Билеуші  сұлтандар  Орынбор  шекаралық

зақтардың  өзін  заңсыз  ақша  жинаған  деп  айып-

тады.  Ф.Генс  мұндай  жағдайды  зерттей  келіп,  би-

леуші  сұлтандарды  шаңырақ  салығын  жинауға 

қа тыстырудан  босатуды  ұйғарды.  Ол  бұл  істі  стар-

шындар  мен  билерге  тапсыруды  ұсынды.  Орын-

бор Шекаралық комиссиясы төрағасының ұсынысы 

Орын борда қарал ды, бірақ комиссия мүшелері бұған 

келіспей,  1842  жылы  10  ма мыр да  В.А.Перовскийді 

алмастырған генерал-лейтенант В.А.Обручевке бұл 

шарадан туындауы мүмкін залалды жазып, арнайы 

хат жіберді. Әске ри губернатор Орынбор Шекаралық 

ко миссиясы мүшелерімен келісіп, билеуші сұлтандар 

салық  жи наудың  бас  қадағалушысы  болып  қала 

берді [10, 58-б.].

Осылайша, қазақ жерлерін империялық кеңістікке 

қосу  процесінің  күшеюі  кезеңінде,  қазақ  даласын 

басқарудың  орыс  империялық  жүйесі  дәстүрлі 

ақ  сүйектер  өкілдерін  –  сұлтандарды  әкімшілік 

саясаттың  бірінші  кезеңінде  мемлекеттік  биліктің 

негізгі әлеуметтік тірегі ретінде анықтады.

В  статье  на  основе  новых  архивных  источников 

и  опубликованных  материалов  изучается  служба 

султанов-правителей и временно исправляющих эту 

должность в Восточной части Орды. В хронологической 

последовательности восстановлены имена казахских 

чиновников.