Ад быдлаын (< роч); ад гуран скр., шс.; вакрамеш



бет30/62
Дата03.07.2016
өлшемі1.79 Mb.
#173519
1   ...   26   27   28   29   30   31   32   33   ...   62

П. Лимеров



МÖС быдлаын.

Комияслöн традицияа мöвпсямын мöс образлöн сакральнöй статусыс мукöд подалöн серти ыджыдджык. Мöс быть пырö приданнöйö. Сюрöсас, мöс – тайö выль котырлöн овмöс подув. Тöдчана и козиныслöн символическöй аспектыс – мöскöд йитчöма котырлöн тыр-бур олöм идея: мöс рöдсö зiльлiсны видзны кöленаысь кöленаö – невесталы мöссö сетлiс мамыс, мамыслы сiйö жö рöдса мöскöс сетлiс сылöн мамыс и сiдз водзö, буракö, кутшöмкö мифическöй рöд пуктысь мöскöдз. Мöс рöдлöн коставлытöмлуныс лöсялö мам рöдлöн коставлытöмлун идеякöд и мöссö рöдысь рöдö сетöмыс вöлi быттьöкö котырлöн стабильнöй олöм мыджöдöн. Ас рöдса мöскöс мöд рöдса вылö вежны дзик эз позь. Чайтлiсны, мый мöс вежöмкöд вермас вежсьыны (торксьыны) и дзоньнас котырлöн олöмыс. Мöс рöдыс кö мыйлакö торксьылiс, месань вермис бöрйыны (ньöбны) аслыс выльöс, но сöмын öтчыд олöм чöжыс. Комияслöн чайтöм-гöгöрвоöмъяс серти, отсавны бöрйыны мöссö вермисны кулöмаяс. Кулöмаяслöн козинöн чайтлiсны сiдз шусяна “васалысь мöсъясöс”, кодъяс петавлöны пö мукöддырйиыс луд вылö. Татшöм мöссö позис кыйны, кужан кö шыбитны вылас перна. Чайтлiсны, мый татшöм мöскыс йöла. Выль мöс (кукань) бöръян здуклöн тöдчанлуныс тöдчö приметаясын. Найö видзисны туйтöм мöс бöрйöмысь. Медводз мöссö корсьлiсны бур рöдысь – куканьлöн мамыс кö йöла, сэтшöм жö и ачыс лоö. Ёна-ö йöла лоö мöскыс, видзöдiсны кутшöмсюрö тöдмöсъяс серти: “йöв сöн” серти – йöла мöслöн йöв сöныс гöг бердтiыс мунö, а оз гöгсяньыс бокö, гöн сертиыс – сук гöна мöслöн йöлыс сук, бöж сертиыс – куканьлöн кö бöжыс пидзöс улöдзыс, йöла мöс лоас. Мöслысь вытьсö тöдмавлiсны ныр сертиыс – куканьлöн кö нырыс чорыд да тшöкаыс паськыд, сiйö абу писка, а нырыс кö небыд да тшöкаыс векни, сiйö писка да этша сëйö. Бур мöскöн лыддьыссьö “паськыд лыа” мöс. Лыддьöдлöм примеръясыс артмöдöны сöмын неыджыд юкöн уна-уна приметаысь. Та дорö колö содтыны, мый куканьясöс бöрйылiсны гежöда, а лысьтан мöсъясöс зiльлiсны не вузавны, сы вöсна мый чайтлiсны, мый мöскыскöд вузавлiсны и котырлысь бур олöмсö, рöдлысь “рöдманлунсö”. Колö чайтны, мый тайö чайтöм-гöгöрвоöмыс кытшолöн петкöдчö и сыын, мый мöс либö кукань ньöбигöн картасьыс гусявлiсны куйöд тор, китыр турун либö мукöд кöлуй, медым “куканьыс эз гажтöмтчы да медым ньöбны сiйöс дзоньнас”. Гöгöрвосьö, мый кöлуйыскöд нуöны и кукань рöдлöн бур олöмысь юкöн, кодi отсалö сылы велавны выльлаö. Тöдчана, мый пöдöнча либö лысьтысян пуклöс гусялöм ассоциируйтчö рöдлысь шуда олöмсö дзоньнас гусялöмкöд. Та вöсна этика боксянь татшöмторйыс эз вермы лоны.

Куканьсö картасьыс петкöдö важ месаньыс да сетö гезсö выль месаньыслы. Чайтöны, мый нуöдас кö вузалысьыс куканьсö ньöбысьыслöн картаöдзыс, куканьыс пондас гажтöмтчыны да оз велав вылинас. А петкöдö кö ньöбысьыс куканьсö картасьыс ачыс, сiйö быттьö нуö и картаыслысь шудсö да судзсьöмсö. Гезсö сетöны киысь киö и оз куш киöн, а кепысясьöмöн.

Мöс ньöбöм бöрын нуöдöны мöссö выль картаö велöдан öбрад. Картаас пыртöдтöдзыс мöссö сувтöдöны тагöс дорас и месаньыс куимысь гöгöртö мöс гöгöрыс шондi ньылыд. Сэсся сiйö пöрччö коссьыс вöньсö да пуктö тагöс вылас. Мöссö вуджöдöны гез вомöныс. Месаньыс вöчö гöрöд да дзебö гезсö гусяинö. Гезсö перйöны подаöс луд вылö медводдзаысь вöтлiгöн. Сэки öбрадсö нуöдöны выльысь. Öбрад бöрас месаньыс юкталö мöссö солыштöм ваöн да вердö ки помсьыс няньöн. Кутшöмсюрö сиктъясын мöскöс картаö пыртан öбрадсö нуöдлiс тöдысь. Тагöс водзас сiйö шыбитлiс мöс вылас вöнь да воськовтöдлiс мöссö тагöс вомöныс. Сэсся сiйö иконаöн да кевмысигтыр матöдлiс мöссö карталöн быд пельöсö. Чайтлiсны, мый тöдысь быттьöкö “тöдмöдö” мöссö картаса ловкöд, кодi мöдас сiйöс дорйыны. Мöссö картаас пыртöдöмсяньыс месаньыслöн вöлi öтка инöд дöзьöритны-видзны мöссö. Тайö петкöдчö и быд лунъя дöзьöритöмын, и быд вося луд вылö петкöдан öбрадын да куканясигöн отсасьöмын. “Нывбабалöн инöдыс” мöс вылас подулавсьö мифöн. Мифас висьтавсьö, мый коркö мöскöс лысьтылöмаöсь мужичöйяс и лысьтылöмаöсь öти кинас мöд ки пыдöсас, а сэсся юлöмаöсь йöвсö. Öтчыд мöскыс вошöма. Мужичöйяс абу вермöмаöсь аддзыны мöссö. А месаньыс паныдалöма вöрын нывбабаöс, кодi висьтасьöма мöскöс “пеж ловъясысь” видзысьöн да велöдöма, кыдзи колö волысьны мöскöд, а сiдзжö шуöма, мый сöмын нывбабалы позьö мöссö лысьтыны да дöзьöритны.

Медводдзаысь йирсьыны подасö вöтлöны шоныд лунъясö, кор мыччысьö веж турун. Тайöс эз позь вöчны вежонлöн сiйö луннас, кор вöлi Благöвештшенньö лун. Шондi петöм бöрын месаньыс лэччö картаö видзöдлыны, кыдзи куйлö мöскыс. Куйлö кö юрнас рытыввылö, лоöны кутшöмкö неминучаяс. Перым-комияс чайтöны, мый юрыс кö войлань, сiдзкö, котырас кодкö кулас. Лысьтысьöм бöрас месаньыс пернапасалö мöскыслысь вöрасö да кымöссö да лыддьö нимкыв: “Вежа Ласей, Настасся, Мöдест да Харлампий! Бласлöвит, Енмöй, мöскöс-мамöс гым-чардысь, лëк кывйысь, вежöг синмысь, миян бур вылö”. Сэсся сiйö пуктö тагöс вылас гез, кодöс дзеблiс мöскöс картаö пыртöдан öбрад дырйи. Мöссö вöтлöны кыдз пу роскöн да шуалöны: “Лэдза тэнö, матушка, йирсьыны. Ветлы бура да быд лун дзоньвидзаöн лок гортö”. Öтув стадаö мöссö вöтлöны кевмысьöмöн: “Богородице, Дево, радуйся...”. Сикт саяс öзтöны кык бипур да вöтлöны мöсъяссö бипуръяс косттiыс.

Сиктса ритуалъясын мöс коркö вöлi медшöр висьöн. Аныбын ялавичöс висьö вайлiсны Вежа Енмамлöн Успенньö лунö (моз тöлысь 28. лун). Мöссö ньöблiсны öтув либö сiйöс кодкö вайöдлiс кöсйысьöм серти. Висьсö начкылiсны вичко водзын. Яйсö пулiсны да сëйлiсны, а кусö сетлiсны вичкоö. Богородскын Пöкрöв лунся (йирым 14. лун) вись вайöмсö коллявлiс легенда коркö важöн волывлысь кöр йылысь. Öтчыд кöрсö эз вермыны виччыны да сы пыдди начкисны ялавичöс. Сэксянь сэсся кöрыс эз нин волы.

Котырлöн тыр-бур олöм вермас торксьыны нывбаба-тунъяслöн да вежöгтысьяслöн мöслы магияа имитöм пыр. Мöскöс тшыкöдны вермö сöмын нывбаба, мужичöйяс тайöс вöчны оз вермыны.

Мöскöс вомидзавны да татшöм ногöн сiйöс кöсйытöг висьмöдны вермö быд нывбаба, оз ков быть лоны тунöн. Тшыкöдны позьö мöскöс, йöвсö либö куканьöс. Куканьöс тшыкöдны медся кокни. Пырджык сiйö кулö. Мукöддырйиыс тырмымöн шуны “А куканьыс!”. Медым куканьсö оз вомдзавны, сылöн чужöм йылысь эз паськöдчывны. Тшöкыда весиг котырсаясыс тöдмалöны кукань чужöм йылысь сöмын кык-куим вежон мысти, кор бöрö кольö медся öпаснöй кадколастыс. Картаö пыригöн вомад колö кутны идзас-вуджöр, медым кöсйытöг не нимкодясьны. Медым видзны мöскöс да куканьöс пеж вынъясысь, найöс тшынöдöны сiлялысь нитшкöн, сир пинь да керка тагöс стружки тшынöн. Куканьöс позьö бурдöдны вомидзысь, резны кö сiйöс вежа ваöн.

Тшöкыда тшыкöдöны йöв. Тшыкöдöм йöлыс курыдоват да кизьöрджык. Вомидзысь видзчысьöм могысь оз позь сетны йöв öтдор йöзлы шондi пуксьöм бöрын. Йöвсö сысъявны колö ас дозйö да сэсся нин кисьтны бокöвöй морт дозйö. Оз позь сысъясьны йöз син водзын. Сысъясьöны инпöлын. Йöв сетiгöн йöзлы йöвсö колö солыштны да пернапасавны. Некодлы оз позь сетны йöв куканясьöм бöрас квайт вежон чöж. Медым оз тшыкöдны мöссö, месаньыслы быд асыв колö нимкыв лыддьöмсорöн пернапасавны мöскыслысь кымöссö да вöрасö. Нимкылас лыддьöдлöны мöслысь вежа дорйысьясöс. Карта öдзöс весьтö вуджöр пыдди тувъялöны пелысь ув.

Мöскöс тшыкöдны вермис и профессиональнöй нывбаба-тун. Сiйö йöв пырыс тшыкöдö мöслысь йöв сетан вынсö. Тшыкöдöм мöслöн пыктö вöраыс и сiйö дугдö лысьтыны. Тшыкöдöм бырöдöм могысь колö босьтны сир пинь, черань вез карталöн куим пельöсысь, керка тагöс вылысь ëг, мöс кок улысь помöй колясъяс, нывбаба-тунлысь кутшöмсюрö кöлуй (юрси, гыж, паськöм тор да с.в.). Сэсся мöскыслысь сиринсьыс, морöссьыс да кымöссьыс вундöны гöн. Тайöс ставсö öзтöны кадилöын да тшынöдöны мöссö. Тшынöдiгас месаньыс шондi паныд гöгöртö мöссö. Вомидз бырöдан öбрадсö нуöдысь нывбаба-тöдысь юалö: “Кодöс тшынан?”. Месань вочавидзö: “Ки вомидзöс”. Öбрад бöрас месань лысьтö мöссö, но петö оз йöв, а ор. Лысьтöмасö месань кигуг койыштö куим потш костöд.

Нывбаба-тунъяс-керысьяс вермöны тшыкöдны и мöсъясöс, и йöзöс. Найö вынаджыкöсь. Керöны сы вöсна, мый мöс месаньыс кодöскö дöзмöдiс либö лöгöдiс. Нывбаба-тун-керысь вермö керны и сiдз, лëк вöчöм могысь. В. П. Налимов висьталö, кыдз нывбаба-керысь пинясьöма суседкаыскöд, а войнас, кор тöлысьыс дзебсьöма, сусед карта бердас кодйöма куим гуран, кисьтöма сэтчö сусед мöскыслысь йöв, тыртöма муöн да кудзалöма сэтчö. Тайö вöчöмторъяссьыс мöскыс должен вöлi висьмыны да кувны. Позьö биын сотны нöк. Таысь мöс вöраыс, код йöлысь вöчöма нöкйыс, косьмö, а мöскыс ачыс немö вошö. Керöмсö чайтöны ыджыд мыжöн, мöдар югыдын сыысь колö чорыда вештысьны. Öтчыд пастук вöтлöма мöс стадасö ю вомöн пос кузя да вочаалöма нывбабаöс, кодöс чайтiсны тунöн. Нывбаба шуöма: “Кöсъя кö, став мöскыс водас татчö и бöрсö оз чеччы. Но пöрысьö-нэмö ог нин татшöм мыжсö лов вылö босьт”.

Ва вежöдан лун вылö войнас нывбаба-тунъяс-керысьяс вермöны пöртчыны дзодзулö. Дзодзулыс кыйлöн кодь вожа кывъя, чöрт пеля да бöжа мужичöй мыгöра. Керысь пырö картаö да вундö мöс вöрасьыс тор (нëньсö). Вирыс пöшти оз пет. Но мöскыс регыд кулö. Кулöмысь видзны сiйöс позьö сöмын сэк, сюрö кö вундöм вöра торйыс. Вöра торсö колö пыр жö пыртны да шыбитны пач биö. Таысь пондас висьны керысьлöн сьöлöмыс и сылы ковмас локны да бурдöдны мöссö.

Нывбаба-тунъяс-керысьяс дорысь пель вундалысьяс вермöны тшыкöдны сöмын мöсъясöс и сöмын Ыджыд Четверг вылö войнас. Тайö войнас найö лëзь юрсиöн узьлан дöрöм кежысь ветлöны сикт кузя, сьöрсьыныс специальнöй шыранъяс. Медым веськавны картаö, пель вундалысь пöртчö шырö либö катшаö. Сiйö вундö мöслöн пельсьыс тор. Вирыс бара жö оз пет. Тшыкöдöм мöслöн вошö йöлыс, сiйö зэв öдйö косьмö и регыд кулö. Бурдöдны мöссö вермö сöмын ачыс туныс, но сöмын кужас кö мöс месаньыс атöдны, мый буретш сiйö тшыкöдiс мöссö. Пель вундалан кужöмыс – зэв ыджыд гусятор. Весиг верöсыс оз тöд, мый Ыджыд Четвергö гöтырыс мунö вундавны мöсъяслысь пельяссö, а ас пыддиыс вольпасяс кольö пес чурка. Медым Ыджыд Четвергö видзны мöсъяссö тшыкöдöмысь, карта öдзöсас дьöгöдьöн серпасалöны крестъяс да шуалöны “Енмöй, бласлöвит да видз” да пернапасалöны мöслысь кымöссö да вöрасö.

Литература: Налимов 1908, Сидоров 1928.

П. Лимеров, Л. Лобанова.
МÖС ПЕЛЬ ВУНДЫСЬ быдлаын; мöс пель пасйысь быдлаын; мöс вöра вундалысь лл. – мöсъясöс тшыкöдысь тун (видзöд мöс).
МУ ВЕЖÖМ быдлаын; му вежем вэ., изь.; му вежандыр быдлаын; му сотчöм быдлаын – апокалипсис.

Коми мифологияын му вежöм тема паськалöма омöля. Но традицияа мöвпсям признайтiс, мый муюгыдыс вермö помасьны, стöчджыка кö шуны – кадысь кадö муыс вежсьö. Му вежöм йылысь чайтöм-гöгöрвоöмъяс эмöсь и öнi на. Тадз, 1995. воын Эжва катыдысь гижöма аслыспöлöс контаминируйтöм мифологическöй текст, код серти воддза му вежöмыс вöлi библияса Ыджыд ойдöм дырйи, кор ставöн вöйисны, сöмын Адам да Ева спаситчисны пур вылын. Найö корисны отсöг юсьлысь. Юсьыс пондiс перъявны ва пыдöссьыс му да тэчны пур вылас (“сунласьысь лэбач йылысь миф” тема серти вариацияяс). Тадзи артмис тайö муыс. Выль му вежандырлы колiс лоны 2000. воын, кор должен вöлi ставыс сотчыны (öтл.: ненечьяслöн чайтöм-гöгöрвоöмъяс серти, муюгыдыс выльмö быд кык сюрс во мысти, 2000. воын бара должен вöлi ставсö ойдны да муыслы колiс вежсьыны). Печораса комияс чайтöны, мый му вежöмöдз вöр-ваыс йывмас: пöрöдасны вöръяс, бырасны лэбачьяс. Сэсся вой шöрын (суткиса када тшупöд) асыввывсянь воас кык би сюръя да ставыс сотчас. Спаситчасны сöмын найö, кодъяс кодйысясны муö öкмыс гырддза пыднаöдз. Комын во чöж му вылын нинöм оз ло, а мый лоö сэсся, некод оз тöд. Эжва катыдса эсхатологическöй версия серти, му вежöм водзын едждасны кöчьяслöн пельясыс (мифа кадö налысь пель йывъяссö сьöдöдiс Ен, медым торйöдны Омöльлöн кöчьясысь), бырасны лэбачьяс да ва. Медбöръя морт кулас горш косьмöмла.



Литература: Гагарин 1969, Головнëв 1995, Fuchs 1924.


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   26   27   28   29   30   31   32   33   ...   62




©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет