Аймақтық дамуындағы тұрақтылық пен тепе-теңдік тұжырымдамасының мәні мен маңызы
ДАМУДЫҢ АЙМАҚТЫҚ АСПЕКТІСІНДЕГІ ТҰРАҚТЫЛЫҚ ПЕН ТЕПЕ-ТЕҢДІК ТЕОРИЯСЫ
жүктеу/скачать 2.08 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Сурет 1. Қазақстанның әкімшілік-аумақтық бөлінісі
| 1 ДАМУДЫҢ АЙМАҚТЫҚ АСПЕКТІСІНДЕГІ ТҰРАҚТЫЛЫҚ ПЕН ТЕПЕ-ТЕҢДІК ТЕОРИЯСЫ
1.1 Аймақтық дамуындағы тұрақтылық пен тепе-теңдік тұжырымдамасының мәні мен маңызы «Аймақ» термині елдің қоғамдық (аумақтық) еңбек бөлінісі процесінде ерекшеленетін, белгілі бір тауарлар мен қызметтерді өндіруге маманданумен, басқа аумақтарға қатысты көбею процесінің жалпылығымен және өзіндік сипатымен; шаруашылықтың кешенділігімен және тұтастығымен; аймақ алдында тұрған міндеттерді шешуді қамтамасыз ететін басқару органдарының болуымен сипатталатын ел аумағының бөлігі ретінде анықталады [1]. Қазақстан жағдайында облысты аймақ ретінде оның әкімшілік-аумақтық шекараларында қарастырған жөн. Облыс қазіргі жағдайда ведомстволық бағынысты аумақтағы нарықтық қатынастарды реттеуде кең шекаралары бар ұлттық экономикалық кешеннің негізгі буыны ретінде әрекет етеді. Қазақстан облыстарының орналасу сызбасы 1-суретте көрсетілген. Сурет 1. Қазақстанның әкімшілік-аумақтық бөлінісі Ескерту-дереккөз [2] Қазақстан Республикасында 2023 жылдың басында облыстар саны 17, аудандар - 188, қалалар - 89, оның ішінде Республикалық маңызы бар қалалар - 3, кенттер - 29, ауылдық округтер - 2 177, ауылдар - 6 295 құрайды. Қазақстан Республикасының экономикалық дамуының қазіргі кезеңі аймақтық проблемалардың ауқымды кешеніне қызығушылықтың артуымен сипатталады. Қазақстанның күші-бұл, ең алдымен, Аймақтардың белсенді дамуы. Әлеуметтік-экономикалық жүйеде өзгеріс, даму барысында жаңа нәрсе пайда болады. Үлкен экономикалық сөздікте келесі анықтама берілген: «Даму-бұл объектілер мен олардың қасиеттерінің қайтымсыз, бағытталған, табиғи өзгеруі». Мұнда атап өтілгендей, бұл барлық үш қасиеттің болуы даму процестерін басқа өзгерістерден ерекшелендіреді [2]. «Даму» ұғымы өзара байланысты үш сипаттаманы қамтиды: өзгеріс, өсу, жақсарту. Өсу экономикалық жүйенің жекелеген параметрлерінің сандық өзгеруін білдіреді, жақсарту, ең алдымен, сапалық өзгерістер, ал Даму сандық және сапалық өзгерістердің бірлігін білдіреді. Тұрақты даму теориясы туралы алғашқы ескерту XIX ғасырдың бірінші жартысында көрініс тапты. Д. Милл экономикалық өсу мен ресурстардың шектеулілігі арасындағы қайшылықтарға назар аударды және болашақта экономиканың «стационарлық жағдайын» қолдау идеясын ұсынды. ХХ ғасырдың 30-жылдарында Пигу қоршаған ортаның келесі экономикалық функцияларын анықтады: 1) қоғамдық тұтыну; 2) Қалдықтарды орналастыру; 3) экономикалық субъектілердің шаруашылық қызметі үшін аумақтық база; 4) шикізат қоры [3]. Осы функциялардың әрқайсысы өндіріс факторларының шектеулілігін (толықтығын, шекаралылығын) ескере отырып, сандық және сапалық сарқылу салдарынан экономикалық өсу әлеуетін төмендетеді. Экономиканың тұрақтылығы мен тепе-теңдік мәселесі көптеген экономикалық теорияларда қарастырылды. Сонымен, У. Ростоудың өзін-өзі қамтамасыз ететін өсу теориясы Экономикалық жүйенің техникалық-экономикалық элементтерінің дамуын ынталандыруға негізделген: техниканың даму деңгейі, экономиканың салалық құрылымы, ұлттық кірістегі өндірістік жинақтау үлесі, тұтыну құрылымы және т. б. Бұл импульстар уақыт өте келе дамудың өнеркәсіптік кезеңінен «жетілу» және жаппай өндіріс кезеңдері арқылы ақпараттық кезеңге өтуді тығыздай алады. Тұрақты даму теориясына экологиялық-өндірістік тепе-теңдіктің экономикалық реттеушілеріне, әлеуметтік-табиғи өзара іс-қимыл процестерін нарықтық реттеуді жетілдіруге басымдық беретін ғалымдар айтарлықтай үлес қосты (Д.Макинтош, Р. Солоу, Р. Коуз, А. Черес және т. б.) [4]. 70-ші жылдары «тұрақтылық» ұғымы экономиканы экологиялық қолдау жүйелерімен тепе-теңдікте сипаттау үшін қолданылды. Д. Медоуз бастаған Рим клубының ғалымдар тобы «өсу шегі» кітабында (1972, Рим клубына есеп) әлемдік экономикалық жүйенің қолданыстағы моделінің салдарын модельдеді. Олар бес негізгі айнымалыны қарастырды (әлемдік халық, индустрияландыру, қоршаған ортаның ластануы, азық-түлік өндірісі және ресурстардың сарқылуы) және қазіргі жағдайда технология тек сызықтық өсуді қамтамасыз ететінін анықтады, бұл жағымсыз салдардың (әсіресе экологиялық), экономикалық және әлеуметтік күйреудің жинақталуына әкеледі. Ғалымдар балама ретінде «экономиканың тұрақты жағдайын» ұсынды. Мұндай стратегия «нөлдік өсу» деп аталды. Бүгінгі таңда авторлары жеке ғалымдар немесе олардың топтары болып табылатын «Тұрақты даму» (ТД) тұжырымдамасының жеткілікті (жүзден астам) тұжырымдары белгілі. Олардың ішінде ең көп кездесетіні келесідей (1-кесте). Кесте 1 – «Тұрақты даму» ұғымын анықтау тәсілдері
1987 жылы Брундтланд комиссиясы орыс тіліне аударылған «тұрақты даму» деп аталатын дамудың жаңа принципін қабылдады – «тұрақты даму», оның тұжырымдамасына сәйкес қазіргі және болашақ ұрпақтың қажеттіліктерін тұрақты қанағаттандырудың нақты қажеттілігі бар. Комиссия жұмысының нәтижелері бойынша «біздің ортақ болашағымыз» атты баяндама жарияланды, онда алғаш рет тұрақты теңгерімді даму ұғымы дәл айқындалды - бұл қазіргі ұрпақ өз қажеттіліктерін қанағаттандыратын, сонымен бірге болашақ ұрпаққа өз қажеттіліктерін қанағаттандыру мүмкіндігіне қауіп төндірмейтін даму [5]. 1992 жылы Рио-де-Жанейрода өткен БҰҰ конференциясында 179 елдің өкілдері қазіргі әлемнің тұрақсыз күйде екенін, кедейлік, аштық, білімсіздік және экологиялық жүйелердің жойылуымен байланысты жағдай тек нашарлап бара жатқанын және мұның бәрі біздің өмір сүру жағдайымызға әсер ететінін мойындады. Барлық осы мәселелерді осы конференцияда қабылданған Негізгі құжат – «ХХІ ғасырға арналған күн тәртібі» мойындайды [6]. Рио-де-Жанейро декларациясына сәйкес тұрақты даму ұғымы келесі ережелерді қамтиды [7]: - табиғатпен үйлесімді салауатты және жемісті өмір сүруге құқығы бар адамдардың назарында екенін мойындау; - қоршаған ортаны қорғау дамудың ажырамас құрамдас бөлігі болуға тиіс және одан бөлек қарастырылмауға тиіс; - даму құқығы қоршаған ортаны дамыту мен сақтау қажеттіліктерін тең дәрежеде қанағаттандыруды қамтамасыз ететіндей іске асырылуы тиіс; - әлем халықтарының өмір сүру деңгейіндегі алшақтықты азайту. Аймақ шартты түрде үш өзара әрекеттесетін ішкі жүйеге бөлінген ашық жүйе ретінде қарастырылады: экономикалық, экологиялық және әлеуметтік. Аумақ аймағының ЭСС - жүйесінің тұжырымдамалық моделі айналым схемасы болып табылады (сурет 2). жүктеу/скачать 2.08 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
| ||||||||||||||||||