Тақырып 14. "Улы және зиянды өсімдіктер."

Құрамында алкалоид, глюкозид, сапонин тағы басқа заттары бар өсімдіктерді улы өсімдіктерге жатқызыады. Улы өсімдіктер барлық жерлерде кездеседі. Бір өсімідктің құрамындағы у мөлшері оның орналасу жағдайына , яғни қошаған ортасына қарай әр түрлі өзгереді. Улы өсімдіктер жануарларға әртүрлі әсер етеді: Біреулері жүйке жүйесіне, кейбірі – асқорту жүйесіне, тағы біреулері-жүркке және тағы басқа. Зиянды өсімдіктер сүт сапасын төмендетеді, жүн сапасын нашарлатады, ауыз қуысын жаралайды. Өсімдік құрамындағы уу мөлшері орналасу жағдайына, вегетациялық периодына байланысты өзгеріп отырады. Сарғалдақ тұқымдастары гүлдеген кезде өте улы болады. Сарғалдақ тұқымдастары көп жылдық өсімідктер. Тамыры бір –біріне жалғасқан түйнектерден тұрады. Тік сабақты, қалың түктелне, биіктігі 70 см-ге дейін. Қатқыл жалаңаш жапырақты, жұмыр гүлді. Тянь- Шань, Жоңғар Алатауы, субальпілік және альпілік белдеулерде таралған. Олар шабындық жерлерде, тау беткейлерінде, өзен жағалауында, бұталар арасында өседі. Көбінесе вегетативті көбейеді. Өсімдік толығымен улы., әсіресе тамыры. Барлық органдарында 3% алколоид және өте улы акотин болады.1 кг тірі салмаққа 0,02....0,05 мл мөлшері ең қауіпті деп саналады. Тамыр қайнатпасын көптеген медициналық препараттарда пайдаланады.

Үлкен басты ошаған- астралықтар тұқымдастарының көп жылдық өсімдіктері. Сабағы 40-80 см., түктермен оралған, жапырағы тікенді, торлы-түкті. Кавкездың альпілік шабындығындағы қатаң өсімдіктердің бірі. Сәуір-мамыр айларында бүршіктеніп, тамызда гүлдейді. Тұқыммен және вегетативті жолмен көбеіеді. Бірінші жылы кішкене жапырақтар мен негізгі темырлар қалыптасады. Жас тамырдың 9-10 см кесінділерінен де көбейе алады. Кәдімгі ошаған- астралықтар тұқымдасының екі жылдық өкілі. Сабағы 40-80 см тікенді. Жапырағы ұзынша, тілімделген, қатқыл тікенмен аяқталады және жапырақ үсті де ұсақ тікендермен қапталған. Гүлдері сабақ басында орналасқан. Шабындықтарда, жол бойында, орман шеттерінде өседі. Ірі қара мал оны тікені үшін жемейді. Шабындық ошаған- Астралықтар тұқымдасының шашақ тамырлы, биіктігі 50-130 см болатын көп жылдық өкілі. Тамыр жүйесі өте мықты, 2-4 м тереңдікке дейін жетеді. Төменгі жапырақтары гүлдеген соң түсіп қалады., ал негізгі жапырақтары сабақтың жоғарғы бөлігінде орналасады. Олар ұзынша келген тікенектермен жиектелген, үстіңгі беті жасыл, асты ақшыл жасыл түсті. Барлық жерде дерлік өседі. Құрғақшылық пен суыққа аса төзімді. Тұқыммен және тамыр үлескелерімен көбейеді. Өте ерте көктейді. Шілде темыз айларында гүлдеп, ұрық шашады. Өте шырынды өсімдік. Гүлдегенге дейін көп мөлшерде протеин сақтайды, ол гүлдеу укезінде күрт азаяды. Каротин де болады. Жас күйінде оны барлық мал жей алады. Ал ересек ошаған жануарларға зиян келтіреді. Жапырағының жиегіндегі тікендері малдың ауыз қуысының сілемейлі қабатын бұзады. Жайылма кекіре- биіктігі 20-75 см болатын көп жылдық шөптесін өсімдік. Тамыры жер астында кең жайылып, бүршіктер береді. Осылай көбейеді. Тік, қырлы, толығымен бұтақшаланған, сабақты және жапырағы өте жиі орналасқан. Ақшыл қызыл түсті гүлшоғырлары сабақ пен бұтақтарының ұшында орналасқан. Барлық жерде кездеседі. Әсіресе өзен көлдің жағасында, шөлді далаларда, теңіз деңгейінен 2800 м жоғары орналасқан тау беткейлерінде арамшөп ретінде өседі. Құрғақшылыққа аса төзімді. Өсімдік барлық күйінде улы. Әсіресе жылқы малына өте зиянды.

Қолданылған әдебиеттер: 3,5,7,8.

Өсімдіктердің экологиялық топтарын форма түзетін және физиологиялық маңызы бар, бейімделуін тудыра алатын факторына байланысты бөледі.

Тіршілік формасы деп - өсімдіктердің онтогенезінде белгілі бір экологиялық жағдайда пайда болатын және негізгі бейімделу белгілері жиынтығын көрсететін өзіндік сыртқы бейнесі. Өсімдіктердің белгілі бір түрінің особьтарына тән тіршілік формасы – ұзақ эволюциялық дамудың нәтижесі және ол тұқым қуалау белгісі болып бекінген. Сыртқы ортаның қандайда-бір факторына бейімделген, формалар түзуде маңызды роль атқаратын өсімдіктерді экологиялық топтарға бөледі.Ылғалдыққа байланысты өсімдіктерді мынандай экологиялық топтарға бөледі.

Ксерофиттер деп ылғалдың көп мөлшерде жетіспейтін (тұрақты немесе уақытша) жерлерінде өмір сүретін өсімдіктерді айтады. Ксерофиттерге судың булануын азайтатын әртүрлі бейімделушіліктер тән-кутикуласы мен сыртқы эпидермисінің қабықщасының қалың болуы, түктерінің қалың болуы, устьица аппараттарының ойыстау жерден орналасуы, ұлпаларының ұсақ клеткалы болып келуі, клетка қабықшаларының сүректенуі, жапырақтарының шиыршықталып қалуы, жапырақтарының редукцияға ұшырауы және т.б. .Кейбір өсімдіктердің тамырлары мен жапырақтарында көптеген мөлшерде су жинайды (суккуленттер), жақсы жетілген тамыр системасын түзеді.

Мезофиттер деп ылғалдығы жеткілікті, әрі бір қалыпты болып келетін жерлерде өмір сүретін өсімдіктерді айтады.

Гигрофиттер деп суда өсетін өсімдіктерді айтады. Олардың біреулері толығымен, ал кейбіреулері жартылай суға батып тұрады. Олар не судың түбіне бекініп өседі, не болмаса суда еркін жүзіп жүреді.Олардың органдарының сыртқы беті үлкен, жапырақтары жіңішке, кутикуласы жоқ, клетка аралық қуыстпары үлкен, ауамен толтырылған, түтіктері нашар жетілген болады.

Гигрофиттер деп, ауаның ылғалдылығы жоғары болатын жерлерде өсетін өсімдіктерді айтады.Олардың судың булануын шектеуге арналған бейімделушілігі болмайды.Эпидермисінің клеткаларының қабықшалары жұқа, кутикуласы жұқа, устьица аппараттары жапырақ тақтасының бетінде бірыңғай орналасқан, клекалары үлкен, борпылдап бос жатады.

Жарыққа қатынасына ьайланысты көлеңке сүйгіш өсімдіктер деген экологиялық топты бөледі. Бұл топқа жататын өсімдіктер барлық уақытта көлеңкелі жерде өседі.

Бұлар негізінен ормаррың төменгі ярусын құрайтын көпжылдық шөптесін өсімдіктер. Олардың сабақтары жіңішке, ұзын, арқаулық, ұлпалары жетілмеген, хлорофиллдері аз болады.

Бір өсімдіктің бөрікбасының деңгейінде жарық сүйгіш жапырақтар деп бөледі.Жарық сүйгіш жапырақтардың көптеген белгілері ксерофиттерге сәйкес келеді. Өйткені ашық күнде, барлық уақытта өімдіктерге жарық көп түседі де оны қыздырады, нәтижесінде судың булануы күшейеді. Көлеңкелі жердегі жапырақтардың белгілері көп жағдайда гигрофиттердің белгілерімен сәйес келеді.

Жаңбырлы тропикалық ормандапрдың, көлеңке шамадан тыс көп түсетін жерлерінде, өркендердің негізгі бөлігін үстіңгі ярусқа, күннің көзіне алып шығатын, өсімдіктердің ерекше тіршілік формалары – лианалар мен қалыптасады.

Лианалар деп ағаштарға өрмелеп тез өсетін өсімдіктерді айтады. Олар қаты сүйенішті пайдаланып күннің көзіне қарай жылжиды. Эпифиттер деп жердің бетінен көп жоғары жердегі ағаштардың діндеріне қоныстанатын шөптесін өсімдіктерді айтады

Өсімдіктің тіршілік формалары.

Тіршілік форма дегеніміз – формалар түзетін процестің ең қарапайым бірлігі . Дәлірек айтқанда тіршілік форма дегеніміз - өсімдіктің сыртқы кескіні, ол жеклеген өсімдіктің сыртқы ортаның ір түрлі жағдайына бейімделушілігін көрсетеді. Тіршілік формасының морфофизиологиялық оқшаулануы, генетикалық кодтың бақылауымен жүреді. Тек осы генетикалық кодтың қызметінің нашарлауына байланысты, сонымен бірге химиялық әсердің немесе сәулелердің әсерінің шамадан тыс күшті болуына байланысты түзілетін мутацияның, рекомбинацияның, полиподияның негізінде өсімдәктерде серпінді өзгерістер жүреді.

Тіршілік формалары туралы білім морфологияның үлкен бөлімін құрайды. Алғашқы рет бұл ұғым ғылыми термин ретінде « Өсімдіктердің экологиялық географиясының» негізін салған Е. Вармингтің жұмыстарында кездеседі.

1903 ж. Дания ғалымы К. Раункиер, сол кездегі белгілі ғылыми мәліметтерді қорытындылай отырып, тіршілік формасының классификациясын жасаған.

К. Раункиердің классификациясы жылдың қолайсыз мезгілінде өсімдіктің қайта көктеуге арналған бүршіктерінің орналасуымен қорғану тәсілдеріне негізделген.

Фанерофиттер (Рһ) - өсімдіктің қайта көктеуге арналған бүршіктері жердің бетінен 25 см биіктіктен жоғары орналасады;

Хамефиттер (Сһ) - өсімдіктің қайта көктеуге арналған бүршіктері төмен орналасады ( жердің бетінен 25 см биіктікиен төмен орналасады);

Гемикриптофиттер (Н) - өсімдіктің қайта көктеуге арналған бүршіктері, жердің бетінің деңгейімен бірдей орналасады және оларда өсімдіктің қурап түскен қалдықтары немесе топырақтың жоғарғы қабаты жауып, қорғап тұрады.

Криптофиттер (К) - өсімдіктің қайта көктеуге арналған бүршіктері жердің немесе судың астында орналасады;

Терофиттер (Т) – біржылдық өсімдіктер, жылдың қолайсыз мерзімін, тұқым күйінде басынан өткізеді.

Бұл классификация басқа классификациялардан құрылысының таңғаларлықтай қарапайымдылығымен жіне жүйелілігімен айқын ажыратылады. Оның физиологиялық аспекті - өсімдіуктің жылдық тыныштық кезеңіне реакциясы; морфологиялық аспекті - өсімдіктің қайта көктеуге арналңан бүршіктерінің жердің бетіне қарай орналасуымен олардың жылдық қолайсыз мезгілінде қорғану тәсілдері.

Қолданылған әдебиеттер: 7,8,19,21.

Сабақтың мақсаты. Ботаника ғылымымен, әдістерімен және микроскоптың құрылысымен танысу .

Тапсырма

1. Микроскоп құрлысымен танысып, оның бөлімдерін есте сақтау.

2. 
   Микроскоппен жұмыс істеу тәртібін және уақытша препарат дайындау әдісін меңгеру.
   
3. 
   Суретін салып, тиісті белгілерін қой.
   

1. Ботаниканың және оның бөлімдерінің алдында қандай міндеттер тұр.

2. Өсімдіктердің табиғаттағы рөлі қандай. Олардың қандай ерекше

қасиеттері болады.

3. Ботаниканың құрамына қандай жекелеген ғылымдар кіреді. Морфология

нені зерттейді. Ол қандай арнайы маманданған ғылымдардың басын

құрайды.

4. Микроскоптың қандай түрлері бар.

5. Цитологияда зерттеудің қандай тәсілдері қолданылады.

Тақырып 2. Өсімдіктер жасушасы және компаненттері

Сабақтың мақсаты: Өсімдік жасушасының пішіні мен орналасу ерекшеліетерін, құрылысын және пластидтерді зерттеу

Тапсырма

1. Пияздың эпидермасынан уақытша препарат дайындау.

2. Препаратты кіші және үлкен объективпен қарап, жасушаның пішініне, орналасуына көңіл аудару.

3. Қараған объектінің суретін салып, белгілеу.

4. Сужапырақ жапырағын бір тамшы суға салып, жабындық шынымен жауып, жапырақтың хлоропласт аз жерін тауып микроскоппен зерттейміз. Ядроны айналып қозғалып жүрген хлоропластарға назар аудар. Түсіндір.

5. Әртүрлі өсімдіктер жемісіндегі / итмұрын, шетен, қызыл бұрыш / хромопластардың пішінін, түсін анықта.

6. Траденсканция жапырағынан жүйкеге жақын астыңғы үлпек қабатынан препарат дайындап, микроскоп арқылы қарап, түссіз лейкопластарды тап.

2. 
   Қорытынды.
   

1 Жасушаның өлі компаненттеріне нелер жатады.

2. Биологиялық универсалды мембрананың құрылысы, қасиеті қандай.

3. Ядроның атқаратын қызметі қандай.

4. Пластидтердің қандай түрлері бар.

5. Пластидтердің эволюциясы қандай.

Зертханалық сабақ жоспары.

1. Микроскоптың кіші ұлғайтқышы арқылы сужапырақ өркенінің бой

конусынан жасалған тұрақты препаратты қарап, жапырақ бастамаларын, одан

төмен сабаққа кеткен ұсақ жасушалар тобын тап. Ол прокамбий жасушалары.

2. Сужапырақтың 1см ұзындықтағы өркенін жапырақтарынан тазалап, мөлдір

бой конусын тап. КОН немесе ИаОН 5% ерітіндісін тамызып, жабындық

шынымен жауып, кіші және үлкен ұлғайтқыштар арқылы зертте.Жасушалардың

пішіні мен көлеміне назар аудар.

2. Өркен апексінің суретін салып, белгілерін қой.

3. Қорытынды.

4. Бақылау сұрақтары.

Ұлпа деген не.

Меристемалық ұлпаның негізгі белгілері қандай.

Меристемалар қалай жіктеледі.

Қандай меристема органның ұзындыққа өсуін, ал қандайы жуандыққа өсуін қамтамасыз етеді.

Тапсырма

үлпекқабатының тұрақты препараттарын зертте. Үлпекқабат жасушаларының

ерекшеліктерін ата.

2. Жапырақтың көлденең кесіндісінен жасалған препараттан лептесік аппаратын

қарастыр.

3. Қазтамақ және традесканция жапырақтарының үлпекөабатынан уақытша

препарат дайындап, микроскоп арқылы лептесіктердің орналасу ерекшеліктері

мен түктердің құрылысын анықта.

4. Қорытынды.

Бақылау сұрақтары.

1. Эпидермичс жасушаларының құрылысының ерекшелігі неде.

2. Устьица аппараты қандай компаненттерден тұрады. Атқаратын қызметі

2. Қыртыс қалай пайда болады және қандай гистологиялық элементтерден тұрады.

Тақырып 5. Арқаулық және өткізгіш ұлпа.

Тапсырма

1. Асқабақ сабағы мен бегония сағағынан жасалған препараттарды микроскоп арқылы зерттеп, колленхима мен склеренхиманы тап. Колленхиманың түрін анықтап , склеренхимамане салыстыр.

2. Шайшөп жапырағының тұрақты препаратын микроскоп арқылы склереид жасушаларын тауып, ерекшеліктерін сипатта.

3. Асқабақ немесе күнбағыс сабақтарының көлденең кесіндісінің тұрақты препараттарын микроскоппен зерттеп, флоэма, ксилема, камбийді тап. Аталған өсімдіктердің сабағының ұзын бойынан дайындалған микропрепараттан трахея түрлерін зертте.

4. Арқаулық ұлпалардың және ксилема, флоэма өткізгіш элементтерінің суреттерін салып, қорытынды жаз.

Бақылау сұрақтары.

1. Арқаулық ұлпаның атқаратын қызметі.

2. Склеренхима жасушаларының колленхима жасушаларынан айырмашылығы неде.

3. Қандай өткізгіш ұлпалармен органикалық заттар, ал қандайымен минералды заттар тасымалданада.

4. Флоэма мен ксилема қандай гтстологиялық элементтерден тұрады.

Дара және қосжарнақты өсімдіктердің сабақтары мен тамырларына қандай шоқтар тән.

Тақырып 6. Өсімдіктің вегетативті мүшесі- тамыр.

Мақсаты: Тамырдың морфологиялық және анатомиялық құрылысын зерттеу.

Тапсырма

1. Жас өскін тамырынан уақытша препарат дайындап, препараттан тамыр аймақтарын және жасушасының ерекшеліктерін қарастыр.

2. Тамыр аймақтарының және тамырдың алғашқы құрылысының суретін сал.

Бақылау сұрақтары.

1. Шығу тегіне қарай тамырдың қандай түрлері бар. Тамыр жүйесі деген не.

2. Тамыр қандай аймақтардан тұрады.

3. Тамырдың алғашқы құрылысының соңғы құрылысына ауысуы қалай жүреді.

4. Тамырдың соңғы құрылысы қандай ұлпалардың комплексінен тұрады.

Мақсаты: Сабақтың морфологиялық және анатомиялық құрылысын зерттеу. Алғашқы және соңғы құрылысын зерттеу.

Тапсырма

1. Микроскоптың кіші ұлғайтқышы арқылы жүгері және құртқашаш өсімдіктерін сабағын зерттеп, ұлпалардың және өткізгіш шоқтардың орналасу ерекшеліктерімен танысу. Өткізгіш шоқтар түрін анықта.

2. Кирказон сабағын зерттей отырып, дара жарнақты өсімдіктермен салыстырғанда қос жарнақты өсімдіктердің сабағының ерекшелігін ата. Шоқтың орналасу ретіне назар аудар.

3. Жүгері, кирказон сабақтарының суретін сал.

4. Қорытынды.

Бақылау сұрақтары.

1. Сабақтың алғашқы құрылысы қайда және қашан қалыптасады.

2. Сабақ пен тамырдың алғашқы құрылысының ұқсастықтары мен айырмашылықтары қандай.

3. Сабақтың соңғы құрылысына ауысуы қалай жүреді. Ол қандай өсімдіктерде болады.

4. Шөптесін, дара және қосжарнақты өсімдіктерлің сабақтарының құрылысының ерекшеліктері.

5. Сүректе жылдық сақиналардың пайда болуының себебі неде.

Тақырып 8. Өсімдіктің вегетативті мүшесі- жапырақ және өркен.

Мақсаты: Жапырақтың морфологиялық және анатомиялық құрылысын зерттеу. Өркен. Өркен жүйесі.

Тапсырма

2. Кәдімгі қарағай қылқанының тұрақты препаратын кіші ұлғайтқыш арқылы зерттей келіп, жапырақ пен қылқан құрылысы арасындағы ұқсастық пен айырмашылықты анықта.

3. Өркеннің бұақтануын қарастыр. Бүршіктің құрылысын қарастырып, сабақта орналасуын қарастыр.

4. Шайшөп жапырағы мен қарағай қылқанының суреттерін салып, белгілерін қой.

5. Қорытынды.

Бақылау сұрақтары.

1. Өркен деген не. Буын, буынаралығы деген не.

2. Бүршік деген не. Оның құрылысы қандай.

3. Жапырақтың орналасуының қандай варианттары болады.

4. Гетерофилия деген не.

5. Жапырақ қалай түседі. Оның мәнісі неде.

Тақырып 9. Саңырауқұлақтар.

Сабақтың мақсаты: Дайын коллекциялардан саңырауқұлақтардың түрлерін анықтау.

Тапсырма

1. Коллекцияда саңырауқұлақтардың бірнеше түрлерін анықтағыштарды

пайдалана отырып анықтау.

2. Анықталған түрлердің қысқаша сипаттамасын жазу.

3. Анықталған түрлердің суретін салу.

Бақылау сұрақтары:

1. 
   Саңырауқұлақтарды зерттейтін ғылым.
   
2. 
   Саңырауқұлақтардың денесі қалай құралған.
   
3. 
   Саңырауқұлақтардың классификациясы.
   
4. 
   Саңырауқұлақтардың негізгі биологиялық ерекшеліктері және қоректену типі.
   

Мақсаты: Семей өңірінің суқоймаларында кездесетін балдырлардың түрлерін анықтау.

Тапсырма

1. Семей өңірінің суқоймаларынан жиналған формалинде немесе спиртте сақталған балдырлардың түрлерін анықтағыштарды пайдалана отырып анықтау.

2. Анықталған түрлерге қысқаша сипаттама беру.

Бақылау сұрақтары:

1. Балдырлардың классификациясы.

2. Жасыл және көк жасыл балдырлардың негізгі айырмашылықтары.

3. Жасыл балдырларға тән қасиеттер.

4. Жасыл балдырлардың көбею жолдары.
5. Хара балдырының талломының құрылысы.

Тақырып 11. Қыналар бөлімі .

Мақсаты: Қыналардың түрлерін анықтап, ерекшеліктерімен танысу.

Тапсырма.

1. Қыналардың коллекцияларын қарап, әртүрлі талломдағы қыналардың

бірнеше түрлерінің суретін салу керек.

2. Талломның беткі жақтарында орналасқан жыныс органдарына көңіл бөле

отырып, лупа арқылы апотеций, соредий, изидийлердің құрылыстарымен

танысу қажет.

3. Коллекцияда берілген қыналардың бірнеше түрін анықтағыштарды пайдалана

отырып анықтап, қысқаша сипаттамасын жазыңыздар.

Бақылау сұрақтары:

1. Қыналардың жалпы биологиялық қасиеттері.

2. Қыналардың анатомиялық құрылыстарындағы ерекшеліктері.

3. Қыналардың көбейу жолдары.

2. 
   Субсраттарына байланысты қыналарды топтастыру.
   

Сабатың мақсаты: Гербарийлік үлгілерден қосжарнақтылар класы

сарғалдақтар, раушангүлділер, алқалар, крестігүлділер тұқымдасына жататын

өсімдік түрлерін анықтау.

Тапсырма

1. Анықталған өсімдік түрлеріне сипаттамалар жасалып, жекелеген органдары суретке салынады. Сипаттаманы мына схема байынша жүргізеді.

1. Өсімдік- ағаш, бұта, шөптесін; қос жарнақты , даражарнақты;

2. Тамыр системасы- кіндік, шашақ, түрі өзгерген.

3. Сабақ- тік, шырмалғыш, өрмелегіш, жатаған, т.б.

4. Жапырақ- жай, күрделі; сағақты, сағақсыз; жиегі; жүкеленуі.

5. Гүл шоғыры- масақ, шашақ, шоқпарбас. Собық т.б.

6.Жемісі- құрғақ, шырынды; бұршаққап, дән т.б.

Бақылау сұрақтары.
Тақырып 13 . Дара жарнақты өсімдіктер класы.

Сабатың мақсаты: Гербарийлік үлгілерден даражарнақтылар класы

лалагүлділер, қияқөлеңділер, алаботалылар, қалампырлар, бамбуктәрізділер т

тұқымдасына жататын өсімдік түрлерін анықтау.

Тапсырма

1. Анықталған өсімдік түрлеріне сипаттамалар жасалып, жекелеген органдары суретке салынады. Сипаттаманы мына схема байынша жүргізеді.

1. Өсімдік- ағаш, бұта, шөптесін; қос жарнақты , даражарнақты;

2. Тамыр системасы- кіндік, шашақ, түрі өзгерген.

3. Сабақ- тік, шырмалғыш, өрмелегіш, жатаған, т.б.

4. Жапырақ- жай, күрделі; сағақты, сағақсыз; жиегі; жүкеленуі.

5. Гүл шоғыры- масақ, шашақ, шоқпарбас. Собық т.б.

6.Жемісі- құрғақ, шырынды; бұршаққап, дән т.б.

Бақылау сұрақтары.
Тақырып 14. Астық тұқымдастары.

Сабатың мақсаты: Гербарийлік үлгілерден астық тұқымдастарының

өкілдерін анықтағыштарды пайдалана отырып анықтау.

Тапсырма

2. Анықталған өсімдік түрлерінің жекелеген органдары суретке салынады.

Бақылау сұрақтары.
Тақырып 15. Тұқым мен жеміс.

Мақсаты: Тұқым мен жемістің құрылысын зерттеу.

1. Табиғи материалдан жемістің құрылысымен танысып, төмендегі топтарға бөл: 1) қақырайтын құрғақ жеміс, 2) қақырамайтын құрғақ жеміс, 3) бір тұқымды шырынды жеміс, 4) көп тұқымды шырынды жеміс.

2. Жалған жемістүрлерімен танысу.

3. Асбұршағының, арпа мен бидайдың дәнінің көлденең кесіндісін дайын препараттан микроскоптың кіші ұлғайтқышымен қарап, одан жемісқаппен, ұрықпен және эндоспермен бірігіп кеткен тұқым қауызын табады. Микроскоптың үлкен ұлғайтқышымен дәннің ұрықтық тамыршадан, сабақшадан, бүршікшеден, тұқым жарнағынан тұратындығын көруге болады.

4. Жеміс түрлерінің, дәннің көлденң кесіндісінің суретін салып, белгілеулерін қой.

Бақылау сұрақтары.

1. Тұқымның құрылысы қандай .

2. Эндоссперм неден түзіледі.

3. Жемістің шығу тегі мен құрылысы қандай.

4. Жеміс пен тұқымның таралу жолдары.

Семинар сұрақтары:

1. Ботаниканың және оның бөлімдерінің алдында қандай міндеттер тұр.

2. Өсімдіктердің табиғаттағы ролі қандай.

3. Ботаника мен агрономияның ара қатынастары неге негізделген. Олардың ортақ міндеттеріне нелер жатады.

Әдістемелік нұсқау: қысқаша конспектілеп, ауызша жауап беруге дайындал.

Тапсырма 1. Центрифугалау әдісін үйрену.

Талдауға арналған сұрақтар:

1. Пластид түрлері.

2. Пластидтердің құрылыс ерекшеліктері

3. Хлоропласт құрылыс ерекшелігі

2. 
   Хромопласт
   
3. 
   Лейкопласт.
   

1. Өсімдіктер жасушасының жануарлар жасушасынан қандай айырмашылықтары бар.

2. Жасуша теориясының мәні неде.

3. Хлоропластың құрылысы мен атқаратын қызметі.

4. Биологиялық мембрананың құрылысы мен қасиеті қандай.

5. Хромопластардың ерекшеліктері мен пигменттік құрамы.

6. Пластидтердің биологиялық маңызы.

7. Пластидтердің шығу тегі мен бір-біріне ауысуын қалай түсіндіреміз.

Семинар сұрақтары:

1. Тизодерма

2. Веламен

3. Тұқым ұрығының сорып алушы мүшесі

Тақырып 6. Түзуші ұлпа. (зертханалық сабағы )

Түзуші ұлпа ерекшеліктерін талдау. Кестені толтыр.