Айналым капиталы

жүктеу/скачать 33.54 Kb.

бет	2/2
Дата	11.10.2023
өлшемі	33.54 Kb.
	#480406
түрі	Құрамы

1 2

96-100

Негізгі қордың сапалық тозуы

Табиғи тозу - негізгі қорлардың пайдаланылу барысында да, жұмыс істемей тұрган кезеңінде де материалдық тозуы. Алғашқы үдеріс қорлардың өндірісте тұтынылуымен байланысты жағдайда, ал екінші үдеріс қорларды тікелей пайдаланумен байланысты емес жағдайда, түрлі жауын-шашынның, температураның өзгеруінің әсерімен болады.
Негізгі қордың сапалық тозуы – қор түрлерінің конструкциясы, өнімділігі, үнемділігі, сапалы өнімдер шығаруы жағынан жаңа үлгіден кейін қалуы
98.Өндіріс шығындары төмендету жолдары
Өндіріс шығындарын төмендету кез келген компания үшін өмірлік маңызды процесс болып табылады, өйткені шығындарды қалыптастыратын шығындардың (көбінесе негізсіз) өсуі құрылтайшы күтетін пайданы айтарлықтай төмендетеді. Сондықтан шығындарды төмендету мәселесі барлық уақытта өзекті болып қала береді. Шығындарды қалай оңтайландыру біздің басылымда талқыланады. Шығын түрлері Тиімді (өнімге тікелей салынған және іске асыру кезінде өзін ақтайды) және тиімсіз (шығындардың өндірістік емес түрлері - неке, тоқтап қалу, ұрлық және т.б.); Тұрақты, айнымалы (өндіріс деңгейіне тура пропорционалды), аралас, құрамында тұрақты және айнымалы бөлігі бар; Тікелей (шикізатты сатып алуға, жалақыны төлеуге) және жанама, өнімнің белгілі бір түрін өндіруге тікелей қатысы жоқ (басқару шығындары, қызмет көрсету салаларының шығындары). Шығындарды төмендету резервтері өндіріске және оны сауатты басқару мүмкіндігіне тән. Мысалы, өндірістің әр кезеңінде технологиялық шығындарды әзірлеу мен анықтау, сондай -ақ оларды сақтау және нормалар бұзылған жағдайда жауапкершілікті белгілеу сияқты шаралар маңызды. Үшін қосалқы шаруашылықтар мен қызмет көрсетудің тиімділігіне сауатты түрде талдау жүргізілді әр түрлі бағыттарсонымен қатар аутсорсинг қызметтері шығындарды оңтайландыру жұмыстарында тамаша нәтиже береді.
99.Кәсіпорынның қызметкерлерін басқару
Кәсіпорынның қызметкерлерін басқару және кадр саясатын
қалыптастыру
1.1 Жұмыс күшін бағалау және қызметкерлерді басқару ұғымы
Атқарымдықты бағалаудың негізгі әдістері:
— саралау (менеджер қарамағындағы қызметкерлердің жұмысына саралау жүргізіледі);
— бағалау ( бес балдық баға жүйесін қолдау немесе: «нашар», «ортадан төмен», «орта», «ортадан жоғары», «өте жақсы» деп қорытындылау);
— жетекшілер өз қарамағындағы қызметкерлердің сапалы жұмыстарын арнайы қадағалап, орындалған қызметтердің ұтымды және әлсіз жақтарын есепке алады;
— қызметкерлербағаланған кезеңдегі еңбек табыстары және орын алған сәтсіздіктері жөнінде өзара әңгімелесіп, кеңеседі.
Жұмыс күшінің тұрақтамауы ұғымы жұмысшылардың қозғалысын наықтау үшін пайдаланылады және жұмыс күшінің тұрақтамау индексі түрінде есептелінеді:

Т_R— жұмыс күшінің тұрақтамау индексі;

ЖБС — жұмыстан босатылғандардың жалпы саны;
ОҚС – жұмыстан қалғандардың орташа саны;
Жұмыстан босатылғандар:

болмай қоймайтындар;
кейбір жағдайларда;
қажетті болып бөлінеді.

ББ – келешек жұмыстан босатылатындардың саны;
Қызметкерлер — кәсіптік немесе қызмет белгілері бойынша топ құрайтын мекеменің, кәсіпорынның жеке құрамы немесе қызметкерлері, (аурухананың техникалық қызметкерлері, дәрігерлік қызметкерлері, қызмет көрсетуші қызметкерлері, әйел қызметкерлері).
Кадрлар ұғымына кәсіпорындардың, мемлекеттік мекемелердің, қоғамдық ұйымдардың білікті қызметкерлерінің негізгі (штаттық) құрамы кіреді. Отандық экономика кәсіпорынның штатына кірмеген қызметкерлердің бірқатары бар «тізімнен тыс (тізімге кірмейтін) құрамы» ұғымына да арқа сүйейді.
Кәсіпорын қызметкерлерін суреттеу (сипаттау) үшін шешілген міндеттерге байланысты топтастырудың әр түрлі астар-лары (аспектілері) пайдаланылады. Мысалы, кәсіпорынды не-месе оның бөлімін сипаттау (суреттеу) үшін тізім саны көрсеткішін, яғни штат және штаттық кесте бойынша пайдаланады; жұмыс күші қарқынын анықтау және еңбек өнімділігін, орташа еңбек ақысын есептеу үшін орташа арифметикалық шама ретінде қарастырылатын сол немесе басқа кезең үшін орташатізім саны пайдаланылады. Мысалы, қызметкерлердің орташа айлық саны айдың күнтізбелік күндерінің санына бөлінген қызметкерлердің айдың әрбір күнтізбелік күнінің тізім санына тең. Күнделікті бақылау үшін анық сан көрсеткішіне тең.
Қызметкерлердің тізімдік немесе орташа тізімдік саны жұмыс күшінің қарқыны (динамикасы) туралы жалпы түсінік береді. Бұл ұғымдар кезең ішіндегі қозғалысты атайды. Қыз-меткерлердің тізім құрамын осы күндермен шектелген осы кезең үшін орташа тізімдік күнмен 2 күнге салыстыру қызмет-керлердің санының өзгеруі жөніндегі түсінікті береді. Осыдан осы кезеңцегі қабылданған және босатылған қызметкерлердің санын есепке алу керек. Бұл оларды жұмысқа қабылдау сал-дары ретіндегі және олардың кетуімен байланысты жұмыс күшінің айналысын, яғни қызметкерлер санының езгеруін сипаттауға мүмкіндік береді. Осыған байланысты ерекшеленеді:
қабылдау бойынша айналыс және әкету бойынша айналыс, яғни есепті кезең ушін неше адам қабылданды (босатылды). Егер кезең басындағы сан, кезең соңындағы санға тең болса, онда осы кезең үшін жұмыс күшінің қозғалысы немесе қабылдау бойынша айналыс кету бойынша айналысқа тең.
Айналыс қарқындылығының сипаттамасы үшін зерттелген кезең ушін орташа тізімдік санына қатынас пайдаланылады.
Қажетті айналыс пен тұрақтамау ерекшеленеді.
Жұмыс күшінің қажетті айналысы өндірісті кеңейтумен байланысты қабылдауды және өндірісті қысқарту бойынша босатуды қосады.
Жұмыс күшінің тұрақтамауы — барлық басқа себептердің салдары: өз еркімен (өз етініші бойынша) кету, еңбек тәртібін бұзғаны үшін босату. Тұрақтамау жоғары аталған себептер бойынша кеткен қызметкерлер санының, зерттелген кезең үшін қызметкерлердің орташа тізім санына қатынасы ретінде қарастырылады.
Қызметкерлерді одан басқа оның біліктілік және жасжыныстық құрылымы сипаттайды.
Экономикалық есептер үшін санаттар бойынша қызметкерлерді топтастыру қолданылады. Мысалы, өнеркәсіп орны үшін келесі сапаттар бөлінеді:
— жұмысшылар (соның ішінде негізгі және қосалқы);
— инженерлік-техникалық қызметкерлер (ИТҚ);
— қызметкерлер;
— кіші қызмет көрсетуші қызметкерлер (КҚҚ)
— оқушылар.
Сдан бзсқа, қызметкерлердің жалпы санынан әкімшілік-басқару қызметкерлері (ӘБҚ), яғни барлық менеджерлер бөлінеді.
Қызметкерлерді басқару бес бағытты саясат жасауды талап ететін басқару қызметінің күрделі бағыты: қамту, оқыту, еңбек ақы, өндірістік қатынастар, денсаулықты қорғау және әл-ауқат.
Кадр саясатындағы жоспарлар мотивация қызметімен байланысты. Кадр саясаты нәтижелі жұмыс күшін жалдауға, жақсы жұмыс жағдайын жасауға, жұмысшылар мен басшылықтың қатынасын жақсартуға бағытталады.
Кадр саясатының негізін құрайтын бірқатар танылған ұстанымдар бар. Олардың арасында — ынтымақтастыққа дайындыққа тәуелді басқаруды демократияландыру; жекелеген адамдарды және олардың қажеттіктерін білу; теңдік пен бірізділікті сақтау.
Кадрлар саласындағы саясаттық қорытынды ережелері мыналар болып табылады:
— жұмыспен қамту саясаты — нәтижелі қызметкрелермен (персоналмен) қамтамасыз ету және оны тартымды еңбек жағдайларын, қауіпсіздігін және мүмкіндіктерін жасауға қана-ғаттандыру;
— оқыту саясаты — қызметкерлердің өздерінің қазіргі міндет-терін орындауын жақсартуға және дайындалуға жағдай жасай-тын тиісті оқыту қуатымен қамтамасыз ету;
— еңбек ақы төлеу саясаты — қабілеттерімен, тәжірибесі-мен, жауапкершілікпен анықталатын құрылымға сәйкес, ба-сқа жергілікті фирмаларға қарағанда, жоғары еңбек ақысын төлеу;
— өндірістік қатынастар саясаты — еңбек мәселелерін шешу үшін көрсетілген процедуралар белгілеу;
— әл-ауқат саясаты — басқа жалдаушыларға қарағанда, не-ғұрлым қолайлырақ қызмет пен жеңілдікпен қамтамасыз ету; әлеуметтік демалыс жағдайлары қызметкерлер үшін мүдделі және езара пайдалы болу керек.
10.Негізгі капиталдың құрамы мен оның экономикалық мазмұны.
Ұйымның негізгі капиталы өнімді көбейтуге бірнеше рет және толық қатысатын өнімді, негізгі капиталдың бөлігі болып табылады. Ол сондай-ақ ғимараттарды, ғимараттарды, машиналарды, құрал-саймандар мен жабдықтарды сатып алуға жұмсалған ақша ағымдарының бөлігін де қамтуы мүмкін. Тауар сатылғаннан кейін негізгі капитал негізгі бөлігін кәсіпкерге қайтарады. Оның құрылымы, құрылымы мен жұмыс істеу ерекшеліктерін егжей-тегжейлі қарастырайық.
Негізгі капитал - бұл негізгі құралдарға салынған ақша ағындары. Өзінің материалдық пішінін өзгертіп, бірқатар дәйекті және өзара байланысты кезеңдерді өткізеді:

Қаржылық активтерге (облигацияларға және акцияларға) емес, нақты активтерге (құрылысқа, ғимараттарға, жабдықтарға, машиналарға және т.б.) инвестиция салу.
Тауарларды өндіру және ресурстарды тұтыну. Оларды жүзеге асыру стратегиясын әзірлеу.
Өндірілетін өнімге моральдық және физикалық тозу деңгейіне бара-бара еңбек құндылығын біртіндеп беру. Бұл үшін арнайы қаражат пайдаланылады - айналымы мен өндіріс шығындарын қамтитын амортизациялық аударымдар.
Есептелген амортизация ақшалай көрініске (кіріс және шығындар) айнала бастаған кезеңді өтеу. Осы қаражат есебінен жабдық қайтадан сатып алынады және үздіксіз жаңартылады.

Бұл негізгі капиталдың құрылымы. Бірақ ол кәсіпорынның ауқымына, оның саясаты, стратегиялық мақсаттары мен тактикалық тапсырмаларына байланысты өзгеруі мүмкін.
Негізгі капиталға мыналар кіреді:

Негізгі құралдар, яғни өндіріс процесінде, жұмысты орындауда немесе қызмет көрсетуде еңбек құралдары ретінде пайдаланылатын мүліктің бір бөлігі. Бұл ақшалай қаражаттар белгілі бір мерзімге компанияны басқару үшін пайдаланылуы мүмкін, ол міндетті түрде он екі айдан асады. Негізгі құралдардың құрылымына сондай-ақ, осы ұйымға тиесілі жер учаскелері мен басқа да кірістер жатады. Бұл ҚҚ-ның құнды бағалануы және қызмет көрсетудің ұзақ кезеңі бар құндылықтар.
Ұзақ мерзімді перспективада салынған аяқталмаған инвестициялар өздерінің мөлшерін қалыптастыру және арттыру шығындарын қамтиды. Бұдан басқа, олар сатуға арналмаған ұзақ мерзімді активтер жүйесін сатып алуға бағытталған осындай инвестицияларды қамтиды.
Бағалы қағаздарға, облигацияларға және басқа да, сондай-ақ басқа

Негізгі капитал – кәсіпорынның өндіріс құралы мен еңбек құрал-жабдықтары. Өндіріс процесінде ұзақ уақыт бойы пайдаланылатын өндіріс құрал-жабдықтары жатады. Олар өз құнын жасалған өнімге өзінің тозуына қарай бірте-бірте бөлшектеп енгізеді, негізгі капитал пайдалану процесінде табиғи және моральдық тозуға ұшырайды.

Негізгі капитал өндіріс процессіне тағайындалу сипаты бойынша келесі топтарға бөлінеді: өндірістік және өндірістік емес негізгі капитал. Өндірістік капитал өнім өндіру немесе қызмет көрсету процессіне тікелей қатысады. Мысалы, жұмыс машиналары, станоктар, аспаптар. Өндірістік емес негізгі капитал өнім өндіруге жанама түрде қатысып, кәсіпорын қызметіне қолайлы жағдайлар тудырады. Оларға мыналар жатады: кәсіпорын медициналық қызмет орны, клуб, демалыс үйлері, балабақша және т.б. Негізгі капитал - бұл материалдық құндылықтың ұзақ кезеңдегі жұмыс істеп тұруы ретіндегі негізгі қордың ақшалай бағалануы. Осыған байланысты қорлар өзінің құндылығын өндіретін өнімге жартылай апарады. Қолданылып жүрген топтастыруға сай негізгі қорлардың құрамына өндірістік және өндірістік емес объектілер кіреді. Біріншіге жататындар - өндірістің, құрылыстың, ауыл шаруашылығының, автомобиль көлігі байланыстың, сауданың және басқа да материалдың өндіріс түрлерінің негізгі қорлары. Өндірістік емес негізгі қорлар – тұрғын үй, коммуналдық шаруашылық, денсаулық, білім, мәдениет, спорт салаларына арналған.
Натуралдықды-заттық құрама принципінде негізгі қорлар мынадан тұрады – ғимараттар, құрылыстар, табыстау қондырғылары, жұмыс және күш машиналары мен жабдықтар, өндірістік-шаруашылық құрал-саймандар, жұмыс және өнімді мал, көпжылдық егістер, шаруашылықтың ішкі жолдары, сол сияқты кәсіпорындардың, мекемелердің меншігіндегі жер төлемдері.
Өндіріс процесіне қатысу дәрежесінде негізгі қорлар активтік және пассивтік болып бөлінеді. Актив бөлігі (машиналар, жабдықтар) тікелей өндіріске, өнімнің мөлшері мен сапасына (қызмет) ықпал етеді. Пассивтік элементтер (ғимарат, құрылыс) өндірістік процестер үшін қажетті жағдайжасады.
Кәсіпорынның негізгі өндірістік қорлары өндірістік ауыспалы айналымын жасайды. Ол мынадай сатылардан тұрады: негізгі қорлардың тозуы, амортизация, негізгі қорларды толық қалпына келтіру үшін қаражаттың қорлануы, оларды күрделі қаржы жұмсау арқылы ауыстыру.
Негізгі қорлардың кез-келген объектілері табиғи және сапалық тозуға ұшырайды, яғни адам күшімен, техникалық және экономикалық факторлардың ықпалы арқылы олар өзіндік ерекшеліктерін, үлгісін бірте-бірте жояды, жарамсыздыққа әкеледі, сөйтіп алдағы кезде өз бернелерін орындауға мүмкіндіктері болмайды.Табиғи тозу жөндеу, қайта құру және негізгі қорларды жаңғырту арқылы ішінара қалпына келеді.Сапалық тозуы ескірген негізгі қорлар өзінің конструкциялық, өнімділік, үнемділік, шығарылған өнімнің сапасы жөнінен жаңа үлгіден қалып қоятынын білдіреді. Сондықтан негізгі қорларды әсіресе, олардың активтік бөлігінен дүркін-дүркін ауыстырып отырудың қажеттілігі туады. Осыған байланысты қазіргі экономикада айырбастаудың анықтаушылық қажеттіліктің басты факторы – сапалық тозу болып табылады. Кәсіпорынның негізгі міндеті болып саналатыны – ол негізгі өндірістік қордың шамадан тыс ескіріп қалмауына жол бермеу (әсіресе, активтік бөлігі), себебі, олардың жеке және сапалық тозуының деңгейі және кәсіпорынның жұмысының нәтижесі осыған байланысты болады.

жүктеу/скачать 33.54 Kb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 2