Ақ боз үй. Смағұл Елубай

болыпты. Баяғыша малын бағып, отын жағып, етек-жеңі кең жатқан елді көріпті. Лабақ
ахун саңқылдаған ашық əуезді дауысымен осылай əңгімені жырдай төккенде тыңдаған
жұрттың аузынан сілекейі ақты.
Оқыған, тоқығаны бар, заманында би болып алдынан топ таратқан көзі ашық, көкірегі ояу
ел азаматы Пахраддиннің аузына қарады бəрі. Пахраддин болса тұжырымды ештеңе
айтпай жұртты тыңдады, жұртқа құлақ түрді. Құлағы — сөзде, көзі— əріпте. Өзі соңғы
төрт-бес жылдан бері жинап-теріп жазып жүрген шежірелеріне үңілді. Сөйтіп жүргенде
сонау қиянда қалған елден — Оймауыттан Хансұлу келді атасымен, жарты ай жол жүріп
арып-ашып.
Қудалау көріп қолына қызы келгеннен кейін-ақ Пахраддин еңсесін көтерді. Күрт өзгерді.
Шежіре дəптерлерін жинап, қара қалтаға салып кереге басына іліп қойды. Ауыл алды
құмсақ төбе үстіне Лабақ ахун бастаған кəрия ер-азаматтарды жинады. Жұрт, не айтар
екен деп енді мұртын ширатып отырған Пахраддиннің аузына қарады. Бұлыш сияқты
жастар сес беріп:
— Би ағаң айтсын!
— Би ағаңды тыңдайық! — десті. Айтудың құмында бой тасалаған бұл құрама ауылға осы
қыс аяғыңда Балқиясымен келіп жалғыз үйлі Бұлыш та қосылған. Сөйтіп шешесімен
табысқан.
Пахраддин көп созбады. Төбе басында түн жамылып дөңгеленіп отырған жас-кəрісі аралас
бір шоғыр қауымға қарап еңсесін көтеріп:
— Ал ағайын... онда ақсарбасты шалуға керек... Құдай жолына, боз ала таңнан! — деді.
— Аумин! — деп, ақ сақалды, ақ шашты аққудай Лабақ ахун бет сипады.
— Аумин! — деп, гу ете түскен жұрт бет сипап ниет етіп сөз байласты. Сонымен талай
күнгі кеңестің түйіні жасалып,таңертеңмен қимылдайтын болып жұрт төбе басынан
тарасқан.
Жалғыз Пахраддин ғана құм үстінде бөгелеңдеп тұрып қалған. Еркіне салса бір табан
аттап шығар ма еді ел арасынан. "Иранға көшейік" деп Əзберген, "Түркияға көшейік" деп
Ермағамбет үгіттегенде былқ етпеген Пахраддин енді Ауғанға өзі тартты-ау. Беу, дүние-ай!
Сұрқай заман, сұм тағдыр-ай.
Ай сəулесі сықырлауық есіктің саңылауынан, түрулі босағадан үй ішіне еніп тұр. Кең
төсекте керіліп жатып ұйықтайтын күндер жоқ. Пахраддин мен Сырға бүгін түн көз
ілмеді.
— ... Қызыңа ауыз салған өкімет... Енді тыныш қоймауға керек... — дейді Пахраддин. —
Құрық салуға керек мойнымызға.
— Құрысын... көшсек көшейік. Абақтыдан тəуір шығар... жат жұрт демесең... — деп,
Сырға да қолдап, қостап қояды.
Əлден уақытта бөпесі жылап Хансұлу оянды. Бесікке сүйене отырып баласын емізді.
— Сұлужан! ... — деді Сырға бəйбіше шымылдықтың бұрышын ысырып.
— Ау, апа!
— Хабарың бар ма? Көшкелі жатырмыз ғой!
— Ауғанға ма? — деді, жұлып алғандай Хансұлу. —
Мен ше? Мен қайтем?! — деп қалды Хансұлу ышқынып.
Үй ішін өрт шалып, қапас қапырыққа толғандай.
— Балам-ай, сабыр етші! — деді дауысы дірілдеп Сырға, төсегінен ысырылып шыға беріп.
Хансұлу тұншығып жылап та жіберді, бесікке маңдайын сүйеп. Оған баласы қосылып
"іңгəлап" үйдің ішін еп-сəтте азан-қазан етті.
— О, пəруардіга-арр! — деп күңіреніп, Пахраддин сыртқа сусып шығып кетті. Ай батыс
аспанға қарай жантайып, сəулесі солғын тартыпты. Шығыстан таң саз беріпті.
Құмандарын ұстап сыртқа шыққан бірлі-жарым шалдар қараң-құраң көрінеді. Ауыл
алдындағы құм төбенің үстінде шошайып біреу отыр. "Кім?" деп қараса, басында ақ
сəлдесі таңға қарап жүгініп отырған Лабақ ахун!
Үй ішінен Сырғаның үні шалыңды:
— Қайт дейсің енді, қайт дейсің? — деді шарасыз күй танытып. Пахраддин шыдамады. Үй
сыртына таяу келіп, тамағын кенеді де:
— Əй! — деді, бұл сөзін бəйбішесіне арнағаны еді. — "Қайтемізің не сенің?! Одан да
шетірек көшіп бұ жақтағы жағдайдың аңысын аңдаймыз демейсің бе? "Ауған" дегенмен
ол сонша жаһаннам емес. Ел іші тынышталғасын қайта көшерміз! Тым құрыса, өзінді
əкеліп тастармыз демейсің бе? Солай деуге керек қой!
Салмақты əке сөзіне кім ден қоймаған. Үйдегілер де бірауық толас тауып тыншығандай
болды.
Таң астынан Лабақ ахунның азан шақырған əуезді үні шарықтады.
— Аш-шадан, ла-иллаһул, ил-Алла!
— Аш-шадан, ла-иллаһул, ил-ал-ла-ау!
Шыныдайын таза ауада мақамды əуен күллі өлкеге тарап түрды.
Көкжиектен бас жарып Күн көрінгенде ауыл көші де тізіліп қоңыраулатып ойпаңнан шыға
берді. Таңды сол бүйірге ала отырып көш түстікке маңдай түзеді. Көш алдында үркердей
топ атты — Лабақ ахун, Пахраддин бастаған ауылдың ер-азаматтары.
Жез қоңыраулары күңгірлеп маң-маң басқан нар түйелердің үстінде ақ жаулықтары
кекірейген кемпірлер.

Жолдың бірінші күні дегенде бұлар құм арасыңда ақбас, жантақ, шырмауығы қалың өскен
ойпаңға түнеді. Жүктерін жайратып тастап ас-суларын ішкеннен кейін ауыл шырт ұйқы
құшағына енген. Анадай жерде бір шоғыр топ боп күйсеп түйелер жатыр. Ауылдың арка
тұсындағы раңды, селеулі сайға арқандалған жылкы малдар ғана анда-санда пысқырынып
жайылады. Салдыртқан ұзақ жолдан байғұс иттер де шаршағанға ұқсайды. Жақтары семіп,
жұмсақ құм баурайында көсіліп жатып ұйықтайды.
Ояу Бұлыш соның бəріне үнсіз назар жібереді.
Елден безіп бұл екі қыс құм арасында қаңғыды. Елсізде жүріп Балқия екеуінің шекпеген
бейнеті жоқ. Аштық, жалаңаштықты да сауды бастан. Содан "Жалғыз жүріп жол
тапқанша, ауылыңмен адас" деп, Айтудың құмына ойдан, қырдан жиналып жатқан осы
ауылдың үстіне Балқиясымен бұ да келді. Ақылшы аға Пахраддинге, аңыраған шешесіне
қосылып, бүгінде төрт құбыласы түгелденгеңдей еді Бұлыштың. Ендігі жерде тағдыр
алдан не тосса да осы Пахраддин тəрізді азаматпен, ахун тəрізді көпті көрген кəриямен
бірге болып, бірге көруге бекінді. Шалдардың маслихаттаса келе баяғыдай кең жаткан
қоныс іздеп Ауғанға қарай бет алғанын да мақұл тапты.
Өстіп, əр нəрсені ойлап жатып Бұлыш түн ортасы ауа көзі ілініп кеткен екен. Шуылдап қоя
берген иттің дауысынан шошып оянды. Киімшең жаткан қалпы, алас-қапас ырғып тұрды
орнынан. Жастык астындағы бесатарын ала түрегелді. Ұйыған тан қаранғысы. Еш нəрсені
анық байқап болмайды.
— Ойбай, жау!
— Жау тиді! — деген қатындардың ап-ащы айкай-ұйқайы шықты иттің шуына араласа.
Желіде жаткан түйелер өре үркіп, екі-үш атты кісінің алдында шоғырланып жөңкіп
барады.
— Атқа!
— Атқа жүгіріндер! — деп Пахраддин тұра айкай салды. Сөйткенше, үріп тұрған иттердің
иек астынан құм шағылдың арасынан шаңқ-шұңқ мылтық атылды -Ойбай!
— Ойбай! — десіп, қатын-қалаш шуылдасып арқа тұстағы сайға қарай қашты.
— Сайға! Сайға құлаңдар түгел! — деді Пахраддин шолақ бұйрык етіп. Аласапыранның
ішінен:
— Бұлыш! — деген Балқияның ышқынған дауысы жетті құлағына. Бірақ қарайлайтын
мезгіл емес еді. Жеңіл шекпенді жалаң бас, жалаң аяқ Бұлыш қараңғыға сүңги жүгіріп
барып ербиген бір бұта тасасынан жауға қарап мылтық атты. Қоралы түйені қуалап ызғып
шауып жүрген бір шөгерме бөріктіні аттан ұшырып түсірді. Төңірек ызы-шу, қым-қуыт.
Бала-шағамен қоса көрпесін бүркеніп қашып бара жатқан еркектер де көрінеді. Қарсы
бетте селеулі бұйрат тасасында тығылған жау "тарс та тарс" оқ жаудырды. Жүгіріп
ырсылдап Пахраддин келді. Жалаң бас.
— Бұлыш! Кейін шегін! Жұрттың бəрі сайға түсіп кетті!
Жалғыз қалдық! — деді ырсылдап.
— Аттар қайда, Би аға! Атқа жүгіріңіз! Ат керек! — деді
Бұлыш түйені айдап бара жатқан екінші атты кісіні нысанаға ала беріп. Тағы гүрс етті
мылтығы. Алақтап сайға қарай ұмтыла берген Пахраддин осы арада артына жалт қараса
түйе қуалаған дұшпанның тағы бірі ат жалын құшқан екен.
— Я, Алла! — деді Пахраддин, қараңғы сайға қарай бүлкілдей түсіп. — Я, паруардігер!
Жолында алакөлеңке, ию-қиюдъщ арасында "Я, Барақ!", "Я, Барақ" деп сұңқылдап, тірі
аруақтай қалқиып Лабақ ахун тұр. Үстінде — боз шапаны, басында — ақ сəлдесі, қолында
— асатаяғы, аузында — дүғасы, тұс-тұстан жауған оқтың ортасында ұзарып, ақ жалаудай
желбіреп тұр. Сайға түсіп кеткен ауылдың жаман-жəутік еркектері енді қайырылып жата
қалып жауға қарсы мылтық ата бастапты. Жан-жақтан атылған оқ-дəрінің иісі сасиды.
Дүние азан-қазан. Қыңсылаған ит. Үркіп жүрген қой-ешкі.
— Ахун бауа! Сайға түсіңіз! Сайға! — деді Пахраддин дауыстап, еңкеңдеп жақыңдай
беріп. Шал аса таяғын көтеріп шолтаң еткізді. Пахраддинге "Жолыңнан қалма!" деген
ишарасы еді. Қараңғы сайға ауыр денесін əрең алып жүгіріп Пахраддиннің құлай бергені
сол, сайтабандағы алажабыр сапырылысқан көп халықты аралап əжептарқы айқайлап,
сүріне аттап далақтап келе жатқан Қиқымбайды көрді.
— Ат жоқ! Ойбай, аттар жоқ! Би аға, ойбай, аттарды айдап кетіпті. — Ай, қырсық шалды-
ау! Қырсық шалды-ау бізді! — деп, əншейінде тау қозғалғанда қозғалмайтын Пахраддин
зар иледі. Шарасыздықтан не істерін білмей тықыршып кетті. Не қолында мылтық жоқ.
Мылтық болғанда да атып келістіре алатын жан емес қой Пахраддин. Шыдап тұра алмай
қаптаған жаудың өтінде жалғыз қалған Бұлышты ойлап кейін қарай тұра ұмтылды. "Оққа
ұшам-ау" деген қорқыныш жоқ, сірə, жүрегінде.
...Бұлыш бұта-бұтаның тасасымен бүкеңдеп тура желкесінен келіп қалған еңгезердей
жаудан бейхабар еді. Тізерлей отырып дүзген тасасынан тағы да оқ атқалы ұмсына
бергенде құлақ түбінен мылтық гүрс етіп оң иығына бір соққы тигенін сезді. Мылтығы
ұшып түсті. Ұшып түскен мылтығына жармасып, еңкейе беріп жалт бұрылды. Үстіне
төніп келген Əзбергенді көрді. Əзберген "Əкеңнің!.." деп, бесатардың дүмімен құлаштап
сілтеді. Бұлыш тек басын жасқап үлгерді. Мылтықтың ауыр дүмі сол иықтан тиді. Жан
ұшыра ыршыды. Қайдан келгенін білмейді, тура алдынан Мажанның Мотаны шыға келіп
қылыш сермеді. Одан кейін серпілем дегенде дəл қарақұстан əлдене "сақ" етті. Көз
алдында бір оттың жарқ еткенін біледі, одан əрі не болғанын білмейді. Дүние түгелімен

қап-қара тамүқ түнге сүңгіді.
Бұлыш жатқан жерде үш-төрт кісінің сүлбасы қараң-құраң үймелескенін көріп Пахраддин
қалт тоқтады. Бұлыштың қолға түскенін сезді. Қанша айтқанмен жан тəтті ғой. Бұта
тасалап отыра қалды Пахраддин. Сөйткенше:
— Бұлыш! Бұлыш! — деген жан түршігерлік əйел дауысы шықты. Қараса, сай тұстан
көкала түтінді қақ жара зымырап Балқия келеді. Жалаң аяқ, жалаң бас. Жаулығы қолында,
антұрғанның жүйрігін, шашы жайылъш, балтыры жарқылдап зымғап келеді.
— Қашты! Жау қашты! — деп, сайдан мылтығы бар ауыл еркектері де өре шықты.
Бұ кез таң қараңғысы сұйылып, шығыс көкжиек мүлдем бозарып, құмды өлке бедері көзге
айқын шалына бастаған шақ еді. Шағыл арасынан суырылып шығып, 20—30 аттылы
бұлардың үрейін алып желе-жортып бел асып бара жатты. Оқ жетер жер емес.
— Бұлыш! Ойбай, Бұлыш! — деп ышкынған Балқия табаны жарқылдап жанынан құстай
ұшып өтті.
Буын-буыны дірілдеп бұта тасасынан Пахраддин да бой тіктеп "Сорладық қой!"
"Сорладық" деп күңіреніп, Балқияның соңынан бүлкілдей жүгірді. Бұлыш құлаған бұта
түбіне жеткенде Балқия ойбайлап шырқырады да қалды.
Бүлкілдеп келе жатқан Пахраддиннің көзі жұмылып, жұмылған көзінен жасы ыршыды.
Аяқ буыны қалтырап енді жүгіре алсашы.
— Боздағым-ай! Азаматым-ай! — деп еңкілдей берді.
Балқияның "ойбайы" ағарып атқан таңның құйқа тамырын шымырлатты. Оған сай
тараптан аңырап жүгірген Дəу апаның боздау дауысы қосылды.
Етпетінен жер құшып сұлап жатқан Бұлыштың жанына Пахраддин де жетті ырсылдап, екі
иығынан дем алып. Алдымен байқағаны — көл-көсір қан Бұлыштың төңірегі. Шашын
жайып Бұлыштың үстіне құлай зар илеген Балқияны қос қолдап жұлып алып былай
тастады да, дереу Бүлыштың жарасына үңілді. Қарақұсы оңбай опырылыпты. Сол иығы
шабылыпты. Оң жауырынын күл-талқан етіп оқ тиіпті.
— Боздағым-ай! Боздағым! — деп күңіренген Пахраддин көз жасы бұршақтай жүріп
Бұлыштың денесін аударып шалқасынан жатқызды да, шапанын шешіп алып өліктің бетін
жапты. Қабағын түйіп тістеніп қалыпты Бұлыш.
Пахраддин енді байқады — Бұлыштың оң қолы жоқ, білегінен шауып түсірген сияқты
қылышпен. Атаңа нəлеттер, неге өйтті екен? Əлде саусақтары қарысып қалып, мылтығын
алу үшін шапты ма екен қолын?
Аңырап, боздап Дəу апа жетті бір кезде. Улап-шулап қатын-қалаш, ауыл жұрты жетті
топырлап. Сол-ақ екен, Балқия ағарып атқан таңның астына қарай тұра қашты. Етінен ет
кесіп алғандай құлын дауысы шығып зар қақсап безіп барады құла дүзге қарай. Жалаң аяқ,
жалаң бас, ақ табаны жаркылдап зытып барады.
— Құлыным! Ой-бо-ой, үзілді ғой жұлыным!— деген Дəу апаның зор қаралы дауысы
таңғы аспанға əуелеп көтерілді.
Хансұлуда ес жоқ, түс жоқ. Боп-боз боп қалтырап мына табан астында ойраны шыққан
тірлікке шошып қарайды. Ұлардай шулаған халық. Тоналған ауылдың жұртында сеңдей
соғылысқан қозы-лақ, қой-ешкі. Елеуреп қыңсылай үрген иттер. Ауылдың айбаты мен
сəніндей нарлар жоқ. Аттар да жоқ.
Жау жақтан екі кісі шығын болған екен. Бірі — құм етекте жер қауып құлаған Мажанның
Қапаны да, екіншісі — шөгерме бөрікті жас түрікпен жігіт.
Бұлышты түс қайта ауылдың құбыла жағындағы дүзгенді төбе үстіне апарып жалғыз
жерледі.
Бұлыш өлімі күллі ауылдың қабырғасын қайыстырып, сансыратып жіберді. Ауылдың жас-
кəрісі түгел егілді. Байғұс Балқия қайта-қайта талып қала берді есін жоғалтып. Дəу апа қос
қолдап белін таянып, теңселіп отырып боздаумен болды. Бір күнде шашы ағарып, шөгіп
кеткендей көрінді ер пішінді кəрі ана.
Ауыл ойламаған жерден жауға шабылып, көлік, малдан айрылғаннан кейін ендігі жердегі
тірлік жоспары да күрт өзгерді. Төрт-бес жігіт ауылдың құбыла жағынан Бұлыштың көрін
қазып жатқанда, бір топ кісі сайланып шығып, сай табаннан құдық қазып жатты. Ауылдың
кешегі бет алысы — алыс Ауғанстанға əзір көшпейтіні енді балаға шейін аян болды.
"Өлгенмен бірге өлу жоқ" жол дағдысымен Бұлышты тездетіп жерге бергеннен кейін: "
Үйлеріңді тігіндер, осында отыратын болыппыз, əзірше" деген жарлық тарады, қатын-
қалаш арасына үлкендер тарапынан. Содан жьлап-сықтау азайып, жұрт жүктерін
жайратып шешіп, кереге жаятын орын тегістеп, шаңырақ көтеріп, абыр-сабьгр үйлерін
қалқита бастады. Жалғыз ғана Балқия ес жия алмады. Қоянсүйекіің көлеңкесінде біресе
талып, біресе "Бұлыш!", "Бұлыш!" деп сандырақтап бұралып жата берді. Басын сүйеп
Хансұлу отырды.
Дəу апа күңіреніп жүріп шүңкиген шұрық тесік үйінің керегесін керді. Ағайын-туыс
жиылып қара жамылған кəрі анаға көмектесіп шаңырағын көтерісіп уықтарын байлап
беріп жатты.
Кешкісін ауылдың бас көтерген бес-он ақсақал-қарасақалы Пахраддиннің ақ боз үйінің
көлеңкесіне кең текемет жайдырып алқа-қотан отырып жалпақ маслихат құрды.
— Жолымызды байлап арғы жаққа жібермей тұрған Құдайдың ісі шығар! — деп, бүгінгі
болған хикметты кəрілер жағы түгел Құдайдан көрді. "Ал еңдігі тіршілік не болмақ?!"
деген сауалға тірелді, содан кейінгі сөз жүйесі.

— Қолда бар ақша, алтын-күмісті түгел жинап, базар шығып, мал алып, ілекерлеп сол
бұрынғы алған бағытымызбен Ауғанға қарай жылжи берсек қайтеді,— деген пікір шығып
еді, оған қалғандары дүрсе қоя берді.
— Ау, штанымызға дейін сатып, Ауған жеткенде не абырой таппақпыз?! Жалаң бұт келген
ауылдың кімге қадірі болмақ?! — десті есі барлары.
Бұл кеңестің тұсында Лабақ ахун көзін тарс жұмып басы салбырап, ерні күбірлеп, тасфиқ
санап, бейтарап отырды. Мəжіліс Ай туа тарқады. Пахраддин бас болып ертесіне төрт-бес
кісі осы тұстан Қоңыраттан гөрі жақындау түрікпеннің Көне-Үргеніш шəріне жол
тартатын болды. Колхоз, артель дегенге кірмей, уақытша көлік алып келісім шартпенен
істейтін кəсіп іздейтін болды.
Төңірек сағым жортқан, құйын кезген қызылқия шөл. Тек жеті сайын сексеуіл тиеп осы
ауылдың түйелі керуені ғана сағымға сіңіп көкжиек асып бара жатады. Жеті сайын сол
керуен ғана тырнадай тізіліп сағымнан шығып келе жатады. Алыста қалған шулы өмірден
хабар əкелсе солар ғана əкеледі. Түйе үстінде жарбиып отырған қалашылар. Жол соғып,
қаталап шөлдеп келе жатқан түрлері бар. Қызыл нардың үстінде көкесі — Пахраддин.
— Көтек, анау артқы түйенің үстіңдегі кісі шырылдауық қайнағаға ұқсайды ғой!
— Жасаған ием-ау! Шəріп қой мына келе жатқан?
Хансұлу өз көзіне өзі сенбеді. Қалашылардың соңын ала баяғы бақырауық жарбайымен
атасы келеді. Өзі тұрқы кішкентай кісі ғой. Жапалақтай жарбиып отыр түйе үстінде. Лабақ
ахун Шəріпті Дəу апаның үйіне алып кірді. Дəу апа боздап біраз жоқтау айтты. Шалдар
құран оқып, бет сипасты. Үйде Балқия жоқ еді. "Қолында қапшығы бар, мана бір əзірде
тезек теруге кеткен" десті қатындар. Хансұлу тысқа самаурын алып шықты. Самаурынға
от сала жүріп ішке құлақ түреді. Шегенің хабарын айтар ма екен деп. Шалдар, кемпірлер
қауқылдасып əрқайсысы өз керегін сұрап Шəріпті ортаға алып жатыр.
— Құда, Шегеден не хабар бар? — деген шешесінің үні естілді. Хансұлу жүгіре басып кеп
босағаға құлақ түре қалған. Осы арада атасы:
— Келін! Ау, келін, қайдасың? — деп дауыстады үйден.
Хансұлу үй толы үлкендерден ұялып, қырындай қозғалып ішке кірді. Атасы төрде
Түгелханды алдына алып басынан емірене иіскеп малдас құрып отыр екен,
— Отыр, айналайын! — деді. — Аман жүрсің бе?
Шəріп сөйдеді де дауысы бұзылып жанқалтасынан орамалын алып көзіне апарды.
— Шеге де аман... орысятқа барыпты. Хаты келді. Ор деген қаладан. Мынау хаты!
Шəріп мыж-мыж болған үшбұрыш қағазды Хансұлуға ұсынды. Одан əрі сөйлей алмай
сықсындап жылап көз жасы алдында отырған немересінің басына тамды. Оны көріп
Хансұлу да бордай езілді.
Шай үстінде Қиқымбай қисық:
— Уай, Шəке, айтпақшы кəллекгібіңіздің ахуалы нешік, гүділдігүтпан? — деп сауал
қойды Шəріпке. Ыстық шайдан тұқшыңдап терлеп-тепшіп сораптай берген Шəкең кекшең
етіп басын жұлып алды. Сауал қойған кісі тілінің қотыры бар таңқы танау Қиқымбай
қисыққа бағжаң етіп бір қарады. Еңсесін көтеріп
аузына қараған шаршы топқа назарын тастап өтті. Қиқымбай қисық дегенмен шиқанға
тиер сауал беріпті. Маңдайының терін сүртті Шəкең. Тісі ауырғаңдай қабақ шытып:
— Несін сұрайсың, кəллектиптің атаңа нелет Жорға түбіне жетті ғой, жетті, — деді.
— Ал?! Ие?? Сонда қалай, тарап кетті ме, "Жаңажол"?
— Тарамағаны бар болсын... күйі кеткен соң... — деді Шəріп. — Елде мал қалған жоқ.
Тартып алды, "Аша түяқ қалмасын, Голощекин заңына қарсы тұру болмасын" деп ұран
салып өкілдер. "Салық" дегеннің Жорға күнде бір түрін ойлап табады. Малды бітіргеннен
кейін енді "тері-терсек, жүн-жұрқа, бақай-тұяқ тапсыр" дегенді шығарды əнеугүні. Берсең
бергенің. Бермесең сенен жаман адам жоқ. "Жау да" сенсің, "контр да" сенсің. Қит етсең
"'түрмеге тығам" деп зіркілдейді. Қазір "Жаңа жолда" 16-ақ үй қалды. Жұрт кəллектиптен
тағы қашып жатыр. Айтары жоқ...
— Ойпырмо-ой?!
— Аллам сақтағай! — деп ел күңіренш, толқып кетті.
— ... Сіздерге өтірік, маған шын, — деп Шəріп жалғастырды əңгімесін. — Анау тұрған
жаман жарбай ма? Ендеше, жалғыз сол, біздің үйде мал атаулыдан қалган. Оны алған күні
аштан қырылатын шығармыз.
Қиқымбай қисық жылтыр қара көсе иегін уқалай отырып:
— Ау, сонда бүл, гүділдігүтпан, өкімет саясаты ма, өлде бері жағындағы Жорға
тəрізділердің асыра сілтеп жүргені ме? — деді.
— Қайдан білейін... жоғарыдағылар "шаш ал" десе төменгілердің «бас алатын» əдеті емес
пе?!.. Əйтеуір, тонап жатыр ғой... — деп, Шəріп тағы да көз жасын сүртті.
- Е-е-е... — десіп, мұңайып қалды жұрт.
Алыс жолдан қаталап шөлдеп келген Шəріп шайға қайта бас қойды. Бірауық шыны аяқтың
сыңғыры ғана естіліп, үй ішінде аз-кем тыныштық орнады.
Қиқымбай қисық мырс күлді. Бір тал қыл бітпеген қара жылтыр көсе иегін сипап қойды.
Сөз бағып отырғандар елең етіп Қиқымбайға күлімсірей қарады.
— Е, сіздікі, Шəке, бері жақтың əңгімесі екен ғой, гүділдігүтпан, ары жақтың əңгімесін
айта ма деп отырсам...—деді.
Шəріп түсінбей Қиқымбайға тағы да ажырайып қарады.

— Ендеше мен сізге... Шəке, бір қызық айтайын, тындаңыз! — деді Қиқымбай қисық,
жұртқа естірте дауысын саңқылдатып. Жұртқа қызық керек. Емініп, ынтыға түсті.
— Гүділдігүтпан, жақыңда Голощекин Сталинге барыпты дейді, гүділдігүтпан, мына ми
далада аңдай өрген көшпенді халықты кəллектипке кіргізе алмай шаршадым деп...Сталин
бір тауықты ауланың ішіне жіберіп "ал ұста!" депті Голощекинге. Голощекин олай қуып,
былай қуып тауықты ұстай алмапты. Күн суық екен. Сталин тауықтың жүнін жұлдырып
аула ішіне қайта жіберген екен, жүні жүлынған тауық Голощекинге өзі келіп тығылыпты.
"Қазақты қолға ұстаудың тəсілін енді түсіңдің бе? депті Сталин. "Түсіндім" депті
Голощекин.
— Қасқа, біздің Қиекең де білгіш-ау, əңгімені тек əріден қозғайды!
— Ойбай, бері жағыңды неғылсын Қиекең. Бері жағыңның əңгімесін Байтақ та біледі, —
десіп, шайға терлеген жұрт гу-гу етеді.
— Заман ақыр жақындағанда һəммə йер йүзінде емге тұяқ қалмайды деп жазылған-дүр,
кітапта, — деп сөз қозғады Лабақ ахун, тосыннан.
Жұрт күлкіні тыйып Лабақ ахунның аузына қарады.
— Ұшқан құс, жортқан аң, судағы балық һəммəсі һарап болмақ. Соңда, мұсылман баласы,
лекин, бұта басында ілініп қалған бір шөкім жүнді көрсе соны отқа тұтатып иісінен лəззат
алар болмақ. Баяғы мыңғырған мал айдаған күндерін сөйтіп еске алар болмақ... деп
жазылған-дүр...
Лабақ ахун жұрттың зəресін ұшырып Адам ұрпағының жер бетіндегі ұзақ тірлігінің зауал
шағы — Ақырзаман туралы құдды көзбен көріп келгендей əңгіме шертті.
Дəу апаның жыртық үйіне жиналған қауым бір етті жеп жұлдыз көріне
тарқады.Пахраддин Шəріппен оңаша қалды.
- Құда! Шойынқарадан не хабар?- деді Пахраддин үні бəсең, сақтықпен.
- Естіген жоқ па едің?! Шойынқара кəллектипке түскеннен кейін көрінгеннің тақымында
кетті. Ақыры Ждақай жəркөлеш түбіне жетті.
- Қалай сонда?! - деді Пахраддин тамағы құрғап, үні жарықшақтанып.
- Сол... Қыста малшыларға отын керек деп Барақ ата басындағы киелі сексеуілге
тиіседі...арқан байлап нарға тарттырады...Нар содан мерт болды...
Пахраддин үн-түнсіз бас шайқай берді.
- Қайран...Шойынқара!!!- деді күңірене теңселіп - Түйе малдың төресі еді ғой... Əттең...
Ертесіне Шəріп құлқын сəріден бақырауык жарбайының беліне отырып елге қайта жүріп
кетті. 1931 жылдың жазы еді бұл.
4
Сұмдықтың көкесі келесі жылы көктемде басталды.Сонау Қыр үстіндегі Қарымбеттің
сорынан Қоңыраттың базарына есекпен тұз тасуды кəсіп еткен ауыл еркектері үй жүзін,
бала-шаға жүзін айлап көрмейтін.
Жұтаған ауылдан алдымен ит кетеді екен. Тышқан аулап дала кезіп кетті ит біткен. Дəу апа
бастаған қатын-қалаш жиылып қыр басында мойны салбырап күн үзын намаз оқумен
отырған Лабақ ахунның алдына келді. Тірі аруақтай қуарған ахун бет сипап халайық
пікіріне құлақ тосты. Дəу апа арқасына жабысып ұйықтап жатқан немересін түсірместен,
сəл еңкейіп тұрған қалпы сөз қозғады.
— Қайнаға-ау, не ойлағаныңыз бар? Бір тіршілік жасау керек шығар. Ау, жаман айтпай
жақсы жоқ, күтіп отырған ер-азаматымыз келмеген күнде не істейміз? Өлеміз бе осылай?
— Осы бүгін түн шыдайық! Еншалла, бір хабар болар...— деді ахун тақуа кейіпке еніп,
сақалын тарамдай түсіп.
Түн желкемдеу болды. Айсыз. Тас қараңғы. Ауыл жатып қалған. Тынымсыз жел қозғап
жабық сытырлайды. Кейде желдің екпінімен шаңырақ, уық сықырлап, үй құлайтындай
кісінің зəресін ұшырады. Ұйықтап жатқан Түгелханын қымтай түсіп гуілдеген, ысылдаған,
сыңсыған, ұлыған сырт дүниеге демін ішіне тартып, құлақ түреді Хансұлу. Ұйтқыған
желмен бірге қосыла шауып мына дəрменсіз ауылды аралап небір қорқау құбыжықтар
жүйткитіндей. Жиналып келіп іргені тіміскілейтіндей. Борбайдан тартып жейтін өлімтік
іздеп үй арасын кезетіндей. Саңылаудан сығалап мына ұйықтап жатқан қаршадай ұлына
көз тігетіндей. Көз алдына жан түршігер суреттер елестеп Хансұлудан ұйқы қашты.
Сөйткенше, ірге жақ дүсірлеп коя бергені.
— Апа! — деп ыршып кетті Хансұлу.
— Бісміллə! Бісміллə! Не болды? — деп, шешесі басын көтерді. - Ух, іргеде бір нəрсе жүр!
— Тышқан да, Құдай, не болушы еді?!.. — Шешесі оттық тұтатып іргені айналып қарады.
— Тышқан дағы... — деді есінеп.
Ұлының шүңкиген бет-əлпетіне назары іркіліп, бір сəт жүрегі езіліп кетті Хансұлудың.
Көз шарасы жасқа толды. Күшіктің мұрны, қасы, маңдайы, о, Жасаған ие, əкесінен
аусайшы! Көрпеден шығып жатқан кіп-кішкентай аяғына еңкейіп жыбырлаған майда
башайларынан сүйді еміреніп.
Түндік бауларды тысырлатып жел сыртта толассыз гуілдейді. Ағып жатқан көшкіндей.
Соның табанында нəрестесін құшақтап бір уыс боп бүрісіп бұл жатыр. Қалғып барады
екен əлден уақытта. Тағы да тысыр оятты. Қараса, шешесі тұрып оттық тұтатып жатыр.
— О, не, апа! — деді.
— Əкең келді ғой! — деп, шешесі барып есікті ашты.
Үйге мол шидем күпілі əкесі кірді. Үнсіз, бөркінің астынан жағын орамалмен байлап

алыпты, тісі ауырған кісідей. Жүзі түтігіп домбығып іскенге ұқсайды. Етігі шаң-шаң.
— Көкесі, аман келдіндер ме? — деп, шешесі бəйек болып əкесінің қолындағы қоржынды
алды.
— Келдік қой... — деді əкесі əрең сөйлеп, қабағын
шытып.
— Көп кешіктіңдер ғой... — деді шешесі. Əкесі сөйлеуге зауқы жоқ, басы ауырып тұрғанға
ұқсайды.
Сырға шалының отыра қалып, етігін тартты. Пахраддин сөзін үзіп-үзіп, қабақ шыта
отырып хабарын айтты.
— Тұзымыз өтпей, өтсе де ол-пүл алуға жетпей... айналып қалдық. Бидай тұрмақ
жүгерінің өзі қат базарда. Кілəсі 2 сомға көтерілді. Тұз сатып мандытпайтын болғаннан
кейін, əнеугі тай-тұяқты өткіздім, бір өзбекке, 3 кілə жүгеріге. Анау қоржындағы сол, —
деп, Пахраддин демі дірілдеп шекесін ұстады. Сырға лып түрегеп барып ерінің басын
уқалады.
— Қыр елі шұбырып, қалаға құйылып жатыр... . Аш-жалаңаш... Өлім-жітім көп...
Хансұлу қара шəйнекке су құя бастап еді, əкесі шай қойдыртпады, жатып дем аламын деп.
Сырға төсекті кеңейтіп салды. Пахраддин ескірген шидем күпісін шешіп жатып:
— Асасы, азанмен қозғалармыз... —- деді. — Жағаға карай... Заманның түрі жаман...
Сырға ерінің басын сүйеп жастыққа жатқызды. Шамды сөндірді.
Хансұлу əкесінің «қозғалармыз» дегеніне таңырқады.
Əкесі таңертең үйдің ортасына от жақтырып, тонға оранып, маңдайын отқа бере отырып
терлеп шай ішті. Сөйтіп отырғанда Лабақ ахун кірді. Қолында асатаяқ. Сөзге сараң. Төрге
шығып, ерні күбірлеп əлдебір батаны шапшаң оқыды да көзін жұмып бет сипады. Ақ
сақалын тарамдап біраз үнсіз отырды. Ой-қиялы дүниені шарлап жүргендей. Пахраддин де
үнсіз, еңсесі салынып тонға оранған күйі Сырға бəйбіше құйған ыстық шайдан сораптап
отыр.
— Ə-ə-ə, — деп, ахун іште булыққан ойын сыртқа шығарғандай көзі жұмулы қалпы бас
изеді. — Кейін қарай қайтудан басқа амал қалмады де?!
— Қалмады, — деді Пахраддин.
— Ə-ə-ə, — деп, жауапқа қанған Лабақ ахун, ұзақ бас шұлғыды. Содан кейін, қалай келсе
дəл солай, қолында асатаяғы, басында ақ сəлдесі, ұзын боз шапанының етегі жер сызып,
тік басып есікке беттеді.
Бұ кезде көрші-қолаң сыртқа шыға бастаса керек. Əңгіме, дабыр, қатындардың
шаңқылдаған үні, жылаған бала дауыстары естіле бастады сырттан.
— Бұ Құдайдың күні де не жаумады, не қоймады... —деп, Сырға бəйбіше ашық түндікке,
аспанға қарады. Таң атса да жел əлі басылмаған еді, аспан таза емес, шағырмақ тартып
тұр. Пахраддин кесесін төңкеріп, сүлгімен терін сүрте отырып:
— ... Тек керек нəрселерді алыңдар! Көрпе-төсек, қазан- табақ, киім-кешек дегендей.
Қалғаны қалсын. Бір есекке не сыймақ? Ана дорбаны алып берші, — деді, Хансұлуға
керегенің басын нұсқап. Керегенің басында қара мақпал дорба ілулі тұрған. Дорба ішінде
Пахраддиннің өзі қолымен талай жыл жазып толтырған ескі шежіре дəптерлері бартұғын.
Ол дəптерлердің ішіне не жазылған? Ол жайлы Пахраддиннің ең жақын деген адамдары да
білмейтін. Жазатайым: "Мынауыңыз не?" деп сұраған жанға "Шежіре ғой, тарих қой..."
деп, қысқа ғана жауап қайыратын.
Əкесінің сол қара дорбасын Хансұлу кереге басынан алып берді. Пахраддин асықпай
сарғайып кеткен дəптер беттерін парақтап үнсіз толғанып біраз отырды. Ала қоржынға
кесе-аяғын орастырып тыққыштап жатқан Сырға, көрпе-төсекті жинауға кіріскен Хансұлу
да отағасының мына аласапыран таңда ала қағазға үңіле қалғанын оғаш көріп жалтақтай
береді, "Бұнысы несі?" дегендей.
Араб əрпімен əдемілеп жазылған ақ сары парақтарды аударыстырып, төңкерістіріп отырды
да, Пахраддин, кенет, дəптерді ортасынан "дар" еткізіп айырды. Қақ айырылған дəптерді
додасын шығарып жыртты да, ошақтағы отқа бір-ақ атты. Қағаз лау етті.
Хансұлу да, Сырға да тұрған жерлерінде сілейді де қалды.
Аздасын Пахраддин тысқа шықты. Дала ызғыған жел. Жаяу шаңыт іргенің құмын суырып,
онсыз да қиюы қашқан тірліктің ұсқынын кетіріп-ақ тұр. Ауыл арасы сапырылысқан
қатын, бала-шаға. Түйіншек, кəкір-шүкірлерін сыртқа шығарып жол жүруге қамданған
қым-қиғаш қарбалас. Бұл көшудің кескін-келбеті бұл елдің бұрынғы көшулерінен
бөлектеу. Бұл көшу — көшу емес, көтергенді қолға алып үй-орман, жиған-тергенді
айдалаға тастап босу еді. Ыпындары кеткен кəрі-құртаң, аш-жалаңаш бала-шағаның
кеспірлері нашар. Кеше қала жақтан келген бұл ауылдың Пахраддин бастаған ер-
азаматтары тарығып отырған қатын, бала-шағаларына бұл шұбырындының сыр-сипатын
жұмсартыңқырап айтқан. Сонау дария бойында Алматыдан өкілдер келіп жатыр-мыс.
Мақсаттары — осы ауыл тəрізді коллективке кірмей ата жұрттан ауып кеткен,
ашаршылыққа ұрынған бөлшек-бөлшек ауылдарды жинау-мыс. Дария бойына жинап
кемеге салып сонау кеңбайтақ қазақ жеріне қайтару-мыс. "Көшпелі елдің атамекеннен
безініп тұс-тұсқа бытырып кетуі — жергілікті белсенділердің асыра сілтеуінен, коллектив
жөніндегі партия саясатын бұрмалауынан" деп Сталин Гəлəшөкінді қатты сынға алыпты-
мыс. Содан Қазақстан өкіметі өкілдер жіберіп, Қытайға, Иран, Ауғанға, көршілес орыс,
езбек, қырғыз, түрікпен, қарақалпақ жеріне лықсып жатқан ауылдарды ірку, кейін қайтару

мақсатында-мыс.
Үй-орманын, жиған-тергенін жапан дүзде қалдыратын сəт туғанда қатындар жағынан ши
шыға бастады.
Бұндайда Қиқымбайдың үйіңдегі Қатира келіннің "көш бастайтын" əдеті ғой. Есектің
үстіне сыймай жатқан түйіншектерін түйгіштеп:
— Осы біздің еркектерде бас жоқ, түге! — деп бастап, соңын айқайға ұластырған еді бір
кезде. — Бүйтіп қайта күйсейтініміз бар, əу баста неміз бар еді кəллектиптен қашып? Ау,
сірə, қайтып баратынымыз бар, ел ішінде неге отыра бермедік, түге?
— ...Өшір үніңді, атаңа нəлет! Өшір! — деп жатты
Қиқымбай əйеліне тап-тап беріп.
Қатира келіннің əлгі айқайы Пахраддинге ғана айтылған қарғыстай, лағынеттей еді. Сұр
жебедей жанына қадалып етінен өтіп, сүйегіне бір-ақ жетті. Одан арғы ауыл арасының у-
шуына құлақ тоспады. Ұяттан беті өртеніп, салпы етек қатынның шайпау тілі жанына
қамшыдай батып, иттей қорланды. Сырға мен Хансұлу сыртқа шығарған қос қапшық,
көрпе-төсекті бір меңіреу халде жүріп есекке тендеді. Азық-түлік, аяқ-табақ салынған ала
қоржынды да салды. Сұр есектің арқасы сонымен сықап толып қалып еді. Бұдан артық
нəстенің сыймайтынын көре тұра əйелі мен қызы күйбеңдеп үйден шығар емес. Оларға
салсаң тіпті нəрсе тастағысы жоқ. Пахраддинді бір ыза буып тұр. Талайдан қақпақылдап
əкеп осы тығырыққа таяған тағдыр сұрқылтайға ма, əлде кеш қимылдаймын деп
кеңірдегінен тұзаққа ілініп тұрған өзіне ме, əлде болған істі тек біреуден көретін Қатира
тəрізділерге ме, əйтеуір, бір бунаған ыза бар. Шарасыздық ызасы. Осы кезде Пахраддиннің
өңі қабарып, сақал-шашы түгел қырау шалғандай еді. Əйелі мен кызы оны аңғарған жоқ.
Ана нəрсені бір ұстап, мына нəрсені бір ұстап үйге кіріп-шығып жүйткіп жүр. Сөйткенше,
Сырға бəйбіше:
— Ой-бүй-и, көкесі-ау! Қазанды ұмытып барады екенбіз ғой! — деп, есік алды жер
ошақтағы дəу қазанға қарай ұмтылды. Қызы да жүгіріп барып үлкен қара қазанның бір
жақ құлағынан ұстады. Пахраддин дəу қазанды көтеріп дедектеп келе жатқан əйелі мен
қызына қарап шатынап тұр. "Қазанды таста!" деп айтуға тілі барар емес. "Алайық!" деуге
сұр есектің арқасына сыяр емес.
— Сыймас... — деп, сыпайы айтып еді, əйелі мен қызы естімеді. Қара қазанды тұқшындап
көтеріп əкеле берді жанына.
Сол-ақ екен талағы тарс айрылды Пахраддиннің:
— Таста!!! Сыймайды! — деп ышқынып дауысы шығып кетті. Пахраддин "Пахраддин"
болғалы осы шығар бала- шағаға айқайлап тұрғаны. Қызы мен əйелі шошып кетіп, қара
қазанды түсіріп алды қолдарынан. Өңдері қашып кеткен. Пахраддин түсі түтігіп, теріс
бұрылды. "О, шұнақ Құдай! Шұнақ Құдай! Көрсетпегенің осы ма еді? Осы ма еді маған!"
деп іштей күңіреніп, бұлыңғыр лайсаң көкжиекке қарап жыларман боп өксік атты
Пахраддин. Бірақ, көзінен жас шықпады. Тұл дүниедей бұ да қаңсып қалыпты. Құлағыңда
— ысылдаған жел.
— Болындар! — деді, өзі не істерін білмей əуре-сарсаң сенделіп.
Біраз жұрт есектерін алдына салып айдап, ұбырынып-шұбырынып жолға шығып та
барады. Қырық жамау жұпыны үйінен байғұс Дəу апа шыға алмай жүр айналсоқтап. Құлақ
тосса үйінің ішінде сампылдап ол да біреуді тілдеп жүр. Көліксіз үйдің бірі осы Дəу
апанікі еді.
— Əкел ана Дəу апаның жүгін! — деп, Хансұлуды жұмсады. Дəу апа екі-ақ түйіншек
нəрсе алған екен жолға. Бірінде кішкентай қазаны бары байқалады. Сол екі түйіншекті
салды сүр есектің беліне. Дəу апа үйіне қайта кіріп кеткен, бір кезде дауысы шықты
саңқылдаған:
— Қасқа Құдай, менің сорыма бұ қатынды да ауыртып қойды ғой!.. Енді қайттім?! — деп,
үйінен шығып келеді. Ізінен немересі жылап жүгіріп қалмай келеді.
— Пахраддин-ау, енді не істедім? Ана ауыш келінім жүретін емес. Жəй айтсам түсінбейді.
Қатты айтсам жылайды. Енді қайттім, тақа?!
Пахраддин Хансұлу мен Сырғаға бұрылды.
— Алдастырып алып шығындар? — деді.
Шашы бұрқырап керегені тас қып құшақтап теріс қарап бүрісіп отыр екен үйінде Балқия.
Есіктен кірген Хансұлу мен Сырғаны көріп одан бетер жиырыла түсті. Үстінде жыртық
иық ескі көйлек. Хансұлу: "Мен сөйлесіп көрейінші..." деп, Дəу апаны, шешесін сыртқа
шығарып жіберіп үйде оңаша қалды. Балқияның қасына келіп тізе бүкті:
— Балқия, — деп, иығына ақырын қол салып еді, Балқия дір етіп, жалт бұрылды. Көзінде
сана жоқ. Танымай тұр.
— Хансұлумын ғой мен!
Балқия енді есіктің маңдайшасына қадала қарады. Хансұлу бешпетінің қалтасынан айна,
тарақ алып алдына қойды. Айна, тараққа назары ауды Балқияның. Бұрын да өстіп
алдаусыратып, талай рет басын жуып беріп, шашын тарап жүрген ғой.
— Əкел... шашыңды тарап берейін! — деді Хансұлу Балқияның енді икемге көнетінін
сезіп.
Аздасын Хансұлу Балқияны қолынан жетектеп үйден алып шықты. Бұл кезде, бұлардан
басқа тірі жан жоқ, ауыл құлазып қаңырап бос қалған еді. Иесіз қалған үйлердің арасында
шаң борасын сумаң қағып күлді ұшырып, қағаздарды қуалайды.

Шұбырып, жаяу-жалпылап бел асып бара жатқан жұрттың артын ала бір топ болып жүк
тиелген сүр есектің соңына еріп, Пахраддин, Дəу апа, Сырға, Балқия, Хансұлулар
қозғалды.
Шұбырған қауым мен ауыл арасында бір топ ит селтең қағады. Тышқан аулап қаңғып
кетіп, қайтып келген ауыл иттері. Адамдардың тайлы-тұяғы қалмай ауылды тастап
əдцеқайда бет алғанын көріп бү пақырлар дал. Не істерлерін білмей жұрт соңынан бүлк-
бүлк ере түседі де, іле тоқтап, шоқиып отырып, қалып бара жатқан ауылға қарап
қыңсылайды. Ұлиды.
Шаң суырған желге қырындай қозғалып келеді Пахраддин. Бұта біткенді теңселтіп өтіп
жатқан ұлы көшкін тозаңға əлдебір гуіл қосылып бүкіл дүние зор күңіреніп тұрғандай. Бір
хикмет, əлемді астан-кестен етер бір хикмет бас көтеріп келе жатқандай. Күн көзін
кіреукелеген шаң перде, мына жарық əлемді көлеңкелеуге бет бұрған. Аспан қызыл
мұнарттанып Қиямет-қайым хабаршысындай азынау жел сарнайды. Түзде қалған ұядай
иесіз қаңырап қалып бара жатқан үйлерге, жұртта қалған иесіз жетім ауылға қарауға
Пахраддиннің дəті шыдар емес. Енді не де болса көзді жұмып, алға, тек алға тарта беру
керек еді.
Əйелдер жақтарын жаулықпен таңып алған.
Ауылдан шыққан жол алғашқы көлденең құмшағыл белге көтеріліп əрі асар тұста,
алдарақта, ауыр қозғалып демігіп келе жатқан мол денелі Пахраддин маңдай терін
сүрткіштеп сəл іркілді. Бірақ кейін қарамады. Түйілген, əлі сол тұйық қалпы.
Ізіне ерген əйел, бала-шаға осы жерде түгел бұрылып, лажсыз кейін қарады.
Орасан шалқар ойдым-ойдым құм өлкесінің ортасында аядай алаңға үрке ұйлығыса
сығылыса отырған ауыл. Есік, түндіктері жабулы томпиған қоңыр үйлер, тападай тал түсте
жетім қалған жазықсыз үйлер. Шаңыт дауыл бүркеп алған ауыл үстін.
Балқиядан басқа əйел біткеннің бəрі бырсылдап жылауға кірісті. Сырға бейбішенің көзіне
кең бүйірлі ақ боз үйі мен есік алдында ноқаттай қарауытып қалып бара жатқан қара
қазаны, əсіресе, оттай басылды. Ыстық жасы бетін жуып, дауыс етуге Пахраддиннен
қорқып жаулық ұшын тістелеп үнсіз егілді.
Дүзген, қараған бастарын жұлқылап толассыз боздаған жел сарыны Пахраддинге бір сəт
аспан асты, жер үстін керелеген əйел зарына ұқсап кетті. Содан тұла бойы түршікті.
Көздерін жаспен шылап, бырсылдап жылауға кіріскен мына төрт-бес əйелдің бетіне
туралап қарай алмады. Қолындағы жыңғыл шыбықпен:
— Шу! — деп, құлағы салпиып мүлги қалған үлкен сұр есектің сауырынан ызаланып
тартып-тартып жіберді.

жүктеу/скачать 5.43 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: