Агротехнология кафедрасы
жүктеу/скачать 399.5 Kb.
|
| Мүкжидек (Oxycoccus) – қаражидектер тұқымдасына жататын мәңгі жасыл бұта. Қазақстанда батпақты жерлерде өсетін 2 түрі: кәдімгі (төрткүлте) Мүкжидек (Oxycoccus quadrіpetalus) және ұсақжемісті Мүкжидек (Oxycoccus mіcrocarpus) бар. Оның жіп тәрізді жіңішке тармақтарының ұзындығы 75 – 80 см-дей, жапырақтары майда, сопақша немесе дөңгелек, қалың шырынды болады. Қызғылт түсті гүлдері (саны 2 – 4) шатырша гүлшоғырын құрайды. Мамыр – маусым айларында гүлдеп, тамыз – қыркүйекте жеміс салады. Жемісі – шырынды, қышқыл дәмі бар жидек. Ол алғашқыда ақ болады да, кейін қызарады. Жемісінің құрамында лимон, қант, пектин заттары, минерал тұздар, С витамині бар. Жемісі жеуге жарамды және медицинада пайдаланылады.[1]
Мүкжидек Вересковтар отбасына жатады. Бұл терісі төмен, үнемі жасыл түспейтін жапырақтары мен жеуге жарамды қызыл жемістері бар, төмен қарай жылжитын бұталар. Бұл өсімдіктер көбінесе батпақтарда және батпақты ойпаттарда, өзендер мен көлдердің жағаларында, сондай-ақ сфагнумды қылқан жапырақты ормандарда өседі. Таралу аймағы - Солтүстік жарты шар: Еуропа және Ресей, Солтүстік Америка. Мүкжидек: таяқша тамырлары, оларда саңырауқұлақ тіршілік етеді, оның мицелийі тамырдың терісімен өрілген, топырақтан қоректік заттар алып, оларды тамырға ауыстырады; жапырақтары ұзынша немесе жұмыртқа тәрізді, қысқа жапырақшаларда, жоғарыда қою жасыл, төменде күлді, сәл балауыз жабындымен жабылған; гүлдері қызғылт немесе ашық күлгін, жемістері қызыл түсті сфералық жидектер. Кәдімгі қара жидек ботаникалық сараптама Қара жидек «Қара шілтер» (ағылшын тілінен аударғанда - «қара шілтер») - адокс отбасынан шыққан керемет әдемі, тез өсетін бұта. Бұта бүкіл әлемде таралған, оны жапырақты және қылқан жапырақты плантацияларда кездестіруге болады. Ол өте тез өседі, үлкен бұталарды жасайды. Бұл өз түрінің ең сұранысқа ие түрі. Оның отаны - Кіші Азия, Кавказ және Еуропа. Бұта биіктігі 2,5 м және ені 1,3 м жетуі мүмкін. Қажет болса, сіз кішкентай ағаштың немесе бұтаның пішінін сақтай аласыз. Оның үйеңкі тәрізді қара күлгін түсті жұқа, әсем жапырақтары бар. Гүлшатырлар қолшатырларға ұқсайды, диаметрі 20 см, қызғылт немесе сүтті түсті. Гүлдену үшінші жылы мамырда басталады және жаз бойы созылады. Қаражидек – аршагүлдер тұқымдасына жататын көпжылдық бұталы өсімдік. Биіктігі 10-50 см аралығында болады. Құнарлы және жарығы мол жерлерде жақсы өседі. Тік сабақты, жапырақтары жұмыртқа пішіндес сопақтау, жиектері аратісті. Мамыр, маусым айларында гүлдейді. Гүлдері жасыл-күлгін түсті, қысқа гүлсағақта орналасқан. Хош иісті. Гүлдерінің хош иісі жеміс-жидектерді тозаңдандыратын жәндіктерді, әсіресе, араларды өзіне тартады, сондықтан қаражидекті бал өсімдігі деуге болады. Жемісі шар тәріздес домалақ, диаметрі 5-8 мм, қара және көкшіл қара түсті болып келеді. « » 2019 ж. № Хаттама Кафедра меңгеруші__________ Абеуов С. К. С. ТОРАЙҒЫРОВ АТЫНДАҒЫ ПАВЛОДАР МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ Агротехнология кафедрасы Пән: Жидектану № 9-Емтихан билеті Қызыл қарақатқа тыңайтқыштар қолдану Жалпы, қызыл қарақат органикалық тыңайтқыштарды (азот, фосфор, калий) жақсы көреді, бірақ хлорлы тыңайтқыштарға жол бермейді. Кешенді тыңайтқыштарды таңдаған кезде оған назар аударыңыз. Азот тыңайтқышы. Құрамында қоректік элемент — азот бар тыңайтқышты азот тыңайтқышы дейді. Азот — тіршілік үшін маңызы өте зор элемент, ол жетіспеген жағдайда өсімдіктің жапырағы бозғылт жасыл болып (мысалы, орамжапырак пен жүгерінің), бойы еспей, жапырағы жұқа және шырыны аз, гүлі майда болады. Өсімдікке азот тыңайтқышын берсе, есімдіктің өсуі мен дамуы жақсарып, өнім беруі жоғарылайды. Топырақ арқылы азотты әсімдік аммоний ионы NH4+ және нитрат ионы N0^ түрінде сіңіреді. Азот тыңайтқыштары минералды және органикалық болып белінеді (4-сызбанұсқа). Азотты тыңайтқыштарға: калий, натрий және аммоний (NaN03, KN03,NH4N03) нитраттары (селитра) жатады. Олар — ақ түсті, суда жақсы еритін кристалл заттар, онда коректік элементазот 15—16% болады. Аммоний сульфатында (NH4)2S04 21%-ке дейін коректік элемент — азот болады. Көп қолданылатын тыңайтқыштың бірі— карбамид (мочевина) CO(NH2)2 құрамында 46%-ке дейін азот бар. Сұйық тыңайтқыш аммиак суы NHg, онда қоректік элемент азот 80% шамасында болады. Фосфор тыңайтқыштары. Фосфор — барлық тірі организмнің құрамына кіретін маңызды элемент. Фосфор ферменттердің, дәрумендердің кұрамында болады. Фосфорсыз хлорофилл түзілмейді, онда өсімдік жапырағы көмірқышқыл газын сіңіре алмайды. Өсімдікте фосфор жетіспесе, жапырақта қара қошқыл жасыл, қара дақ пайда болып, өсімдіктің гүлденуі мен пісуі баяулайды. Фосфор тыңайтқышын топыраққа енгізу арқылы алынатын жемістің сапасы жақсарып, өнімі артады. Фосфор тыңайтқыштары суда еритін, ерімейтін болып бөлінеді Калий тыңайтқыштары. Кез келген есімдікке калий өте қажет. Калий жетіспесе, фотосинтез қарқыны төмендейді. Калий жеткілікті болса, өсімдікте крахмал, қантты зат, май түзілуі жоғарылайды және картоп, күнбағыс, жоңышқа, қызылша сияқты есімдіктердің өнімділігі едәуір артады. Топырақта болатын калий, көбінесе органикалық тыңайтқыштар — қи, өсімдік күлі арқылы топыраққа түседі. Калий тыңайтқышының негізгі шикізаты шөптесін және ағаш типтес өсімдіктердің күліндегі карбонат К2С03 түрінде болады. Калий тыңайтқышының көндеріне силъвинит және карналит жатады. Силъвинит дегеніміз — калий хлориді мен натрий хлоридінің біріккен тұзы NaCl-KCl, сол сиякты карналит те қос тұз KCl-MgCl,. Калий тыңайтқышына калий хлориді KC1 және калий нитраты KN03 жатады. Олар ақ түсті кристалл заттар. Енді калий тыңайтқышының жіктелуіне көңіл аударайық Қара бүлдірген пайдаланылатын сорттары Қара бүлдірген － раушан гүлділер тұқымдасы, рубус (Rubus) туысына жататын бұталардың ортақ атауы. Өсімдіктің Солтүстік Америка мен Еуропада осы күнге дейін 200-ден астам түрі белгілі. Жиі кездесетіні － Rubus caesius. Көп жылдық тамыр сабақтары және жер бетінде екі жылдық тікенекті өркендері болады. Саусақ салалы жапырақтарының шеті иректелген. Гүлі қос жынысты, негізінен, ақ, кейде қызғылт түсті шашақ гүл шоғырына топталған. Жемісі － ұсақ шырынды, сүйекті, қара немесе қызыл қара түсті. Жемісінің құрамында 4–8 % қант, 0,8–1,4 % органикалық қышқыл, C дәрумені және каротин бар. Жемісі － жеуге жарамды және одан тосап, джем қайнатады. Қара бүлдірген － суыққа төзімді, топырақ талғамайтын өсімдік. Қара бүлдіргеннің өзара оңай будандасып жаңа сорттар беретін 300-ге жуық түрі Америка және Еуропада мәдени түрде өсіріледі. Қара бүлдіргенді көбеюіне қарай: тік сабақты қара бүлдірген (негізінен атпа тамырларымен көбейеді) және жатаған сабақты қара бүлдірген (сабақ бүршігімен көбейетін) деп екіге бөледі. Қара бүлдірген Қазақстанның Солтүстік облыстарында, Алматы, Шығыс Қазақстан облыстарының таулы аудандарында, орман алаңқайлары мен бұталы қопаларда және жағалауларында өседі. Сондай-ақ саяжайларда қолдан өсіріледі. Ерте гүлдейтін қара бүлдірген сорттарына (маусымның екінші онкүндігі) жидектердің пісуі үшін қажет ететін уақыт: Аврора, Перрсон Блэк, Марион – 1,5 айға дейін; Лох Несс, Чехалем, Блэк Сатин – 2 ай; Дирксен торнлесс, Дарроу – 2 айдан астам уақыт. Көптеген атақты сорттары аязға төзімсіз келеді. Желден қорғағанда тек қана кейбіреулері ғана (Торнлесс, Эвергрин, Дирксен торнлесс, Торнлесс Логан, Хедрик) － 29 0С температураның төмендеуі кезіңде, (Чейнни, Лаутон, Чероки, Эри, Изобильная, Шауни, Эльдорадо) － 230С температура төмендеуі кезінде, аязға қарсы тұра алатын қабілеті жоғарырақ тұратын сорттар Даллас, Джерси блэк, Халл торнлесс, Ренджер, Рейвен, Торнфри, Команч, Блэк Сатин, Честер торнлесс, Смутстем, Эрли Харвест, Техас тіршілік ете алады. Егер де белсенді температура жиынтығы қажет мөлшерге жетпесе немесе одан асып кетсе, сортты температуралық жағдайға қарай таңдау керек, онда ерте пісетін сорттарды таңдаған жөн. Қара бүлдірген Трипл Краун: сипаттамасы Бұл будан болып табылады холодостойким талап етеді және мұқият жасыру өтті. Күздің өркендер алынады бабына тіреуіш бағаналар мен көлденең орналастырады, ал жоғарыдан орналастырады укрывной материал, қосымша қорғап өсімдік пленкамен. Жемістері жидек Трипл Краун піседі, бірте-бірте, екінші жартысына жақын. Дұрыс күтім кезең-бұтасын алып тастауға болады 13 кг-жидектер. Салмағы жемістер — 7-9 г, олар жылтыр, дөңгелек пішінді, аздап вытянутые ие пикантным тәтті дәмі шағын кислинкой. Қарағанда пікірлері туралы ежевике Трипл Краун, оның жұмсақ еті шырынды және тығыз, послевкусии бар вишневые және сливовые ноталар. Жеміс-жидектердің жидектер, қара түсті бордовым отливом. Таңқурайдан 1 жылда екі өнім алу Таңқурайды отырғызған алғашқы екі жылда мүмкіндігіне қарай катараралықтарын картоп басқа көкөністерді өсіруге пайдаланған жөн. Мұндай жағдайда отамалы дақыл егілетін қатараралықтарына органикалық тыңайтқыштар немесе минерал тыңайтқыш енгізу қажет. Қатараралықтарына отырғызылған отамалы дақылдар таңқурай жеміс бермей тұрған кезде жеке шаруашылыққа табыс кіргізеді, сонымен қатар жас таңқурайдың өсуіне қолайлы жағдай жасайды. Таңқурай өсірудің екінші жылында да бұта түбінің төңірегіндегі топыраққа көң, үгінді шашу аса пайдалы шара болып табылады. Өндірістік маңызы бар таңқурай отырғызғаннан кейін үш жылдан соң барып жеміс бере бастайды. « » 2019 ж. № Хаттама Кафедра меңгеруші__________ Абеуов С. К. С. ТОРАЙҒЫРОВ АТЫНДАҒЫ ПАВЛОДАР МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ Агротехнология кафедрасы Пән: Жидектану № 10-Емтихан билеті Таңқурай Танқурай – раушангүлдер тұқымдасына жататын, жартылай бұталы көпжылдық өсімдік. Таңқурайдың бұталары алғашында шөптесін болып, кейіннен бұтаққа айналады. Жапырағы күрделі пішінді, жиегі аратісті, үстіңгі беті қою-жасыл, ішкі жағы ақ түсті. Гүлдері ақ немесе ашық қызғылт болады. Гүлі 5 күлтелі, аздаған гүлшоқтар болып жеке-жеке өседі. Гүлдеуі маусымнан күзге дейін жалғасады. Сондықтан пісу мерзіміне қарай, өнімін жинау бірнеше айға созылады. Жидегі өте нәзік, күлгін-қызғылт түсті. Дәмі тәтті, аздаған қышқылдығы бар. Таңқурай ұсақ сүйекшелерден құралған бірнеше дәндердің бірігуінен тұрады. Жабайы түрінде бұл дәндер бір-бірінен оңай ажыратылып алынады. Ал екпе түрлерінде сүйекшелері бірігіп кеткен тәрізді болып көрінеді. Жалпы пісу кезеңі шілде, тамыз айлары. Нәзік хош иісті. Табиғатта таңқурай аралас ормандарда, қылқанжапырақты ағаштар арасында жақсы өседі. Өзен аңғарларында, бұталардың арасында, көлеңкелі, ылғалды жерлерде кездеседі. Химиялық құрамы. Таңқурайдың құрамында қант, пентон, органикалық қышқылдар, С,В, РР, D, E, K, A дәрумендері, жасұнық, калий, мырыш фосфор, кальций, йод, цинк, хром, кобальт және хош иісті заттар бар. Халықтық медицинада оны ежелден бері ем-дом үшін пайдаланады. Емдік қасиеттері. Жапырағы да, гүлдері де, жидегі де емдік қасиеттерге өте бай. Құрамындағы химиялық заттар қатерлі ісік және жүрек қан-тамырлары асқазан, тұмау ауруларымен жақсы күреседі. Ұмытшақтыққа да, қан аздыққа да, көз көру қызметіне де аса пайдалы. Таңқурай шырыны тыныс алу жолдарына, суы іш өтуге, қышымаға, қан қысымының артуына, мастықты жазуға таптырмас көмекші (балмен, шаймен ішу керек). Жапырақтарын күнге күйгенде бетіңізге қолданып көріңіз. Және жапырақтан жасалған компресс бетті ылғалдандырып, қалпына келтіреді. Құрамындағы қанттың көптігіне қарамастан диеталық тағамдардың қатарына қосуға болады. Бір стақанжидекте 64 килокалория бар екен. Таңқурай қышыма,терінің қабынуы сынды аллергиялық реакциялар тудыруы мүмкін. Сондықтан тұз байлану, бүйректің қабынуы аурулары болса оған жоламаған дұрыс. Жұлынған таңқурайдың ғұмыры ұзақ емес: бір күн, ары кетсе, екі күн. Үшінші, төртінші күнге дейін сақталса, бас киіміңізді шешіп, құрмет көрсетсеңіз болады. Оны басқа бір жерге алып бару да қиынның-қиыны, дұрысы – оны жаңа жұлынған кезде тойғанша жеп алып, хош иісін сақтау үшін қайнатып тосап жасау деп біліңіз. Таңқурайды таңдауға келген кезде, оның көлеміне назар аударыңыз. Өйткені, көлемді таңқурайда ұсақ дәндер аз болады және мұндай сорттардың дәмі жақсы келеді. Көк жидек биологиясы Көкжидек - солтүстік жидек, қышқыл топырақты жақсы көретін, Ресей мен ТМД-ның оңтүстік және орта аймақтарын біртіндеп бейтарап топырақтармен жаулап алады. Көгалдандырушылардың жүрегіндегі бұл жидекті не тез жеңіп алғаны соншалық, ол біздің бау-бақшамыздың гүлденуіне айналады? Оның негізгі биологиялық қасиеттерін сипаттайтын екі сөйлем және бәрі түсінікті болады - мұндай жидек әр саяжайға, әр бақшаға қажет. Көкжидек аллергияға қарсы күшті қасиетке ие, бұл халықтың аллергиялық тәуелділігінің артуы аясында маңызды. Олар көптеген ауруларға қарсы иммунитетті тиімді түрде арттырады. Көкжидектің таралу аймағы Ресейдің барлық солтүстік аймақтарын қамтиды. Табиғи жағдайда көбінесе өзен жағалауларындағы батпақты жерлерде кездеседі, көптеген шақырымдық қалыңдықтарды құрайды. Кәдімгі көкжидек биіктігі 0,5-1,0 метрге дейін өсетін бұталар мен бұталарға жатады. Көптеген тармақталған, ағаштанған өркендер, қартайған кілемдер үздіксіз қопаларды құрайды. Pobobrazovanie оны тамыр мойнынан. Жыл сайынғы өсу, жапырақтар мен жемістер жасына байланысты төмендейді. Көкжидектің тамыр жүйесі талшықты, топырақтың жоғарғы 15-20 см қабатын алады. Тамырларда сорғыш түктері жоқ, сондықтан өсімдіктердің қалыпты өсуі мен дамуы үшін арнайы микоризамен симбиоз қажет, олардың көмегімен топырақтан қоректік заттар сіңіріледі. Көкжидек жапырақтары ұсақ (3 см-ге дейін) ұзынша, қылқан тәрізді. Орын келесі. Түсі көгілдір. Күзге қарай жапырақтар қызарып, құлап, жалаңаш бұтақтарда сұр жидектер қалады. Көкжидек гүлдері ақ түсті, қызғылт реңкке ие. Королла құмыра түрінде балқып, салбырап кетті. Олар мамырдың аяғынан маусымның бірінші онкүндігіне дейін гүлдейді. Гүлдер 5-12 дана гүлшоғырларында жиналады және піскен кезде олар жүзімнің кішкене шоғырына ұқсайды, ол үшін жидек көк жүзім деп аталады. Әдетте гүлшоғыры өркендердің жоғарғы жағында орналасқан. Көкжидектің жемісі - қара көк түсті жидек; балауыз жабыны арқасында ол пісуге дейін көкшіл реңк алады. Жидектер дөңгелек немесе сәл ұзартылған болуы мүмкін. Пісу ұзаққа созылады, шілде-қыркүйек айларын қамтиды және жинау бірнеше кезеңде жүзеге асырылады. Көкжидек жидектерін бұтақтарда сақтау 10-12 күнді құрайды, содан кейін олардың қарқынды төгілуі басталады. Бұталар бір жерде біртіндеп өсе алады, 100 жылға дейін. Олар аязға төзімді және ұзақ аязға төзімді. Итбүлдірген жидегінің химиялық құрылымы жүктеу/скачать 399.5 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|