a x a a a a
. (2.7)
m
m
Дененің ұзындығын өлшеу үшін, оның басын масштабтық линейканың нөлдік бөлігімен, ал шетін нониуспен
сәйкестендіреміз. Онда заттың ұзындығы суретті қараңыз).
L Ka L
(2.2-
Мұндағы K -нониустың " O" -дік белгісінен сол жақта
орналасқан негізгі масштабтың ең жақын бөлігінің нөмірі.
Нониус бөлігінің құны негізгі масштаб құнына тең болмағандықтан, масштабтың әйтеубір бөлігіне ең жақын сәйкес
келетін нониустың n бөлігі болып табылады, онда 2.2-суретінде
көрсетілгендей:
L na nx na n a a a n
демек,
m
m
L Ka a n
m
сурет. Дене және сызықтық нониус
Сонымен, нониус арқылы өлшенетін кесіндінің ұзындығы, өзінің бөлік құнына көбейтілген негізгі масштабтың бөліктерінің бүтін санына, нониус дәлдігіне көбейтілген, негізгі масштабтың әйтеуір бір бөлігіне сәйкес келетін, нониус бөліктерінің нөмірін қосқанға тең. Нониус дәлдігі әдетте, өлшеуіш прибордың өзінде көрсетіленеді. Нониус арқылы жүргізілген өлшеулердің қателігі нониус дәлдігіне тең.
Штангенциркуль.
Сызықты нониус штангенциркуль конструкциясында қолданылады. Шангенциркуль құрамына (2.3 - суретті қараңыз).
1 аяқша бекітілген миллиметірлік масштаб 3 (прибордың шкаласы) енеді. Масштаб бойымен 7 нониус қозғала алады, ал онымен екінші аяқша (4-5) мен 6 білтемеше байланысқан. Штангенциркульдің қозғалатын бөлігінің 8 қысқаша винті бар.
Егер 4 пен 5 аяқшалардың ортасына орналастырып, аяқшаларды затқа тиіскенше қозғамаймыз. Бұдан кейін қозғалатын аяқшаны
8 қысқышпен бекітіп, шкала бөліктерін санаймыз. Бүтін миллиметрлер саны тікелей прибордың шкаласынан нониустың нөлдік бөлігіне дейін аралықпен анықталады, ал миллиметрдің бөліктері жоғарыда айтылғандай нониуспен анықталады. Ішкі
өлшемдер үшін 4 аяқшаларды, ал тереңдікті өлшеу үшін 6 білтемешені қолданады. Штангенциркульді нониусы n 10, 20,
50 бөлік болатындай етіп дайындайды.
Микрометр.
Дәлірек өлшеулер үшін микрометрлік құралдар қолданады. Олар әртүрлі типте дайындалады: сыртқы, ішкі, тереңдік өлшемдерін анықтау үшін, сыртқы өлшемдерге арналған микрометр (2.4 суретті қараңыз) тағамен (8) байланысқан тұтас сабақтан (стржень, 4) тұрады. Сабақтың жалғасы ретінде микрометрлік винт (3) орналасқан өлшеу жүргізгенде дене қозғалмайтын сабақ пен микрометрлік (1-3) винттің қозғалатын жақтауының арасында (2) орналасады. Микровинтті дыбыс шығаратын қондырғы (трещотка) (6) арқылы бұрайды, бұл кезде
(5) барабан сабаққа салыстырғанда ілгерілмелі қозғалады. Микрометрдің есеп жүргізетін құрылымы екі шкаладан тұрады. Сабақтың горизонталь шкаласы әр бөлігінің құны 0,5мм болатын қос шкала (5-7) болып табылады, олар бойлық сызықтың бойына орналасқан және жоғарысы төменгісіне қарағанда жарты бөлікке ығысады. Барабанның дөңгелек
қадамы
h 0,5мм, яғни микровинт (сонымен қоса барабан)
толық бір айналғанда барабанның шеті 0,5 мм-ге қозғалады. Дөңгелек шкаланың бөлігінің құны:
a h 0,5 0,01мм
n 50
Өлшеу былайша жүргізіледі: Сабақтың горизонталь шкаласы бойынша заттың өлшемі 0,5 мм дәлдікпен анықталады,
миллиметрдің жүздік бөлігі барабанның дөңгелек шкаласынан жазылады. Алынған нәтижелер қосылады. Жүздік бөліктердің саны сабақтағы бойлық шкаланың қарасындағы бөлігіне сәйкес келеді. Өлшеу жүргізудің осы тәртібі микрометрлік құралдардың барлық типі үшін бірдей.
np
Егер өлшеу нәтижелерін математикалық түрде өңдегенде сенімділік интервалы прибордың қателігімен шамалас болса, онда толық қателік мына формуламен анықталады:
x
x 2
(2.9)
2.3- сурет. Штангенциркульдің конструкциясы.
2.4 сурет. Микрометр
Жұмысты орындау тәртібі.
Прибор мен керекті құралдар: штангенциркуль, микрометр және өлшенетін денелер.
Штангенциркульдің құрлысымен танысыңыздар, оның негізгі масштабының бөлігінің құны және нониусының дәлдігін анықтаңыз.
Микрометрдің құрлысымен танысыңыз, оның негізгі шкаласының және барабанның бөліктерінің құнын анықтаңыз.
Осы өлшеуіш приборларды пайдалануды үйреніңіз. Сызықты өлшемдерді анықтайтын өлшеуіш приборларды таңдап алыңыз. Бұл кезде мейлінше жоғары дәлдікті қамтамасыз ету керек екенін ескеріңіз.
Заттың сызықтық өлшемдерін анықтаңыз, нәтижелерді 2.1. кестеге жазыңыз.
Достарыңызбен бөлісу: |
