А. Соловьева, Б. Ибраимова
Популяцияның тірі қалу стратегиясы
жүктеу/скачать 5.1 Mb. Pdf көрінісі
|
| Популяцияның тірі қалу стратегиясы. Ч. Дарвин әртүрлі жағдайда
түрлер түрлі жолмен тірі қалуға ұмтылатынын байқаған. Кейін бұл тео- рияны 1940 жылдары академик И.И. Шмальгаузен дамытты. Түрлердің өзін-өзі сақтауының қарама-қарсы екі тәсілі туралы концепция « K- және r-тірі қалу стратегиясы» деген атау алды. r-стратегия түрге көптеген жағымсыз факторлар, көптеген жыртқыштар, паразиттер, жоғары бәсекелестік және қолайсыз табиғат жағдайлары әсер еткен жағдайда байқалады. Осындай табиғи сұрыпталудың күшті қысымы кезінде тірі қалу мүмкіндігі тіпті жақсы бейімделген дараларда да аз болады. Сонда жойылып кетуден құтылудың бірден-бір әдісі r-стратегия болып табылады. r-стратегия – жоғары өнімділікке, ерте жыныстық жетілуге, тез ұрпақ алмасуға, жылдам қоныстануға бағытталады. Жаппай қырылу жағ дайында r-стратегия түрлерге күрт төмендеуден кейін санын тез қалпына келтіруге мүмкіндік береді. K-стратегия табиғи сұрыпталу ретсіз емес, біркелкі және жақсы бейімделген дараларда тірі қалу мүмкіндігі жоғары жағдайда болады. Яғни K-стратегиятабиғи сұрыпталу барысында кездейсоқ тіршілігін жою болмаған жағдайда пайда болады. Сөйтіп, едәуір бейімделген ағзалардың тірі қалу үдерісі жүреді. K-стратегия кезінде ұрпаққа қамқорлықтың алуан формасы жетілдіріледі, өсімталдық төмендейді, бірақ ұрпақ сапасы жоғарылайды, тіршілік ету ұзақтығы артады. Бұл жағдайда популяция санын тұрақты 15–3459 Все учебники Казахстана на OKULYK.KZ * Книга предоставлена исключительно в образовательных целях согласно Приказа Министра образования и науки Республики Казахстан от 17 мая 2019 года № 217 226 ұстау механизмі жетілдіріледі. Тірі қалудың К-және r-стратегияларының шеткі формалары арасында барлық аралық формалар бар. Екі страте- гия да, олардың аралық жағдайы да ағзалардың барлық жүйелік топта- рында қолданылады. Яғни барлық жәндік тек r-стратегияғаұшыраған, ал барлық сүтқоректілер K-стратегия жолымен жүреді деп айтуға болмайды. Тіпті түрлі жағдайда мекендейтін бір түрдің әртүрлі попу- ляцияларында қандай да бір тірі қалу стратегиясы күшейеді. Сонда да негізінен пілдер, адамтәрізді маймылдар, теңіз сүтқоректілері, мысық тұқымдасына жататын ірі жыртқыштар және т.б. үшін K-стратегиятән деп айтуға болады. Тышқантәрізді кемірушілер, жәндіктердің көптеген түр лері (бүргелер, көкқасқа шегірткелер, тарақандар және т.б.) үшін едәуір r-стратегиятән. Демэкология; саны, туу, өлім-жітім, өсім, популяция тығыз- дығы, генофонд, жастық және жыныстық құрамы, Ê-стра- тегия,r-стратегия,эндемиктер. жүктеу/скачать 5.1 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|