Модель плазмы
Plasma model
Система уравнений и математических выражений, описывающая свойства плазмы.
Модель плазмы
Plasma model
Плазманың қасиеттерін сипаттайтын, математикалық теңдеулер мен теңдеулер жүйесі.
|
– модель плазмы кинетическая / plazma kinetic model – модель, в рамках которой плазма описывается в терминах функции распределенеия электронов по скоростям. В основе модели лежит уравнение Больцмана. При совместном описании плазмы и элекрического поля используется система уравнений Власова. Кинетическая описание необходимо применять в случае отсутствия термодинамического равновесия либо в случае значительных пространственных неоднородностей плазмы.
|
– плазманың кинетикалық моделі / plazma kinetic model – ол салада плазма жылдамдықтары бойынша электрондардың үлестірілу қызметінің терминдерінде суреттеледі. Модель негізінде Больцман теңдеуі жатыр. Плазма мен электр өрісінің бірлескен суреттеуінде, Власов теңдеулерінің жүйесі қолданылады. Кинетикалық бейнелеу термодинамикалық теңдік жағдайында немесе плазманың айтарлықтай кеңістіктік біртексіздіктері жағдайында қолдану керек.
|
модель плазмы / Particle-In-Cell (частица в ячейке) Particle-In-Cell plasma model — является более подробной, чем кинетическая. Включает в себя кинетическую информацию путем слежения за траекториями большого числа отдельных частиц. Плотности электрического заряда и тока определяются путем суммирования частиц в ячейках, которые малы по сравнению с рассматриваемым в задаче пространством, но тем не менее содержат в себе большое число частиц. Электрические и магнитные поля вычесляются из плотностей зарядов и токов на границах ячеек.
|
– модель плазмы / Particle-In-Cell (частица в ячейке) Particle-In-Cell plasma model – кинетикалық модельге қарағанда анағұрлым анық болып келеді. Жекелеген бөлшектердің үлкен санының траекторияларын бақылау есебінен кинетикалық энергия туралы ақпаратқа ие. Электрлік ток және заряд тығыздықтары берілген есепте қарастырылатын кеңістікпен салыстырғанда кішкентай, бірақ өте көп мөлшердегі бөлшектерге ие ұяшықтардағы бөлшектерді қосу арқылы анықталады. Электр және магнит өрістері шекарадағы ұяшықтардың зарядтары мен токтарының тығыздықтары арқылы анықталады.
|
Модифици́рование (модификация) мета́ллов и спла́вов
Modification of metals and alloys
Введение в расплавленные металлы и сплавы модификаторов, неболшие количес-тва которых существенно и позитивно влия-ют на структуру и свойства. В литературе для обозначения этого процесса часто (традиционно) используется термин «модификация», но он не вполне корректен.
|
Металдар мен қорытпаларды модификациялау
Modification of metals and alloys
Балқытылған металдар мен қорытпаларға аз мөлшерінің өзі құрылымы мен қасиеттеріне оң әсер ететін модификаторларды (заттарды) енгізу. Әдебиеттерде бұл процесті белгілеу үшін «модификация» термині жиі қолданылады, алайда бұл онша дұрыс емес.
|
модифицирование ионное / ion modification — общее название методов улучшения свойств твёрдого тела путём облучения ионными пучками.
|
иондық модификация / ion modification – ион шоқтарымен сәулелендіру арықылы қатты дене қасиеттерін жақсарту әдістерінің жалпы атауы.
|
модифицирование лазерное / laser modification — общее название методов улучшения свойств твёрдого тела путём облучения лучом лазера.
|
лазерлік модификация / laser modification – лазер сәулесімен сәулелендіру арқылы қатты дене қасиеттерін жақсарту әдістерінің жалпы атауы.
|
модифицирование плазменное / plasma modification — общее название методов улучшения свойств твёрдого тела путём обработки его поверхности плазмой.
|
плазмалық модификация / plasma modification — дене бетін плазмамен өңдей отырып оның қасиеттерін жақсарту әдістерінің жалпы атауы.
|
модифицирование поверхности / surface modification — изменение химического состава или структуры поверхности твёр-дого тела путём воздействия потоком энер-гии, переносимым лучём лазера, мощным импульсным пучком заряженных частиц, и т.д., или пучком ускоренных ионов, имплантируемых в поверхностный слой.
|
бетті модификациялау / surface modification – лазер сәулесімен, зарядталған бөлшектердің қуатты импульстік шоғымен немесе беттік қабатқа ендірілетін(имплантацияланатын) үдетілген иондар шоғырымен тасымалданатын энергия ағынымен әсер ету арқылы қатты дене бетінің химиялық құрамының немесе құрылымының өзгеруі.
|
модифицирование радиационное / radiation modification — целенаправленное изменение структуры кристаллической решётки, оптических свойств, электро-проводности и т.д. путём воздействия ионизирующих излучений.
|
радиациялық модификациялау / radiation modification – кристалдық тор құрылысының, оптикалық қасиеттердің, электр өткізгіштіктің және т.с.с. иондаушы сәулелермен әсер ету арқылы мақсатты түрде өзгеруі.
|
модифицирование электронно-лучевое / electron-beam modification — общее название методов улучшения свойств твёрдого тела путём облучения пучками ускоренных электронов.
|
электронды-сәулелі модификация / electron-beam modification – үдетілген электрон шоқтарымен сәулелендіру арқылы қатты дененің қасиеттерін жақсарту әдістерінің жалпы атауы.
|
Модули упругости
Modulus of elasticity
Величины, характеризующие упругие свойства материала при малых деформациях.
|
Серпімділік модулі
Modulus of elasticity
Шағын деформациялар кезінде, материалдың серпімділік қасиеттерін сипаттаушы шамалар.
|
модуль обьемной упругости / volume (bulk) elasticity coefficient – отношение давления однородного сжатия изотропного тела к относительному изменению его обьема.
|
модуль обьемной упругости / volume (bulk) elasticity coefficient – изотропты дененің біртекті сығылу қысымының оның көлемінің қатынасты өзгеруіне қатынасы.
|
модуль продольный упругости (модуль Юнга) longitudinal elasticity coefficient – отношение нормального напряжения в поперечном сечения цилиндрического образца к относительному удлинению его при растяжения.
|
серпімділіктің бойлық модулі \ (модуль Юнга) longitudinal elasticity coefficient –цилиндрлі үлгінің көлденең қимасының орташа кернеуінің оның созылуы кезіндегі қатысты созылмалдылығына қатынасы.
|
Моле́кула
Molecule (от новолат. molecula, уменьш. от лат. moles — масса)
-
Наименьшая устойчивая частица вещества, обладающая его основными химическими и физическими свойствами; состоит из атомов, связанных между собой электромагнитными силами.
-
Короткоживущее соединение атомов инертных газов друг с другом, с галоген-ами, существующее только в возбуждённом состоянии, и входящее в состав активной среды некоторых типов лазеров.
|
Молекула
Molecule (жаңалат. molecula, лат. moles — масса сөзінің кішірейтілгені)
-
Заттың негізгі химиялық және физикалық қасиеттеріне ие, ең кіші, тұрақты бөлшегі; өзара электромагнитті күшпен байланысқан атомдардан тұрады.
-
Тек қана қозған күйде ғана өмір сүретін, және кейбір лазер түрлерінің белсенді ортасының құрамына енетін, қысқа мерзімді инертті газ атомдарының бір бірімен, галогендермен немесе оттегімен қосылысы.
|
Молибденирование
Molebdenum treatment
Химико-термическая или плазменная обработка поверхностного слоя металла (сплава ) путем насыщения его молибденом.
|
Молибдендеу
Molebdenum treatment
Молибденмен қанықтыру жолымен металдың беткі қабатын (қорытпаның) химия-термиялық немесе плазмалық өңдеу.
|
Монокриста́лл
Monocrystal
Кристаллическое тело, имеющее во всём объёме единственную кристаллическую решётку.
|
Монокристалл
Monocrystal
Бүкіл көлемі бойынша бір ғана кристалдық торға ие болатын кристалдық дене.
|
Моносло́й (слой мономолекуля́рный)
Monomolecular layer
Слой вещества толщиной в одну молекулу на поверхности раздела фаз.
|
Моноқабат (мономолекулалы қабат)
Monomolecular layer
Фазаның бөліну шекарасындағы қалыңдығы бір молекула болатын заттың қабаты.
|
Монохроматор
Monochromator
Устройство, предназначенное для выдел-ения корпускулярного или волнового излучения с определённой энергией из пучка излучения с широким энергетическим спектром.
|
Монохроматор
Monochromator
Энергиялық спектрі кең сәуле шоғынан белгілі бір энергияға ие корпускулалық немесе толқындық сәулелерді бөліп алуға арналған қондырғы.
|
монохроматор нейтронный кристаллический / crystal neutron monochromator — нейтронный селектор для выделения отдельных монохроматических групп медленных нейтронов, основанный на дифракционном отражении нейтронов от кристалла.
|
нейтронды кристалды монохроматор / crystal neutron monochromator – кристалдан нейтрондардың дифракциялық шағылуына негізделген жеке монохроматтық баяу нейтрондар топтарын бөліп алуға арналған нейтронды селектор.
|
Мо́щность
Power; capacity
Физическая величина, измеряемая отношением работы к промежутку времени, в течение которого она произведена.
|
Қуат
Power; capacity
Жасалынған жұмыстың оған кеткен уақытқа қатынасымен өлшенетін физикалық шама.
|
мощность дозы / dose rate — доза излучения за единицу времени (секунду, минуту, час).
|
дозаның қуаты / dose rate – уақыт бірлігіндегі(секундта, минутта, сағатта) сәулеленудің дозасы.
|
мощность дозы поглощённой/ absorbed dose rate — отношение энергии ионизирующего излучения, поглощённого облучаемым веществом за некоторый промежуток времени к массе этого вещества и к этому промежутку времени. Измеряется в грэях в секунду.
|
жұтылған дозаның қуаты / absorbed dose rate –сәулеленуші заттың қандайда бір уақыт аралығында жұтқан иондаушы сәуле энергиясының осы уақыт аралығы мен массасына қатынасы. Грей/сек өлшем бірлігімен өлшенеді.
|
мощность излучения / radiation intensity — отношение количества энергии излучения, испущенного каким-либо источником, к промежутку времени, в течение которого длилось испускание.
|
сәуле шығару қуаты / radiation intensity – қандай да бір көз шығаратын сәуле энергиясының осы сәулені шығаруға кеткен уақытқа қатынасы.
|
Н
Нагартовка
Cold work hardening, shock peenig, work hardening
Технологический процесс создания упроченного состояния металла холодной поверхности пластической деформацией (то же, что и наклеп (во 2-м знач)).
|
Нагартовка
Cold work hardening, shock peenig, work hardening
Суық бет металының беріктендірілген күйін пластикалық деформация арқылы жасаудың технологиялық үдерісі (2-ші мағынасында наклепті береді).
|
Нагрев металла
Metal heating
Технологическая операция повышения температуры метала перед обработкой давлением (прокаткой, ковкой, штамповкой, кузнечной сваркой и т.д.) с целью придать ему необходимую пластичность, а при термической или химико–термической обработке — изменить его механические, физические или химические свойства.
|
Металдың қызуы
Metal heating
Қысыммен өңдеу алдында (прокатка, ию, бедерлеу, ұсталық дәнекерлеуде және т.б) металға қажетті пластикалық беру үшін, ал термиялық немесе химиялық-термиялық өңдеуде — оның механикалық, физикалық немесе химиялық қасиеттерін өзгерту мақсатында металдың температурасын жоғарылатудың технологиялық операцисы.
|
Накопи́тели заря́женных части́ц (ко́льца накопи́тельные)
Accumulator, accumulating mechanism, storage device, storage unit, charged patricles storage (storage ring)
Циклические ускорители заряженных частиц, предназначенные для накопления и (или) длительного удержания (часы, дни) пучка заряженных частиц на стационарной орбите при постоянной энергии. По принципиальной схеме накопители, как правило, являются синхротронами — электронными или протонными.
См. также синхротрон.
|
Зарядталған бөлшектерді жинақтағы-штар(жинақтау сақиналары)
Accumulator, accumulating mechanism, storage device, storage unit, charged patricles storage (storage ring)
Зарядталған бөлшектер шоқтарын тұрақты энергиялы стационар орбитада жинауға және ұзақ уақыт (сағаттар, күндер) бойы ұстап тұруға арналған зарядалған бөлшектерді циклдік үдеткіштер. Принциптік сұлбасы бойынша жинақтағыштар негізінен электронды немесе протонды синхротрондар болып табылады.
Сон. қ. қараңыз синхротрон.
|
Нанесение покрытия вакуумное
Vacuum deposition
Нанесение металлической пленки на предмет в вакууме за счет испарения металла.
|
Қаптаманы вакуумдық жағу
Vacuum deposition
Вакуумда металдың булануының есебінен затқа металл қабатын жағу.
|
нагрев индукционный / induction heating – нагрев метала в индукционном поле за счет возбуждения в нем вихревых токов.
|
индукциялық қиыздыру / induction heating – металда құйынды тоқтардың қозуы есебінен, индукциялық өрісте металдың қызуы.
|
нагрев плазменный / plasma heating – метод нагрева тел энергией, содержащейся в плазме.
|
плазмалық қыздыру / plasma heating – денелердің плазмадағы энергиямен қыздырылуы.
|
нагрев радиоционный / radiation heating – нагрев твердого тела теплотой, передаваемой преимущественно излучением: в технологии обработки металлов осуществляется в печах с радиоционным режимом теплообмена.
|
радиациялық қыздыру / radiation heating – негізінен cәулелену арқылы ғана берілетін жылумен қатты денені қыздыру. Металдарды өңдеу технологиясында жылу алмасудың радиациялық режимімен жабдықталған пештерде жүзеге асырылады.
|
нагрев электроконтактный (кондукционный нагрев) / resistance heating — электрический нагрев при пропускании электрического тока через нагреваемое тело.
|
нагрев электроконтактный (кондукционный нагрев) / resistance heating — қыздырылатын дене арқылы электр тогын өткізу кезіндегі электрлі қыздыру.
|
нагрев электронно–лучевой / electron-beam heating — нагрев за счет энергии пучка электронов, удоряющих в поверхность материала.
|
электронды-сәулелі қыздыру / electron-beam heating — материалдың бетіне соқтығысушы, электрондар шоғы энергиясының есебінен қыздыру.
|
Нагреватель плазменный
Plazma heater
Нагревательная установка, использующая плазменную горелку без нагревательной камеры.
|
Нагреватель плазменный
Plazma heater
Қыздырушы камерасыз плазмалық жанарғыны пайдаланушы қыздыру құрылғысы.
|
Нагрузка
Load
Силовое воздействие, вызывающее изменение напрядено-деформированного состояние тела (конструкции).
|
Ауыртпалық
Load
Дененің өрілген-деформацияланған күйінің (кұрылымның) өзгерісін тудырушы күштік әсер ету.
|
Наклеп
Cold hardening
1. Изменение структуры и соответствующих свойств металлов и сплавов в результате пластической деформации. Наклеп
может быть результатом действия внешних деформирующих сил (деформационный наклеп) или фазовых превращений (фазовый наклеп). Сопровождается увеличением прочности, твердости, а также снижением пластичности и вязкости.
2. Технологический процесс создания упрочненного состояния металла холодной поверхности пластической деформацией.
|
Наклеп
Cold hardening
1. Пластикалық деформация нәтижесінде металдар мен қорытпалардың сәйкес қасиеттері мен құрылымының өзгерісі. Наклеп сыртқы деформациялаушы күштер (деформациялық наклеп) немесе фазалық түрленулер (фазалық наклеп) әсерінің нәтижесі болуы мүмкін. Беріктіктің, қаттылықтың артуына, сондай-ақ пластика-лық және тұтқырлықтың азаюына әкеледі.
2. Пластикалық деформация арқылы суық бет металын беріктендірілген күйін жасаудың технологиялық үрдісі.
|
наклеп радиационно-стимулированный / work hardening — увеличение прочности, твердости и снижение пластичности металлических материалов в результате облучения.
|
радиациялы-стимуляцияланған наклеп / work hardening — сәулелену нәтижесінде метал материалдардың пластикалығының кемуі мен беріктігінің, қаттылығының артуы.
|
Нанотехноло́гии
Nanotechnologies
Технологии получения, исследования и применения твердотельных образований, размер которых хотя бы в одном направлении менее 1 мкм. Плазменные, вакуумные и т.д. методы нанесения субмикронных покрытий на поверхность твёрдых тел в принципе тоже относятся к нанотехнологиям.
|
Нанотехнологиялар
Nanotechnologies
Кем дегенде бір бағытта өлшемі 1 мкм-ден кем болатын қатты денелі түзілістерді алу, зерттеу және қолдану технологиясы. Қатты дене бетіне субмикронды қаптамаларды жағудың плазмалық, вакуумдық және т.с.с әдістері де негізінен нанотехнологияға жатады.
|
Нанотрубки углеродные
Carbon nanotubes
Полые углеродные волокна нанометровой толщины, обладающие свойствами идеальных полых волокон.
|
Көміртекті нанотүтікшелер
Carbon nanotubes
Идеал қуысты талшықтардың қасиеттеріне ие наномтерлік қалыңдықтағы қуысты көміртекті талшықтар.
|
нанотрубки многостенные / multilayer nanotubes – трубки которые содержат несколько коаксиальных слоев графита, разделенных промежутками величиной 0,3-0,4 нм.
|
көпқабырғалы нанотүтікшелер / multilayer nanotubes – 0,3-0,4 нм шамасымен аралықтарға бөлінген графиттің бірнеше коаксиалды қабатын қамтитын түтікшелер.
|
нанотрубки одностенные / single-shell nanotubes - трубки, которые состоят и одного графитового слоя, свернутого в цилиндр.
|
бірқабырғалы түтікшелер/ single-shell nanotubes - цилиндрге оралған бір графитті қабаттан тұратын түтікшелер.
|
Наплавка
Weld (ing) deposition
Нанесение расплавленного слоя металла на поверхность изделия из основного материала для обеспечения повышения его коррозионной, жаро-, износостойкости и других специальных свойств. Наплавка осуществляется с помощью локальных концентрированных источников энергии: сварочной дуги, зависимой и независимой дуговой плазмы, электронного луча, лазерного пучка, газового пламени.
|
Балқымалау
Weld (ing) deposition
Металдың коррозияға, ыстыққа және тозуға төзімділігі мен басқа да арнайы қасиеттерін арттыруды қамтамасыз ету мақсатымен негізгі материалдан жасалған бұйымның үстіңгі бетіне балқытылған металл қабатын жағу. Жағу үрдісі жеке көзделген энергия көздерімен іске асырылады: пісіру доғасы, тәуелді және тәуелсіз доғалық плазма, электрондық, лазерлік сәулелер, газ жалыны.
|
Напо́р температу́рный
Temperature difference, temperature drop
Разность температур среды и стенки (границы раздела фаз) или двух сред, между которыми идет теплообмен. Различают местный и средний. Местный напор — разность температур среды и стенки в данном сечении теплообменной системы. Средний напор усреднён по всей поверхности теплообмена. Произведение значения температурного напора на коэффиент теплопередачи определяет количество теплоты, передаваеой от одной среды к другой через единицу поверхности нагрева в единицу времени, т. е. плотность теплового потока.
|
Температуралық арын.
Temperature difference, temperature drop
Жылу алмасу жүретін орта мен қабырға (фазалардың бөліну шекаралары) немесе екі орта температураларының айырымы. Жергілікті және орташа деп екіге бөледі. Жергілікті арын – жылу алмасу жүйесінің берілген қимасындағы орта мен қабырға температураларының айырымы. Орташа арын жылу алмасудың барлық беті бойынша орташаландырылған. Температуралық арын мәнінің жылуалмасу коэффицентіне көбейтіндісі қыздырудың бірлік бетінің бірлік уақытта бір ортадан екншісіне берілетін жылу мөлшерін, яғни жылулық ағын тығыздығын анықтайды.
|
Направле́ние кристаллограф́ическое
Crystallographic direction
Направление прямой, проведенной через узлы кристаллической решетки.
|
Кристаллографиялық бағыт.
Crystallographic direction
Кристалдың тор түйіндері арқылы жүргізілген түзудің бағыты.
|
Напряжения механические
Stresses
Мера внутренних сил, возникающих в деформированном теле, определяемая отношением величины силы к величине площадки, выбранной внутри или на поверхности тела.
|
Механикалық кернеулер
Stresses
Күш шамасының дененің бетінде немесе ішінде таңдалған ауданша көлеміне қатынасымен анықталатын, деформацияланған денеде туындаушы ішкі күштердің өлшемі.
|
Напуск газа
Gas flooding, gas bleeding-in, gas leak-in
-
Процедура выравнивания давления в рабочей камере с атмосферным перед её открытием.
-
Дозированная подача рабочего раза в плазменную (вакуумную) установку с помощью натекателя.
|
Газды жіберу
Gas flooding, gas bleeding-in, gas leak-in
1. Камераны ашар алдында оның қысымын атмосфералық қысыммен теңестіру процедурасы.
2. Плазмалық(вакуумдық) қондырғыға жұмысшы газдың дозаланып берілуі.
|
Напыление
Sputtering, deposition
Нанесение вещества в дисперсном (атомном, молекулярном) состоянии, в виде паровой фазы, кластеров на поверхность изделий и полуфабрикатов для сообщения им специальных физико-химических, механических, декоративных свойств или для восстановления дефектосодержащей поверхности.
|
Тозаңдану
Sputtering, deposition
Бұйым және жартылай фабрикат бетіне арнайы физика-химиялық, механикалық қасиеттер беру үшін немесе ақаулы беттерді қайта қалпына келтіру үшін заттарды бу фазасы, кластер түріндегі дисперстік күйінде (атомдық, молекулярлық) жағу.
|
напыление в контролируемой атмосфере / spraying in controled gas atmosphere — напыление, при котором в камере поддерживаются заданные состав и давление рабочего газа.
|
басқарылатын атмосферада тозаңдау / spraying in controled gas atmosphere — камерада жұмыстық газдың берілген құрамы мен қысымын ұстап тұратын тозаңдану.
|
напыление вакуумное / vacuum deposition, vapor(-phase) deposition — нанесение пленок или слоев на поверхность материалов (деталей) или изделий в условиях вакуума (1 - 10-7 Па). Технология основана на создании направленного потока частиц наносимого материала на поверхность изделий и их конденсации. Процесс включает несколько стадий: переход напыляемого вещества или материала из конденсированной фазы в газовую, перенос молекул газовой фазы к поверхности изделия, конденсацию их на поверхность, образование и рост зародышей, формирование пленки. По способу перевода вещества из конденсированной в газовую фазу различают вакуумное испарение и ионное распыление. При ионном распылении частицы наносимого вещества выбиваются с поверхности конденсир-ованной фазы путем ее бомбардировки ионами низкотемпературной плазмы. Перенос частиц напыляемого вещества от источника к поверхности детали осуществ-ляется по прямолинейным траекториям в вакууме. Судьба каждой из частиц напыл-яемого вещества при соударении с поверх-ностью детали зависит от ее энергии, химической активности, температуры поверхности и химического сродства мате-риалов пленки и детали. Атомы или молекулы, достигшие поверхности, могут либо отразиться от нее, либо адсорбир-оваться и через некоторое время покинуть ее (десорбция), либо адсорбироваться и образовывать на поверхности конденсат (конденсация). При высоких энергиях частиц, большой температуре поверхности и малом химическом сродстве частица отражается поверхностью. Используют в планарной технологии полупроводниковых микросхем, в производстве тонкопленочных гибридных схем, изделий пьезотехники, акустоэлектроники и др. (нанесение проводящих, диэлектрических, защитных слоев, масок и др.).
|
вакуумдық тозаңдау / vacuum deposition, vapor(-phase) deposition — вакуум (1-10 Па) жағдайында материалдардың немесе бұйымдардың бетіне қабық немесе қабат жағу. Технология бұйымның және оның конденсациясына бағытталған жағылатын материал бөлшектерінің ағынын тудыруға негізделген. Процесс бірнеше сатыдан тұрады: тозаңдаушы заттың немесе материалдың конденсирленген фазадан газ фазасына өтуі, газ фазасындағы молекулалардың бұйым бетіне өтуі, олардың бетке конденсациялануы, қабықтың қалыптасуы. Заттың конденсирленген күйден газды фазаға өту әдісі бойынша вакуумдық булану және иондық тозаңдану деп бөлінеді. Иондық тозаңдау кезінде жағылатын зат бөлшектері конденсирленген фазадағы беттен төмен температуралы плазма иондарымен атқылау арқылы жұлып алынады. Тозаңдаушы зат бөлшектерін көзден (оның газ фазасына ауысқан жерінде) бұйым бетіне тасымалдануы вакуумдағы түзусызықты траектория бойынша жүзеге асады. Тозаңдаушы заттың әрбір бөлшегінің бұйым бетімен соқтығысуынан кейінгі жағдайы оның энергиясына, химиялық белсенділігіне, беттің температурасына және қабық пен бұйым материалдарының сәйкестілігіне тәуелді. Бетке жеткен атомдар мен молекулалар не беттен кері серпілуі, не алдымен адсорбцияланып және шамалы уақыттан соң оны тастап кетуі, не адсорбцияланып және бетте конденсат түзуі мүмкін.
Жартылай өткізгіштік микросұлбалардың планарлық технологиясында, жұқа қабықты гибридті сызба өндірісінде, пьезотехникалық бұйымдарда, акустоэлектроникада және т.б. (өткізгіш, диэлектрлік, қорғаныс қабаттарды жағуда және т.б.), оптикада және басқа да салаларда қолданылады.
|
напыление в динамическом вакууме / vacuum spraying under permanent pressure — газотермическое напыление в контролируемой атмосфере, при котором поддерживается заданное разрежение газовой среды.
|
динамикалық вакуумдағы тозаңдау / vacuum spraying under permanent pressure – газ күйіндегі ортаның көзделген ұлғаюы көрініс табатын, бақыланатын атмосферадағы газотермиялық тозаңдану.
|
напыление газопламенное / flame spraying — термическое напыление, при котором материал покрытия в расплавленном виде содержится в топливо кислородном пламени. Распыляемый материал первоначально находится в виде провода или порошка. Термин «газопламенное напыление» обычно используется для описания процесса напыления при горении газа в отличие от плазменного напыления.
|
газды жалынды тозаңдау / flame spraying — балқытылған күйдегі қаптама материалы оттекті отын жалынының құрамында болатын термиялық тозаңдану. Шашыратылатын материал бастапқыда сым немесе ұнтақ түрінде болады. «Газды жалынды тозаңдау» негізінен газдың жануы кезіндегі тозаңдану процесін сипаттау үшін қолданылады.
|
напыление газопламенное взрывное / detonation (explosive) flame spraying — процесс теплового напыления, при котором управляемый взрыв смеси горючего газа, кислорода и измельченного материала покрытия его расплавляет и направляет на обрабатываемую поверхность.
|
жарылғыш газды жалынды тозаңдандыру / detonation (explosive) flame spraying — жылулық тозаңдату процесі, мұнда басқарылатын жанғыш газ, оттегі және ұнтақталған қаптама материалы қоспасының жарылысы қаптама материалын балқытып, өңделетін бетке бағыттайды.
|
напыление газотермическое / termal spraying — группа технологий нанесения модифицирующих покрытий на поверхность твёрдых тел, которые включают в себя процессы нагрева, диспергирования и переноса конденсированных частиц распыляемого материала газовым или плазменным потоком для формирования на подложке слоя нужного материала. Электродуговое напыление энергетически более выгодно, однако позволяет напылять только металлические материалы.
|
газды термиялық тозаңдау / termal spraying — берілген заттың беткі қабатында тозаңдаушы материалдың конденсирленген бөлшектерін газ немесе плазма ағыны арқылы алмастыру, қыздыру немесе диспергирлеу үрдістері жататын, қатты дене бетіне модифицирлеуші қаптамаларды жағу технологияларының тобы. Электр доғасы арқылы тозаңдандыру энергетикалық жағынан тиімді болғанымен, тек металл материалдарын ғана тозаңдандыруға мүмкіндік береді.
|
напыление детонационное / detonation spraying — другое название — детонационно-газовый метод напыления. Является одним из видов газотермического нанесения покрытий, использующих энергию горючих газов (в основном пропан-бутана) в смеси с кислородом, а также со сжатым воздухом (азотом, аргоном). Метод построен на использовании энергии взрыва газовых смесей. Является циклическим процессом, обладает высокой удельной мощностью и большим энергетическим коэффициентом полезного действия. Преимущества: высокая адгезия покрытий (80-250 МПа), их низкая пористость (0,5-1%). Недостатки: низкая производитель-ность, недостаточная надежность сущес-твующего оборудования.
|
детонациялық тозаңдандыру / detonation spraying — детонациялы-газды тозаңдандыру әдісінің басқа бір атауы. Жанғыш газдың (негізінен пропан-бутанның) оттегімен, сонымен қатар сығылған ауамен (азотпен, аргонмен) қоспасының энергиясын қолданатын қаптаманы газды термиялық жағудың бір түрі. Әдіс газ қоспасының жарылу энергиясын қолдануға негізделген. Циклдік процесс болып табылады, жоғары меншікті қуатқа және үлкен энергиялық пайдалы әсерлі коэффициентіне ие. Артықшылықтары: қаптаудың жоғары адгезиясы (80-250 МПа). Кемшіліктері: өндіргіштігі төмен, қолданыста бар қондырғының сенімділігінің жеткілікті деңгейде болмауы.
|
напыление ионное / ion sputtering deposition — осаждение покрытия на поверхность материала (изделия) из атомов, полученных путём распылёния твёрдотельной мишени пучком ускоренных ионов.
|
иондық тозаңдандыру / ion sputtering deposition — қатты денелік нысананы үдетілген иондар шоғырымен тозаңдандыру арқылы алынған атомдармен материал бетін қаптау.
|
напыление ионно-пучковое реактивное / ion-beam reactive deposition — осаждение покрытий с использованием химических реакций, т.е. это напыление, при котором используется ионный пучок, несущий ионы химически активного газа, например, кислорода, азота и т.д., и распыляющий металлическую или полупроводниковую мишень с образованием соответственно молекул оксидов, нитридов и других частиц.
|
реактивті ионды-шоқтық тозаңдандыру / ion-beam reactive deposition —химиялық реакцияны қолдана отырып қаптамамен жабу, яғни химиялық белсенді газ иондарын, мысалы оттегі, азот және т.б. иондарын таситын иондық шоғырлар қолданылатын, және металдық немесе жартылай өткізгіш нысанада сәйкесінше оксидтің, нитридтің молекулаларын және басқа да бөлшектерді түзе отырып тозаңдандыру.
|
напыление лазерное / laser(-beam) evaporation, laser spraying — это вариант термического напыления, в котором в качестве источника тепла для испарения атомов использован луч лазера.
|
лазерлік тозаңдандыру / laser(-beam) evaporation, laser spraying — атомдардың булануы үшін жылудың көзі ретінде лазер сәулесі қолданылатын термиялық тозаңдандырудың бір түрі.
|
напыление металлическое / metallic spraying — покрытие поверхностей металлических предметов распыляемым расплавленным металлом.
|
металдық тозаңдандыру / metallic spraying — металл заттардың бетін балқытылған металмен жабу.
|
напыление плазменно-дуговое / arc discharge plasma deposition — плазменное напыление, при котором плазма создаётся с помощью электрической дуги.
|
плазмалық-доғалық тозаңдандыру / arc discharge plasma deposition — плазмалық тозаңдандыру, онда плазма электрлік доғаның көмегімен алынады.
|
напыление плазменное высокочастотное / radio- frequency discharge plasma deposition — плазменное напыление, при котором плазма создаётся с помощью высокочастотного разряда.
|
жоғары жиілікті плазмалық тозаңдандыру / radio- frequency discharge plasma deposition — плазмалық тозаңдандыру, онда плазма жоғары жиілікті разрядтың көмегімен алынады.
|
напыление плазменное / plasma deposition — процесс нанесения покрытия на поверхность изделия с помощью плазменной струи. Сущность плазменного напыления заключается в том, что в высокотемпературную плазменную струю подаётся наносимый материал (порошок), который нагревается, плавится и в виде двухфазного потока направляется на подложку. При ударе и деформации происходит взаимодействие частиц с поверхностью основы или напыляемым материалом и формирование покрытия.
|
плазмалық тозаңдандыру / plasma deposition — плазмалық ағынның көмегімен бұйымның бетіне қаптаманы жағу процесі. Мұнда жоғары температуралы плазмалық ағынға жағылатын материал (ұнтақ) беріледі. Ол плазма ағынында қызады, балқиды және екіфазалық ағын түрінде төсенішке бағытталады. Соқтығысу және деформация кезінде бөлшектер тозаңдалушы материал бетімен әсерлеседі және қаптама түзіледі.
|
напыление термическое / thermal spraying — осаждение покрытия на поверхность материала (изделия) из атомов, полученных путём термического испарения наносимого материала. Производится в вакууме.
|
термиялық тозаңдандыру / thermal spraying — жабылатын материалдың бетінен термиялық буланудан алынған атомдармен материал (бұйымның) бетін қаптамамен жабу. Вакуумда жүзеге асады.
|
напыление тигельное / crucible spraying — напыление покрытия из жидкой фазы.
|
тигельді тозаңдандыру / crucible spraying — қаптаманы сұйық фазамен тозаңдандыру.
|
напыление электродуговое / elecric arc spraying — газотермическое напыление, при котором нагрев металла в виде проволоки, прутка или ленты производится электрической дугой, а диспергирование – струёй сжатого газа.
|
электр доғалық тозаңдандыру / elecric arc spraying — газды термиялық тозаңдандыру, онда сым, лента түріндегі металды қыздыру электр доғасының көмегімен, ал диспергирлеу – сығылған газдың ағынымен жүзеге асады.
|
Население (в правилах по радиационной безопасности)
Population
Все лица, включая персонал вне работы с источниками ионизирующего излучения.
|
Халық (радиациялық қорғаныс ережелері бойынша)
Population
Иондаушы сәуле көздерімен жұмыс жасамайтын қызметкерлерді қоса алғандағы барлық адамдар.
|
Населенность уровня
Level occupancy
Число частиц в единице обьема вещества, находящихся в определенном энергетическом состоянии (на данном энергетическом уровне).
См.также уровни энергии (в ст.уровень).
|
Деңгейдің толығуы
Level occupancy
Белгілі бір энергетикалық күйде (берілген энергетикалық деңгейде) заттың көлем бірлігіндегі бөлшектер саны
Қараңыз.сон.қ. энергиялар деңгейлері (бет.деңгей).
|
Насосы вакуумные
Vaccum pups
Устройство принудительного удаления газов из камер исследовательских или технологических установок с целью создания там вакуума. Широко применяется в радиационных и плазменных технологиях.
|
Вакуумдыө насостар (сорғылар)
Vaccum pups
Вакуум алу мақсатында, технологиялық немесе зерттеу құрылғыларының қамераларынан газдарды мәжбүрлі жоятын құрал. Радиациялық плазмалық технологияларда кеңінен қолданылады.
|
насосы адсорбционные / adsorbtion pumps – семейство вакуумных насосов, действие которых основано на физической адсорбции откачиваемого газа на поверхности адсорбента. Адсорбентом чаще всего служат цеолиты, реже – силикагели и активный уголь. Для усиления адсорбции адсорбции адсорбент охлаждается жидким азотом. Со временем адсорбент насыщается газом и действие насоса до 100 - 150 при откачке форвакуумным насосом. Получаемое абсолютное давление – до 1х10-5 Па.
|
адсорбциялық сорғылар / adsorbtion pumps – адсорбенттің беткі қабатында шығарушы газдың физикалық адсорбциясына негізделген әрекет, вакуумды сорғылар тобы. Адсорбент ретінде көбінесе – цеолтиттер, жиі – силикагель мен белсенді көмір қызмет етеді. Адсорбцияның күшеюі үшін адсорбент сұйық азотпен суытылады. Уақыт өте адсорбент газбен қанығады және форвакуумды сорғымен шығару кезінде сорғының әрекеті 100 – 150 барады. Алынатын абсолют қысым шамасы – 1х10-5 Па дейін.
|
насосы бустерные / buster pumps – пароструйные насосы для создания среднего вакуума в вакуумных системах.
|
бустерлі сорғылар / buster pumps –
вакуумды жүйелерде орташа вакуумды жасауға арналған буағынды сорғылар
|
насосы диффузионные / diffusion pumps – вакуумные насосы, действие которых основано на диффузии молекул откачиваемого газа в струю пара (параструйный насос), истекающую из сопла. Различают парортутные (остаточное давление 10-10-10-12 Па) и паромасляные диффузионные насосы (до 10-9 Па).
|
диффузиялық сорғылар / diffusion pumps – әрекеті мойыннан ағып шығатын бу ағыншасына(буағушы сорғы) сорылатын газ молекулаларының диффузиясына негізделген вакуумды сорғылар. Бусынапты (қалдықты қысым 10-10 -10-12 Па) және бумайлы (10-9 Па дейін) диффузиялық сорғылар болып бөлінеді.
|
насосы ионные / ion pumps – их действие основано на ионизации газа с последующим удалением ионизованных удалением ионизованных молекул электрическим полем. При комнатной температуре инертные газы и углеводорода практически не поглощаются напыленными пленками металлов. Для их удаления служат комбинированные ионно-сорбционные или ионно-геттерные насосы, в которых сорбционный способ поглащения химически активных газов сочетается с ионным способом откачки инертных газов и углеводорода. Поглощающая поверность обновляется осаждением на стенках тонкого слоя титана. Ионно-сорбционные насосы при предварительной откачке да 10-2 Па создают вакуум до 10-5 Па. Быстрота откачки зависит от типа газа.
|
ионды сорғылар / ion pumps – олардың жұмысы газ иондануына, ионданған молекулалардың электр тоғымен жойылуына негізделген. Бөлме температурасында инертті газдар мен көміртегі тіпті металдардың тозаңданған қабықтарымен жұтылмайды. Оларды жою үшін химиялық белсенді газдар жұтылуының сорбциялық тәсілі көміртегі мен инертті газдарды шығарып алу ионды тәсілімен үйлеседі. Комбинациялы ионды-сорбциялық немесе ионды-геттерлі сорғылар қызмет етеді. Жұтушы беткі қабат қабырғаларда титанның жұқа қабатын тұндырумен жаңарады. Ионды-сорбциялық желүргіштер 10-2 Па дейін алдын ала ауасын шығарғанда 10-5 Па дейін вакуумды пайда етеді. Шығару жылдамдығы газ типіне тәуелді.
|
насосы конденсационные (криогенные) /condenser (cryogenic) pumps – действие основано на поглощении газа охлажденной до низкой температуры поверхностью. Водородно-конденсационный насосимеет постоянную быстроту откачки в широком диапазоне давлений. Охлаждающий жидкий водород вырабатывается ожижителем, находящимся в установке. Неконденсируемые газы (водород, гелий) откачиваются параллельно включенным насосом, например диффузионным. Для включения такого насоса необходимо предварительное разрежение.
|
конденсациялық (криогенді) сорғылар /condenser (cryogenic) pumps – газдың төмен температураға дейін мұздатылған беткі қабатпен жұтылуына негізделген. Сутекті-конденсациялық сорғы қысымның кең диапазонында жел шығарудың тұрақты тездігіне ие. Мұздатушы сұйық сутегі құрылғыда орналасқан сұйылтқышпен жасалынып шығарылады. Конденсирленбейтін газдар (сутегі, гелий) параллель қосылған сорғымен, мысалы диффузиялықпен шығарылады. Мұндай сорғыны қостыру үшін алдын ала разрядтау қажет.
|
насосы механические / mechanical pumps – семейство насосов для получения давления в интервале 10 -10-8Па. Делятся на прошневые, вращательные, турбомолекулярные. В многопластинчатом вращательном насосе всасывание и выталкивание газа осуществляется при изменении объемов ячеек, образованных эксцентрично расположенным ротором, в прорезях которого помещены подвижные пластины, прижимающиеся к внутренней поверхности камеры и скользящие по ней при его вращении. За счет большо частоты вращения ротора эти насосы при сравнительно малых размерах обладают большой быстротой действия. Вариантами вращательного насоса являются воднокольцевые, двухступенчатые, двухроторные и т.д. В качестве уплотнителя используется вакуумное масло. Для предотвращения конденсации паров, возникающей при их сжатии, камеру заполняют воздухом (балластным газом), который в момент выхлопа обеспечивает парциальное давление пара в паровоздушной смеси, не превыщающее давление насыщения. При этом пары из насоса выталкиваются без конденсации. Такие насосы называются гаобалластными и применяются как форвакуумные (для создания предварительного разрежения).
|
механикалық сорғылар / mechanical pumps – 10 -10-8 Па интервалында қысымды алуға арналған сорғылар тобы. Прошенді, айналмалы, турбомолекулярлы болып бөлінеді. Көппластинкалы айналмалы сорғыда сорып алу мен итеріп шығару кесіктерінде камераның ішкі бетіне жабысушы және оның айналуы кезінде сырғанайтын қозғалмалы пластиналар орналасқан кесіктерде экцентикалық түрде орналасқан роторлармен пайда болған ұяшықтар көлемінің өзгеруімен іске асады. Ротор айналуының үлкен жиілігі есебінен бұл сорғылар салыстырмалы шағын өлшемдерде әрекеттің үлкен жылдамдығына ие. Айналушы сорғының нұсқалары болып сусақиналы, қосбаспалдақты, қосроторлы және т.б. табылады. Тығыздатқыш есебінде вакуумдық май қолданылады. Буларды сығу кезінде туындайтын олардың конденсациясын болдырмау үшін камераны газдың шығу моментінде бу мен ауа қоспасында қанығу қысымынан аспайтын парциалды қысымды қамтамасыз ететін ауамен (балластты газбен) толтырады. Бұл кезде булар сорғыдан конденсациясыз итеріліп шығарылады. Мұндай сорғылар гаобалластты деп аталады және форвакуумды (алдыннан ыдырату үшін ) ретінде қолданылады.
|
насосы роторно-щелевые / rotator-slot pumps – известны также под названием насосов Рутса; не дают очень низкого конечнего давления, го имеют высокую производительность, поэтому в плазменной технике часто используются в комбинации с пластинчатыми насосами.
|
роторлы-саңылаулы сорғылар / rotator-slot pumps – сондай-ақ Раутс сорғылары деген атқа ие; өте төмен шекті қысымды бермейді, бірақ жоғары өнімділікке ие, сондықтан да плазмалық техникада пластинкалы сорғылармен комбинацияда жиі қолданылады.
|
насосы струйные / jet pumps – содержат направленную струю рабочего вещества, которая уносит молекулы газа, поступающие из откачиваемого объема. В качестве рабочего вещества могут быт использованы жидкости или пары жидкостей. В зависимости от этого насосы называются водоструйными, пароводяными, парортутными или паромасляными. По принципу действия струйные насосы бывают эжекторными и диффузионными. Предельное давление таких насосов ненамного превыщает давление водяных паров. К эжекторным насосам может быть отнесен вихревой насос, откачивающее действие которого основано на иссползовании разрежения, развивающегося вдоль оси вихря. Значительно большей быстротой откачки и более низким предельным давлением обладают насосы, в которых рабочим веществом является водяной пар. Откачивающее действие диффузионных насосов основано на диффузии молекул откачиваемого газа в области действия струи пара рабочего вещества за счет перепада их парциальных давлений. В качестве рабочего вещества используются пары масла (паромасляные насосы) или ртути (парортутные). В паромасляном насосе последовательно соединены несколько откачивающих ступеней в одном корпусе. Диапазон рабочих давлений трезступнечатого паромасляного насоса 10-3-10-1Па.
|
ағынды сорғылар / jet pumps – айдап шығарылушы көлемнен келетін бағытталған заттың жұмыс ағынын камтиды. Жұмыс заты ретінде сұйықтықтар немесе сұйықтықтардың булары қолданылуы мүмкін. Осыған байланысты сорғылар су ағынды, бу сулы, бу сынапты немесе бу майлы деп аталады. Әрекет ету принципі бойынша ағынды сорғылар эжекторлы және диффузиялық болып келеді. Мұндай сорғылардың шекті қысымы су буларының қысымынан көп асып түспейді. Эжекторлы сорғыларға айдап шығарушы әрекеті өсті бойлай дамитын құйынды ыдыратуын пайдалануға негізделген құйынды сорғыны жатқызуға болады. Айтарлықтай үлкен шығару жылдамдығы мен төмен шекті қысымға жұмыс заты сулы бу болып келетін сорғылар болып табылады. Диффузиялық сорғылардың айдап шығарушы әрекеті бу ағындарының парциалды қысымының түсуі есебінен жұмыс затының бу ағындарының әрекеті облысында айдап шығарылушы газдың молекуалар диффузиясына негізделген. Жұмыс заты ретінде май (бумайлы сорғылар) немесе сынап майлары (бусынапты сорғылар) қолданылады. Бу майлы сорғыларда бір корпуста бірнеше шығарушы баспалдақтар байланысқан. Бумайлы сорғышта бір корпуста бірнеше шығарушы баспалдақтар ретімен орналасқан. Үшбаспалдақты бумайлы сорғыштың жұмыс қысымының диапазоны 10-3-10-1Па.
|
насосы турбомолекулярные / turbomolecular pumps – иногда упрощенно называемые турбонасосами, служат для получения крайне низких конечных давлений (до 10-8Па). Состоят из ряда следующих друг за другом статоров и роторов. Скорость вращения ротора составляет десятки тысяч оборотов в минуту. Ввиду того что быстрота действия с повышением давлении падает, они могут работать только в комбинации с насосом предварительного разряжения, например пластинчатым. В плазменных установках турбомолекулярные насосы используются, когда требуются очень низкие давления, которые не достигаются с помощью насосов другого типа. Существенннные преимуществом их является то, что они не вносят большого количества масла в откачиваемой объем.
|
турбомолекулярлы сорғылар / turbomolecular pumps – кейде жеңілдетіліп айтылатын турбосорғылар өте төмен соңғы қысымдарды (10-8 Па) алу үшін қолданылады. Бірінен соң бірі тұратын статорлар мен роторлар қатарынан тұрады. Ротордың айналу жылдамдығы минутына он мыңдаған айналуларды қамтиды. Әрекет жылдамдығы қысымның жоғарылауымен төмендейтінін еске түсіретін болсақ, олар тек алдын ала ыдырауы бар желүргіш комбинациясымен, мысалы пластинкалымен ғана жұмыс істей алады. Плазмалық құрылғыларда турбомолекулярлы сорғылар сорғылардың басқа типімен қол жетпейтін өте төмен қысымдар керек болғанда қолданылады. Олардың айтарлықтай артықшылығы олардың айдап шығарылушы көлемге майдың көп мөлшерін енгізбейтіндігінде.
|
насосы форвакуумные / fore pumps, preevacuation pumps. rough (ing) pumps – вакуумные насосы, обеспечивающие форвакуум, который необходим для начала работы насоса, создающего более высокий вакуум.
|
форвакуумды сорғылар / fore pumps, preevacuation pumps. rough (ing) pumps – анағұрлым жоғары вакуумды жасаушы, сорғыштың жұмысты бастауына қажет форвакуумды қамтамасыз етуші вакуумды сорғылар.
|
| |
