капитализация ставкасына немесе салада капиталды салу тиімділігіне (бұл əдістемеде 8% тең) бөліп шығарылады: Ʉ ɉ ɐ ɇ ɀɇ ; 146 мұнда, Ц ЖН – жердің нормативтік бағасы, теңге/га; К – капиталдау ставкасы /0,08/. Суармалы құба топырақтардың 1 га нормативтік бағасын есеп- теу мысалы: ЖӨ Н =13242,66 теңге; R=30%; K=0,08; Малазықтық – табиғи алқаптардың нормативтік бағасын есептеу əдісі негізінде əртүрлі сападағы жерлердің, құнарлығы (шығымдылығы) арқылы анықталатын, табыстылылығы жəне тиісті өнім, оның нарықты бағасын алу мақсатында жерлерді пайдалану бойынша өндірістің шығындары. Табиғи мал азықтық алқаптар тікелей тауарлы өнім бермейді, сондықтан олардың өнімі сүтке, етке, жүнге, елтіріге аударылады (малшаруашылық өнімінің түріне сəйкес кететін малазықтық шығындарының тиісті нормативтері арқылы). Есепті жеңілдету мақсатымен табиғи алқаптарды бағалау сол жағдайда мал шаруашылығының негізгі, ең тиімді бет алысы бойынша жүргізіледі. Жайылымдар неме- се шабындықтардың 1 га жерлерінен шығатын малазық есебінен күтіп отырған малшаруашылық өнімі биржалық бағасына көбейтіліп, оның 1 га құнын табады. Өнімді 1 ц.м.б. есептесе, онда 1 ц.м.б. алғандағы мал шаруашылығының жалпы өнімінің құнын шығарады. Мұнда есептерді əдістемелік тұрғыда дұрыс жүргізу ке- рек (мысалы, қой шаруашылығында өнімнің бірнеше түрі болады). Қаракөл қой шаруашылығында елтірі, жүн, тірі салмақ қосу алады. Сондықтан осы өнім түрлері бойынша мал азықтық шығындарын дұрыс үлестіру керек. Мысалы, 1 ц жүн алу үшін 135,0 ц.м.б., 1 ц тірі салмақ қосу үшін – 10,2 ц.м.б., 1 ц елтірі алу үшін – 1,09 ц.м.б. мал азығы шығынданады. Ғылыми негізделінген нормалар бойынша қаракөл қой шаруашылығында өнімнің ілеспелі түрлеріне шығынданатын малазықты үлестіру құрылымы келесідей етіп қабылданған: а) жүн – 34%; . 2 , 38 08 , 0 3056 ; 3056 30 , 0 1 30 , 0 66 , 13242 ɬɟɧɝɟ ɦɵɧ ɐ ɬɟɧɝɟ ɉ ɀɇ ɇ ң ң 147 ə) салмақ қосу – 48%; б) елтірі – 18%. Сонымен қатар жергілікті аймақтық жағдайларды ескере оты- рып, нормативтерді таңдағанда өте мұқият болған жөн. Маңғыстау облысының Түпқараған ауданы жайылымының нормативтік бағасын есептеу мысалы: ; 83 , 288 30 , 0 1 30 , 0 60 , 1251 ɬɟɧɝɟ ɉ ɇ Қаракөл қойлары пайдаланатын шығымдылығы 3 ц.м.б. жайылымдарының 1 га бағасы: . 38 , 3610 08 , 0 82 , 288 ɬɟɧɝɟ ɐ ɀɇ Ауылшаруашылық алқаптарын бағалық аймақтау Республикамыздың əр облысында жерлерді экономикалық бағалау, жер-бағалық аудандастыру жүргізілді. Шиелі ауданын бағалық аудандастыру топырақ жəне геоботаникалық зерттеу мəліметтеры негізінде табиғи-ауылшаруашылық аудандастыру- мен байланысты орындалды. Жерлерді экономикалық бағалаудың 3-түрінің бастапқы мəліметтерін математикалық өңдеу нəтижелері негізгі топырақ параметрлері жəне ауылшаруашылық алқаптары шығымдылықтары арасындағы жоғары корреляциялық бай- ланысты көрсетті. Сондықтан ауылшаруашылық алқаптардың нормативтік бағасын анықтау негізіне нақты телім (контур) шығымдылығымен айқындалатын өнімділік қабілеті, жыртыла- тын жерлер үшін егіс көлемдерінің құрылымы ескеріліп немесе жерлерді бағалауда ең төмен бірлік ретінде бағалық контурлар алынған. Содан кейін контурлар ірірек құрылымдарға – кластарға біріктірілген. Əр контур бойынша 1 ц.м.б. орта салыстырмалы шығымдылық есептелініп, 1 га жердің бағасы анықталған. Табиғи малазық алқаптарды бағалауда бағалау шкаласы құрылған. Сол шкалада нормативтік бағалары 0,5 мың теңге/га диапазонында ІІ класс бөлінген. Жайылымдардың бағалық шкаласы (мың теңге/га): 1 – 0 – 0,5; 2 – 0,6 – 1,0; ң ң 148 3 – 1,1 – 1,5; … … ІІ – >50. Аудан аумағында 4 бағалық кластарға (3, 4, 5, 6) біріктірген жайылымдар 16 бағалық контурларға бөлінген. Аудан аумағы бір табиғи ауылшаруашылық аймақта (шөл) жəне екі топырақ аймақтарында (құба, сұр-құба) орналасқан. Өндірістің маманда- нуы – қаракөл қой шаруашылығы. Аудан аумағында орналасқан бес контур (3, 8, 10, 11, 12) үшінші бағалық класына жатады. Осы контурлар бедерінің негізгі элементі – болмашы, бұйрат жазық, көптеген сорларымен жəне ойпаттарымен айшықталған. Жайылымдардың құба сортаң жерлерінде бұйырғын, бұйырғын- мəртөк, бұйырғын-тас бұйырғындар, ал құба топырақтарында олар ақжерлік жусандармен тіркесе өседі. Оттылық сиректелген, жобалық жабылуы төмен – 45-50%. Жайылымдардың орта салы- стырмалы шығымдылығы 0,9-1,2 ц.м.б./га. Жер бағасы – 1,1-1,4 мың теңге/га 7 -кесте жүктеу/скачать 0.91 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|