Айқын. – 2012. №205. – 1 қараша Жұмабайқызы Г

- Мен өзімнің ректорлық қыз­метімді әр мамандық бойынша соңғы курста оқып жүрген сту­дент­термен сұхбаттасудан бастадым. Әңгіме барысында түлектеріміз көптеген тәжірибелік сауалдарға нақты жауап бере алмады. Бұл уни­верситет қабырғасында алып жат­қан білім деңгейін көрсетсе керек. Сондықтан біз, жұмыс берушілер, ауыл шаруашылығы өнімдерін өн­діруші ассоциация басшыларымен бірлесе отырып, барлық оқу бағдар­ламаларын қайтадан талдап, қо­сымша мамандықтарды кіргізіп, тәжірибелік оқытудың аясын ке­ңейттік. Яғни оқыту процесін бүгінгі күннің өндіріс талабына сай үн­дестірдік. Қазір біздің оқытушы­лармен қатар аграрлық ғылыми-зерттеу институттарының ғалым­дары, мемлекеттік органдар, хол­дингтер мен ірі ауылшаруашылық өндірістерінің басшылары да сту­денттерге дәріс оқиды. Бұл жұмысты одан әрі жалғастырып, жетілдіріп отырамыз. Алдағы уақытта студент­теріміздің кәсіби даярлығы жаңа дең­гейге көтерілетініне мен сенім­дімін.

- Егер егін шаруашылығы ту­ралы айтсақ, Қазақстанда бұл са­ланы дамытудың мүмкіншіліктері мен келешегі зор. Бірақ оның басты тежегіш факторы, меніңше, жерге минералдық тыңайтқыштарды пайдалану деңгейі мен өсімдіктерді қорғап, сақтау құрал-жабдық­та­рының ескіруі және сапасының төмендігінде. Бұл бағытта біз көп артта қалып қойдық. 1986 жылмен салыстырғанда минералдық ты­ңайт­қыштар жерге 14 есе аз себіледі! Оны қолданудан біз тұтас алғанда, өткен ғасырдың 60-жылдарының деңгейінде тұрмыз, яғни 1 гектар жыр­тылған жерге қажетті 60 келі орнына бүгінде небәрі 2 келі атал­-ған өнім қолданылады. Осының кесі­рінен біз гектарынан 3-5 цент­нер астық жоғалтамыз және жері­­міз­ді аздырып аламыз. Сөйтіп ке­лешек ұрпаққа шешімі күрделі мә­селе қалдыруымыз мүмкін.

Біз шетелден пестицидтерді жыл сайын миллиард долларға са­тып алуға шамамыз жетпейді. Өйткені егіндік алқаптарымыздың көлемі әлемдік деңгейде үлкен аймақты алып жатыр. Мен кезінде пестицид өндіретін шетелдік ірі химиялық компаниялардың бас­шыларымен кездескенде респуб­ликада пестицидтерге формуля­ция жасау жолға қойылғанның өзінде, олардың құнын небәрі 20 пайыз­ға ғана төмендете алатынын есеп­теп шығардық. Бүгінде елімізде гли­фосфаттық типтегі гербицидтердің құны АҚШ, Канада, Австралия мемлекеттерімен салыстырғанда үш есе қымбат. Бұл нөлдік, мини­маль­дық технология, химиялық парлар­ға өтуді тежейтін басты себептер бо­лып табылады. Егін шаруашы­лы­ғын химизациялау арқылы ауыл­шаруашылығы өнімдерінің өнім­ділігін екі есеге өсіруге болады. Бұл теория емес, ол алдыңғы қатар­лы шаруашылықтардың көпжыл­­дық тәжірибесінің жемісі. Егер бұл қо­сымшаны астық егілген жердің жалпы көлемімен есептесек, егіндік жердің аумағын көбейтпей-ақ қо­сымша 11-12 миллион тонна өсім­дік шаруашылығы өнімін алуға болады. Міне, бұл біздің шынайы қоры­мыздың бүркемеленіп жатқаны. Меніңше, ауыл шаруашылығы өнеркәсібі кешендерін реформа­лау ол субсидиялау мен оның меха­низімін жетілдіру ғана емес. Егер біз ауылшаруашылығында түбегейлі өзгеріс жасаймыз десек, егістік жерді химиялық өңдеумен шын мә­нінде парасаттылықпен айна­ла­суымыз керек. Тек сонда ғана елі­міз­дің азық-түлік қауіпсіздігін қам­тамасыз етіп, біз Елбасының «Қа­зақ­стан ауыл шаруашылығы өнім­дерін әлемдік деңгейде экс­порт­тайтын басты мемлекет болуы ке­рек» деген шешімін шынайы қам­тамасыз ететін боламыз.

- Алдымен шетелден мал са­тып әкелу мәселесіне тоқталсам дұрыс болар. Ол үшін жүйесіз мал әке­луді тоқтату керек! Мен бұл мә­селені бұған дейін талай көтеріп жүрмін. Бізге жоғары өнім беретін, асылтұқымды мал әкеліп, мал тұ­қы­мын асылдандырудың жүйе­лі се­лекциялық процесін құрып, оны жетілдіруіміз қажет. Мал шаруа­шы­лығы - күрделі де қиын сала екенін ешқашан есімізден шығарма­ғанымыз абзал. Жалғыз ұранмен ол көтерілмейді. Бұған дәйекті де жү­йелі жұмыс талап етіледі. Көр­ші­леріміздің тәжірибесіне сүйенсек, Ресей соңғы уақытта 400 мың бас асылтұқымды мал шетелден сатып алған. Ресей ғалымдарының айтуы бойынша, осы малдың едәуір бөлігі арам өлген. Себебі уақытында олар­дың генетикалық ерекшеліктері ескерілмей, қолайлы жағдай жаса­л­маған.

- Барлық ауылшаруашылық өн­дірісі дамыған елдерде, оның негізгі үлесі шағын және орта фер­мерлік қожалықтарға тиесілі. Олар өндірісті тұрақты жүргізіп, ауылдың барлық әлеуметтік мәселелерін шешуге атсалысады.

Аграрлық саланың бар мұқта­жын жетік білетін Елбасымыз Н.Ә.На­зарбаев елімізде кооперация жүйесін құру туралы үкіметке тап­сырма жүктеген. Бірнеше жыл бұ­рын ауыл шаруашылығы коопера­циялары туралы заң қабылданып, осыған сәйкес қажетті құқықтық қор жасалды. Қазақстанның Фер­мерлер одағы нақты іс-қимыл жос­парын әзірледі. Жаңадан құрылған ауыл шаруашылық тұтыну коопе­рацияларын мемлекеттік тұрғы­дан қорғаудың механизмі қалыптас­ты. Облыс әкімдерімен бірлесе оты­рып, аймақтарда ауылшаруашы­лық тұтыну кооперациялары (АТК) қозғалысын жандандырудың пи­лоттық ауылдық тұрғын жерлері мен аудандардың орталықтары әзірлен­ді. Осы еңбектің нәтижесінде елі­мізде тиімді АТК пайда бола баста­ды. Өкінішке қарай, кейіннен олардың қызметі тоқтатылды. Мен бізде АТК жүйесінің даму мүмкіндігі дамыған елдерден кем емесін нық сеніммен айта аламын. Бұл үшін үкімет осы жұмысты қолға алып, әкімдердің әкімшілік ресурстарын пайдаланып, Ауыл шаруашылығы министрлігінің қаржылық мүм­кіндіктерін қосып, «ҚазАгро» ҰБХ АҚ кеңмасштабты жұмысты бастауы керек. Бұл сөзсіз ауыл шаруа­шы­лығын жаңа сапалық деңгейге көтереді.

- Биылғы жылдың басында облыстардың әкімшіліктерімен бірлесе отырып ауыл шаруашылығы мамандарына қажеттілік туралы мо­ниторинг өткіздік. Қорытынды мә­лімет бойынша Қазақстанның солтүстік, батыс, шығыс облыс­та­рында жоғары білімді 1424 ма­ман жетіспейді, негізінен ветерина­рия мамандары мен агрономдар. Біздің университет осы кадр тапшылы­­ғын шешуге әзір. Биыл мемлекеттік грант бойынша өткен жылмен са­лыстырғанда 1,5 есе көп студент қа­былданды. Бұл, біріншіден, біздің университеттің танымалдығын көрсетеді. Студенттердің өздері айтқандай олар біздің университетке жан-жақты білім алу үшін келеді.