Солиҳ фарзандга эришиш йўллари

Ўн учинчи сифат | Хотин ва зурриётнинг солиҳлигини тилаб дуо қилиш
189
Шайх Муҳаммад Муқаддам айтади: “Ўтмишда ўтган 
улуғларимиз сийратини ўқир экансиз, қон томирида буюк 
онанинг қони оқиб турганини, хулқи ва хилқати унга 
тортганини кўрасиз. Нега шундай бўлмасин! Зеро, бошқа 
аёллардан фарқли ўлароқ, муслима онада турли тарбия 
воситалари мужассам бўлади. Бу эса унга ўғил болалар 
хулқ-атворини билиш, уларга таъсир ўтказиш, қалбига йўл 
топиш, унга гўзал ахлоқ асосларини сингдириш имконини 
беради.
Зубайр ибн Аввом разияллоҳу анҳуни олайлик. Уни 
онаси Сафийя бинти Абдулмутталиб тарбиялаб, вояга 
етказган. Натижада у онасининг табиати ва феъл-атвори 
асосида ўсиб-улғайган.
Зубайр ибн Аввомнинг ўғиллари Абдуллоҳ, Мунзир ва 
Урва каби тарихда ўчмас из қолдирган буюк шахслар онала-
ри Асмо бинти Абу Бакр тарбиясининг мевасидир.
Али ибн Абу Толиб разияллоҳу анҳу ёшлик чоғида ҳикмат 
ва гўзал фазилатларга тўлиб-тошган икки қалб орасида тар-
бия топди, униб-ўсди. Тонгда онаси Фотима бинти Асад би-
лан бўлса, кечга бориб Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва сал-
ламнинг хотинлари Хадича бинти Хувайлид ёнида бўлар эди.
Араб аслзодаларининг саййиди Абдуллоҳ ибн Жаъфар 
отадан эрта айрилиб, онаси олийнасаб ва буюк фазилат 
соҳибаси Асмо бинти Умайс қўлида тарбия топди.
Араб ўғлонлари ичида қобилияти, фаросати ва ақл-ид-
роки билан яққол ажралиб турган Муовия ибн Абу Суфён 
отасидан олмаган кўп хислатларни онаси Ҳинд бинти Ут-
бадан олди. Айтилишича, Ҳинд қўлида ёш ўғли Муовияни 
кўтариб турганида: “Муовия катта бўлса, қавмига бошлиқ 
бўлади!” деб айтишганида, Ҳинд: “Фақат қавмига бошлиқ 
бўладиган бўлса, йўқ бўлиб кетсин!” дейди. Муовия разиял-
лоҳу анҳу қобилият ва ақлда кимдир билан рақобатлашиб 
қолса, онасига ўзини нисбатлаб, рақибига дангал: “Мен 
Ҳинднинг ўғлиман!” дер эди.

Аллоҳ суйган бандалар
190
Энг олийжаноб, одил ва буюк подшоҳлардан бўлган Абу 
Ҳафс Умар ибн Абдулазиз раҳимаҳуллоҳнинг онаси Умму 
Осим бинти Осим ибн Умар ибн Хаттоб замонасининг энг 
баркамол ва етук аёлларидан бири эди. Умар ибн Хаттоб ра-
зияллоҳу анҳу ўғли Осимга олиб берган келини Умму Осим-
нинг онаси бўлади. Турмушга чиқишдан олдин онасига қил-
ган насиҳатида
261
тилидан чиққан тўғри сўзидан бошқа бу 
қизнинг фахрланадиган бойлиги ҳам, улуғ насл-насаби ҳам 
йўқ эди. Умар ибн Абдулазизнинг хулқ-атвори бобоси Умар 
Форуқ разияллоҳу анҳунинг табиати ва хулқ-атворига ўх-
шашига шу аёл сабабчи бўлган бўлса ажаб эмас.
Амир Абдураҳмон Носир Андалус волийси эди. Андалус 
фитналар билан тўлиб тошган, қонга ботган нотинч вило-
ятлардан бўлган. Кўп ўтмай у амирга тўлиқ бўйсунади. Сўнг 
бошқа вилоятларни фатҳ қилиш учун қўшин олдига тушиб 
жангга отланади. Бир жангнинг ўзида етмишта қўрғонни 
ишғол этди. У Франциянинг марказига, ҳатто Швейцария 
ерларигача кириб борди. Италиянинг чекка вилоятларини 
ҳам қўшиб олди. Бу юртларнинг бари унга бўйсунди, унинг 
шавкатидан титратди.
Қуртуба (Кордова) шаҳри минбарларида аббосий ха-
лифа номи тилга олинадиган, амр-фармойишлари унинг 
номи билан ижро этиладиган амирлик маркази эди. Амир 
Абдураҳмон Носир даврига келиб Қуртуба халифалик пой-
тахтига айланди. Оврупа ҳукмдор ва подшоҳлари ўртала-
261
Ривоят қилинишича, Умар ибн Хаттоб разияллоҳу анҳу Мадина 
бозорларидан бирида юрганида ёнида ёш қизи билан сут сотаётган 
бир кампирни кўради. Кампир сутга сув қўшмоқчи бўлганда қизи: 
“Онажон! Сутга сув қўшманг, одамларни алдаманг!” дейди. Умар 
разияллоҳу анҳу сутчи кампирнинг ёнига келиб: “Бу қиз ким?” деб 
сўрайди. У: “Қизим”, деб жавоб беради. Умар ибн Хаттоб разияллоҳу 
анҳу бу тўғрисўз қизни ўғли Осимга келин қилади. Мана шу қиз 
Умар ибн Абдулазизнинг она томондан бувиси бўлган эди (“Авдатул 
Ҳижоб” (2/142) китобидан олинди).

Ўн учинчи сифат | Хотин ва зурриётнинг солиҳлигини тилаб дуо қилиш
191
рида ҳукм чиқарилиши учун Қуртубага мурожаат қилишар, 
турли халқларнинг олиму файласуфлари илм олиш учун у 
ердаги илм даргоҳларига қатнар эдилар.
Бундай буюклик ва иззатнинг сири нима эканини била-
сизми? Ҳа, бунинг сири аёлдир!
Абдураҳмоннинг амакиси отасини қатл этгач, етим-
ликда ўсди. Оқибатда, уни тарбияси ёлғиз онасининг зим-
масида қолди. Онаси уни баркамол, етук инсон қилиб тар-
биялади. Натижа қандай бўлганига юқорида ўзингиз гувоҳ 
бўлдингиз.
Суфён Саврий... У зотнинг ким эканини биласизми?!
У арабларнинг фақиҳ ва муҳаддис олими бўлган. Кенг 
тарқалган олти мазҳабдан бирининг имоми, ҳадис илмида 
мўминлар амиридир. У ҳақда Зоида раҳимаҳуллоҳ бундай 
деган эди: “Суфён Саврий мусулмонлар саййидидир”. Имом 
Авзоий раҳимаҳуллоҳ эса: “Уммат бир овоздан рози бўла-
диган кишилардан Суфён Саврийгина қолди, холос”, деган.
Бундай буюклик ва машҳурлик ортида солиҳа она ту-
рибди. Тарих бизга бу онанинг исмини сақлаб қолмаган 
бўлса-да, унинг фазилати, қилган ишлари ва тутган ўрни 
ҳақида маълумотлар қолдирган. Жумладан, имом Аҳмад 
Вакеъдан ривоят қилишича, Суфён Саврийнинг онаси унга: 
“Эй ўғлим, ҳеч нарсани ўйлама, фақат ўқи, илм талабида 
бўл. Мен ип йигириб сенга пул етказиб тураман”, деган.
Меҳрибон она ўғли чалғимай ўқиши учун тиним билмай 
ишлар ва топган пулини ўғлига юборар эди. Моддий ёрдам 
билан чекланмай, маънавий тарафини ҳам ўйлар, ўғлига 
тинимсиз насиҳат ва кўрсатмалар берар эди. Имом Аҳмад 
ривоят қилишича, бир куни у ўғлига шундай дейди: “Эй 
ўғилчам, ўнта ҳарф ёзсанг, ўзингга бир назар сол. Билиминг 
ўсиши билан бирга Аллоҳдан қўрқишинг, ҳалимлигинг ва 
вазминлигинг ҳам ортибдими, йўқми? Агар ортмаган бўлса, 
шуни билки, бу ҳарфлар сенга зарар келтиради, фойда бер-
майди» .

Аллоҳ суйган бандалар
192
Бу гаплардан хабардор бўлган киши Суфён Саврий 
динда бундай даражага эришганига, буюк имом бўлганига 
ажаб ланмай қўяди. Қандай ҳам ажаблансин, ахир, у шундай 
тақводор, насиҳатгўй ва меҳрибон она қўлида ўсиб-улғай-
ган ва вояга етган бўлса!
Навбатдаги қаҳрамонимиз Шом аҳлининг ишонч-
ли имоми ва фақиҳ олими Абу Амр Авзоий раҳимаҳуллоҳ. 
Имом Авзоий ҳақида Абу Исҳоқ Фазорий бундай деб айтган: 
“Авзоий ва Суфён Саврийдек инсон кўрмадим. Авзоийнинг 
илм ҳалқалари омма халққа муносиб бўлса, Суфён Саврий-
ники илм аҳлига, талабаларга муносиб эди. Агар уммат учун 
улардан бирини танлаш ҳуқуқи менга берилганда Авзоий-
ни танлаган бўлар эдим. Чунки у Суфён Саврийга нисбатан 
кенг қамровли, халқбоп киши эди. Аллоҳга қасам, Авзоий 
чинакам пешво бўлган эди”.
Уламолар Авзоийнинг пешволиги, буюк имом экани, 
улуғ мартаба ва етук фазилат соҳиби бўлганига бир овоздан 
иттифоқ қилишган.
Салафи солиҳларнинг Авзоийнинг тақвоси, зоҳидлиги, 
ибодати, ҳақда собитлиги, кўп ҳадис билиши, ўта илмли-
лиги, суннатни маҳкам тутиши, фасоҳатда моҳирлиги, ўша 
замондаги турли ўлка олимларининг унга бўлган ҳурмати, 
улуғ мартабасини эътироф этганлари ҳақидаги гаплари кўп 
ва машҳурдир.
Бу катта олим ҳам буюк она меҳнатининг самараси, ҳо-
силидир.
Имом Заҳабий Валид ибн Мазид Байрутийдан ривоят 
қилади: “Авзоий Баълабакка шаҳрида дунёга келди. Онаси-
нинг қарамоғида етим ва фақир ҳолда ўсиб-улғайди, тарбия 
топди. Бундай тарбияни ҳатто подшоҳлар ҳам ўз фарзанд-
ларига бера олмайдилар. Авзоий бирон яхши сўз гапирган 
бўлса, албатта, уни эшитган кимса (ҳикматли сўз бўлга-
нидан уни қайд этишга) эслаб қолишга муҳтож бўлар эди. 
Унинг қаҳқаҳа отиб кулганини кўрмаганман. Агар охират 

Ўн учинчи сифат | Хотин ва зурриётнинг солиҳлигини тилаб дуо қилиш
193
ҳақида гапирадиган бўлса, воажаб, мажлисда йиғламаган 
киши қолмас эди”.
Имом Моликнинг устози Рабеа Раъйнинг онаси ҳам 
юқорида айтилган буюк оналардан бўлган эди. У эри ғазотга 
кетиш олдидан қолдирган ўттиз минг динор пулни ўғлининг 
таълим-тарбияси учун сарфлади. Рабеа онасининг қорнида 
эканида кетган ота ўғли улғайиб катта олим бўлиб етишгач 
қайтади ва қолдирган катта маблағни ўғлининг буюк олим 
бўлиб етишиши учун сарфлаган хотинидан бағоят миннат-
дор бўлади. Фойдали тижорат қилганига тасаннолар айтади.
Бу қиссани Ибн Халликон ривоят қилган: “Умавийлар 
халифалиги даврида Рабеа Раъйнинг отаси Фаррух Хуросон 
диёрига юборилган қўшин сафида ғазотга чиқади. Бу вақт-
да хотини Рабеага ҳомиладор эди. Фаррух хотинига ўттиз 
минг динор қолдириб кетади ва шу кетганича йигирма етти 
йилдан сўнг Мадинага қайтади. Қўлида найза билан отига 
минганича Мадинага кириб, тўғри уйига келади. Отидан 
тушиб эшикни найзаси билан итаради. Эшикни очган Ра-
беа найза ушлаб турган нотаниш кишига: “Эй Аллоҳнинг 
душмани, уйимга ҳужум қилмоқчимисан?” дейди. Фаррух: 
“Эй Аллоҳнинг душмани, ўзинг уйимга кириб олибсан-ку!” 
деб бир-бирларига ташланадилар. Ғала-ғовурни эшитган 
қўшнилар югуриб чиқишади. Бу ҳолнинг хабари Молик 
ибн Анасга ҳам етади. Одамлар тўпланиб Рабеага ёрдам бе-
ришга тушадилар. Шовқин авж олади. Икки олишаётган эса 
бир-бирига: “Сени шундоқ қўйиб юбормайман!” дер эди. 
Имом Молик етиб келади. Уни кўргач, ҳамма жим бўлиб қо-
лади. Имом Молик Фаррухга: “Отахон, бу уйдан бошқа жой-
лар ҳам бор, сизни ўша ерга жойлаштирайликми?” деганида, 
Фаррух: “Бу менинг уйим! Мен Фаррухман!” дейди. Ҳовлида 
туриб бу сўзни эшитган хотини ташқарига чиқиб: “Бу киши 
эрим бўлади, бу эса ўғлим. Унга ҳомиладор эканимда ғазотга 
чиқиб кетган эди. Ўғлим кейин туғилган”, дейди. Бир-бири-
нинг ёқасидан ушлаб турган ота-бола энди бир-бирларини 

Аллоҳ суйган бандалар
194
қучоқлаб йиғлайдилар. Фаррух ҳовлига кириб: “Шу йигит 
менинг ўғлимми?” дейди. Хотини: “Ҳа, ўғлинг!” дейди. Бир 
пайт Фаррух: “Сенга қолдирганим динорларни олиб чиқ!” 
деб қолади. Шунда хотини каловланиб: “Бир ерга кўмиб 
қўйган эдим, олиб чиқаман”, деб жавоб қилади.
Сўнг одатига кўра Рабеа масжидга чиқиб, дарс ҳалқаси-
га келиб ўтиради. Молик, Ҳасан ва булардан бошқа Мадина 
аҳлининг олиму фузалолари унинг атрофидан жой олади-
лар. Одамларнинг кўзлари Рабеага қадалган эди. 
Фаррухнинг хотини: “Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва 
саллам масжидларига чиқиб намоз ўқиб келмайсизми?” 
дейди. Фаррух: “Ҳа, албатта”, деб масжидга чиқиб кетади. 
Масжидга киргач, кўпчилик йиғилиб ўтирган дарс ҳалқа-
сига кўзи тушади. Даврага яқинлашиб, қулоқ солиб туради. 
Дарс ўтаётган Рабеа отасини кўрмаганга олиб бошини бир 
оз эгиб олади. Бошига узун қалпоқ кийиб олган эди. Шайх-
ни ўғлига ўхшатган Фаррух: “Дарс бераётган шайх ким?” 
деб сўрайди. “Бу киши Рабеа ибн Абу Абдураҳмон бўлади-
лар!” деган жавобни эшитган Фаррух: “Аллоҳ таоло ўғлим-
нинг мартабасини юқори қилибди!” деб уйига қайтади ва 
Рабеанинг онасига: “Ўғлингни шундай юқори мартабада 
кўрдимки, бундан олдин бирон олимни бундай ҳолда кўр-
маган эдим!” дейди. Рабеанинг онаси фурсатдан фойдала-
ниб: “Сизга қай бири яхши: ўттиз минг динорми ёки ўғ-
лингизнинг шу ҳолатими?” деб сўрайди. Фаррух: “Албатта, 
ўғлимнинг шу ҳолати-да!” деб жавоб қилади. Рабеанинг 
онаси: “Сиз қолдирган динорларнинг ҳаммасини ўғлимизга 
сарфладим”, дейди. Шунда Фаррух: “Аллоҳга қасам, бекорга 
сарфламабсан”, дей ди
262
.
Муслима аёл, мусулмон она мана шундай бўлади! Уйида 
ўтириб мусулмон жамияти учун бебаҳо бойликлар етишти-
262
“Авдат ал-ҳижоб” китоби, 2/141-145 бетлар.

Ўн учинчи сифат | Хотин ва зурриётнинг солиҳлигини тилаб дуо қилиш
195
риб, башариятни яхшиликка, тўғри йўлга етаклайдиган 
буюк шахсларни тайёрлаб беради.
2. Дуо
Мусулмон киши Аллоҳ таолога дуо қилиб, унга икки дунёда 
нафи тегадиган солиҳ фарзанд ато этишини сўраши лозим. 
Аллоҳ азза ва жалла айтади: “

жүктеу/скачать 1.18 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: