Геометриялық элементтердің алдыңғы не соңғы планда орналасуы

Егер графиктік элементтер бір-бірін жауып тұратын болса (19.5-сурет), қай элементтің алдыңғы шепке, ал қайсысының артқы шепке орналасу керектігін анықтап көрсету мүмкіндігі бар. Бұл үшін қажетті элементті ерекшелеп, Жоғарыға орналастыру (Поместить наверх) немесе Кейін орналастыру (Поместить назад) батырмасын басу керек.

программасының графиктік редакторының көмегімен кез келген элементті тік немесе көлденең осіне қатысты 90° немесе 180°-қа бұрып орналастыруға болады (19.6-сурет). Графиктік редактордың төмендегідей батырмалары мынадай әрекеттерді орындайды:

- таңдап алынған элементті оның тік (вертикаль) осіне байланысты бұру;

- таңдалған элементті оның көлденең осіне катысты

бүру;

- таңдап алынған элементті сағат тілі бойынша 90°-қа бұру. Бүл мүмкіндіктер симметриялы түрде салынған суреттерді салуға жарайды.

Кез келген пішіндегі көпбұрышты түзетуге болады. Оны түзету оның төбелерін алып тастаудан, қосымша төбе тұрғызудан немесе төбесін ауыстырудан түрады. Ол үшін фигураны ерекшелеп алып, Сурет салу аспаптар тақтасындагы Пішінін өзгерту (Изменить форму) батырмасын басу керек. Оның төбелерін тышқанмен іліп алып ауыстыруға болады.

Көпбұрыштың бір төбесін алып тастау үшін Сігі пернесін басып тұрып, курсорды сол төбеге апару қажет, сонда тышқан курсоры қосу таңбасына ұқсас белгіге айналады, сол сәтте тышқанның сол жақ батырмасын басса болғаны.

Көпбұрышқа жаңа бір төбе қосу үшін, АҺ пернесін басып, курсорды көпбүрыш қабырғасы бойындағы қосымша төбе салғыңыз келетін нүктеге алып барып, тышқан курсоры қосу таңбасына үқсас белгіге айналғанда оны шертсе болғаны.

252

19.7-сурет. Кез келген көпбұрышты

Суретті салып бітіріп мәтін ішіне орналастырған соң, сол суретпен қосымша мынадай әрекеттерді орындауға болады:

- сурет айналасына жақтау (рамка) тұрғызу;

- суреттің мәтін ішіне орналасуын өзгерту;

- суреттің масштабын өзгерту;

- суреттің қай бөлігі көрініп тұруы кажет екендігін тағайындау.

Мәтін ішінде суретті қозғау үшін, алдымен мәтін парағын қарап шығу режимінде суретті ерекшелеген жөн, содан кейін Кірістіру=>Кадр (Вставка=>Кадр) командасын орындау

керек. Сол сәтте сурет айналасында жақтау (рамка) пайда болады да курсорды жақтау ішінг енгізіп, суретті мәтін ішінде жылжытуға болады.

19.16. Масштабтау

Сурет периметрі бойынша сегіз тіктөртбұрыштары бар масштабтаушы жақтау шығуы үшін, курсорды суретке апарып тышқанды шерту керек. Енді сурет мөлшерін өзгерту үшін жаңағы тіктөртбұрыштардың бірін (оларды кейде мөлшерлік манипуляторлар деп те атайды) тышқанмен іліп алып, курсорды жылжыта отырып, қажетті мөлшерін тағайындап алып, батырманы босатасыз. Сонда суреттің өзгеру масштабы (%-пен берілген) қалып жолында көрсетіліп тұрады. Фигуралар пропорциялығын тік және көлденең бағытта бірдей сақтау үшін 8ҺІ/І пернесін қоса басып, ұстап тұру керек болады.

Дайын суреттің көшірмесін алу үшін, оны Сігі пернесін басып тұрып жылжыту жеткілікті. Сонда суреттің түпнұсқасы өз орнында қалады, ал көшірмесі тышқан курсорымен бірге орын ауыстырып отырады.

ОО8 және \Уіпс1о\У8 ортасының әртүрлі мәтіндік редакторларында дайындалған қүжаттарды \¥ог<і-та өңдеуге мүмкіндік бар. Файлдарды басқа форматтан өзінің ішкі форматына түрлендіру үшін \¥оп!-тың өте көптеген сүзгілері бар.

254

Егер \№эт(і бұрынғы файл форматьш дүрыс түсінсе, онда оньщ таңдауымен келісіп, сұхбат терезесіндегі ОК батырмасын басу керек. Файлды түрлендіру ісі аяқталған соң, жаңа құжат үшін терезе ашып сол файлды көрсетеді.

ІТекст ОО5 ІТекст в формате КТР ІТекст Ііпісосіе ІКонтакты 5сһесІиІе+ ІЛичная адресная книга ІАдресная книга ОиИооК ІДокумент НТМІ

.0/95 для УУіпгіот и Макинтоша

19.8. сурет. Файлды түрлендірудегі сұбат терезесі

Егер Шогй файл форматын дұрыс түсінбесе, 19.8-суреттегі тиісті жол арқьшы қажетгі форматгы нақтылай көрсетуге тьфыс. Осындай жағдайда мәтін орнына түсініксіз бір нәрселерді көруіңіз

де гажап емес.

ВО5 ортасында жұмыс істейтін ЕОІТ, Миііі-Ейіі, Фотон, Лексикон сияқты мәтіндік редакторлардан мәтінді алғанда, \Уог(1 файл форматын Оо8 мәтіні ретінде дұрыс түсінеді. Бірақ түрлендіру барысында каретканы қайтару мен жол соңы символдарын қалдырып кетеді, өйткші олар Шогсі редакторында абзац соңы символы болып саналады. Осьшайша Воз форматынан түрлендірілген мәтіннің әр жолы мұнда абзац түрінде беріледі, сондықтан оларды қалыпты күйге келтіру біраз еңбекті керек ететінін айтпасқа болмас.

Сьфттан алынған файлдар \¥огс! форматына түрлендірілгешкн кейін оны дискіде қайта сақтаңыздар. Ол үшін Файл=>... деп сақтау (Файл=>Сохранить как...) командасын орында. Сол кезде экранға шығатын сұхбатгасу" терезесінв файлдың жаңа аты енгізіледі. Оның типі ретінде \У6пі құжатын (йос тапівде) тандап алған абзац, сонда жеке файлды \Могс1 форматында сақтайды.

Егер \Уогс1-та дайындалған құжатты мәтінді өндеудің басқа программасында өңдеу талап етілсе, Файл=>...деп басқаша сақтау (Файл=ФСохранить как...) командасын орында және мәтінді өнд^дің басқа жүйесі үшін сақталынатынын көрсетіңіз. Файлды жабуға нгмесе программадан шығуға әрекет жасалғанда, сұхбат терезесі ашылады да \^огй редакторы файлды өз форматында сақтауды сұрайды (19.9І сурет).

Бұл операция басқа мүмкіндікте орындалғандықтан, Жоқ батырмасын шертіп, оны қайта сақтаудан бас тартқан абзал.

19.9. сурет. Файлды сақтаудағы \Үогё-тың қайта сауалы

256

19.23. Форматтардың үйлесімділігі

Басқа программалық ортада дайындалған мәтіндік файлды үнемі дұрыс оқи алмайды. Сол себепті ол мәтіндермен максималды үйлесімділікке жету үшін КТҒ форматын пайдаланыңдар. Бұл формат кейбір ОО8 программаларынан басқа (бірақ олар да оқи алады) мәтіндік программалардың барлығын дерлік жақсы түсінеді және ең бастысы - барлық мәтіндік редакторлар бүл форматты бірдей қабылдайды.

Мұның, сондай-ақ, Шогй-та терілген мәтінді бөтен форматқа айнаддыруға да қатысы бар, тіпті ^опі-тан мәтін қабыддауға арналған конверторы немесе сүзгісі бар программаларға да КТҒ форматындағы файлдарды тікелей ауыстыру әлдеқайда жеңіл орындалады.

19.24. Графикалық объектілерді ішке кірістіру

Көптеген құжаттарда әр түрлі иллюстрация түріндегі суреттер бар. АЭДжІ редакторында мәтіндік қүжат ішіне алдын ала басқа программаларда дайындалған фирмалық таңбалар, диаграммалар, графиктер, суреттер сияқты объектілерді кірістіруге болады. Бұрын айтылғандай, мәтінді, суреттерді кірістіру Кірістіру =» Сурет (Вставка => Рисунок) командасының көмегімен іске асады.

Әр түрлі графикалық объектілерді \Үопі ортасындағы мәтінге кірістіру оның құрамындағы сыртқы форматгы түрлшдіре алатын программалар арқылы немесе графикалық сүзгілер көмегімен орындалады.

Алдын ала орнатылған ішкі графикалық сүзгілер биттік карталар форматындағы файлдарды (заты. ВМР болатын) шмесе векторлық графика форматындағы файлдарды (заты.ХУМР болатын) оқи алады. Ал басқа форматтағы файлдар сыртқы сүзгілер программалар көмегімен түрлендіріледі.

Жоғарыда аталған екі ішкі формат - графикалық информацияны файлда сақтаудың әр түрлі принциптеріне негізделген. Енді сол ерекшеліктерді толығырақ қарастырып көрелік.

Растрлық (немесе биттік) графика файлдары бейненің әрбір нүктесін белгілі бір жиынның қатарласа орналасқан тізбегі ретінде қарайды. Әр нүкте өзінің түсі туралы информациямен жабдықталған. Раіпі программасы — осы биттік графика бейнелерін өндеуге арналған. \УіпсІ(МУ8 ортасының қарапайым қалыптағы (типтегі) программасы. Міне осындай .ВМР форматындағы файлдармен бірге биттік графика тобына жататын .РСХ немесе .ТІҒР форматындағы файлдар да болады. Осы биттік графика тобына жататын файлдардьщ негізгі кемшілігіне, сурет масштабын өзгерту барысында, олардың сапасының күрт төмендеуі жатады. Енді мысал ретінде .ВМР форматындағы суретті Кірістіру=>Сурет (Вставка=»Рисунок) меню командасының көмегімен мәтін ішіне орналастырайық. Сосын масштабты өзгерту жақтауы пайда болу үшін суретті тышқанмен шертейік те, суретті тігінен және көлденеңінен ұлғайтайық. Бұдан кейін қарасақ, бейненің бүрынғьщан біршама өзгергенін байқаймыз (19.10. сурет).

19.10. сурет. ВМР форматындағы үлкейтілген сурет

Растрлық графикада бейне көптеген нүктелердің жиынтығы түрінде көрсетілетіндіктен, мысалы, салынған

шеңбер суретін біртұтас объект ретінде өңдей алмайсыз. Мұндайда бейне құрамындағы көрсетілген жеке нүктелерді ез алдына бөлек өңцеп алу керек болады. Ал мұндай жұмыс адамды барынша жалықтыратын іс болып табылатыны түсінікті шығар.

19.27. Векторлық графика

Векторлық графикада суреттің әрбір жеке элементі вектор түрінде немесе параметрлер массиві түрінде, дәлірек айтсақ, осы фигура жайлы информация - оның мөлшері, центрінің координаталары және түсі туралы информацияны құрайтын қарапайым геометриялық фигуралардын (сызықтар, тіктөртбұрыштар, дөңгелектер және т.с.с.) математикалық сипаттамасы түрінде жазылады және сақталады. Мысалға, дөңгелекті сақтау үшін оның центр координаталары (х=10, у=5), радиусы (34), түсі (көк) туралы информация керек. Сондықтан бейне масштабының өзгеруі (өсуі немесе кемуі) оның сапасына әсерін тигізбейді. .ДУМҒ форматы - бұл күрделі векторлық графика форматы, сондықтан ол \Уогс1-та оның құрамында бірге орнатылған графикалық сүзгі арқылы іске асырылады.

Кез келген графиктік редакторда сурет салып, оны ,\ҮМҒ форматында сақтай алсақ, онда масштабты өзгерту барысында ешбір сапасын төмендетпей оны \Үог<і-та пайдалана аламыз.

19.28. Ендіру

Мәтінге сыртқы ортадан шдірілген объект оны өңдеуге қажетті барлық мәліметтерді бойында сақтайды. Мұндай объектінің айрықша бір файлмен байланыста болуы қажет емес, ол сыртқы ортадан тәуелсіз күйде толығымен автономды бола алады. Оны өңдеу үшін сурет салынған негізгі программа автоматты түрде іске қосылады.

\Үоп1 редакторында суретті кұжатқа кірістіру барысында оны мәтінге, кадрға немесе кесте ішіне орналастыруға болады. Бұл тәсілдердің ең қарапайым түрі - суретті мәтін ішіне кірістіру. Басқа әдіс-тәсілдерді қолдану онша қиын емес, алайда онда суреттермен жұмыс істеуге арналған қосымша жабдықтар қажет болады. Мысалы, суретті кадр ішіне кірістіру барысында мәтін фрагменттері иллюстрацияның белгілі бір элементтерін көрсетіп тұра алады. Ал егер де сурет кестенің бір ұяшығына орналасса, онда келесі ұяшыққа түсіндірме мәтін фрагментін жазуға болады. Бұл тәсіл аспаптар тақтасының батырмаларының қызметін баяндау барысында осы кітапта да кеңінен пайдаланылған.

Сонымен АҮогё редакторында мәтін ішіне суретті кірістіру үшін мынадай тәсілдер қолданылады:

260

Орындалған операциялар нәтижесінде көрсетілген сурет курсордың ағымдағы позициясына қойылатын болады. Суреті бар мәтінді ұлғайтуда нгмесе жоюда автоматты түрде суреттің орналасуы өзгереді. Мәтінмен жұмыс істеу барысында суреттің орны өзгеріссіз қалуы үшін суретті кадр ішіне орналастыру керек. Мұны қалай жасау керектігін біз келесі тарауда қарастырамыз.

Графикалық элемонттерді Графикалық объект ретінде пайдалану тәсілі, шгізінен алғанда, мәтінге кірістірілгеннен кейін де өзгертіле беретін суретті көрсетеді. Графиктік объектілерге әр түрлі программаларда дайындалған суреттер жатады.

Егер компьютерде РһоІоҒіпізһ (Рһоіозһор немесе СогеШКА\¥) графикалық редакторы орнатылған болса, онда РһоІоҒіпізһ-те де (Рһоіохһор, не СогеЮКА\У, сондай-ақ Согеі РНОТО-РАШТ немесе Согеі РНОТО-СНАКТ программа-ларында) дайындалған графикалық элементтерді мәтінге кірістіре аламыз. Алайда, графикалық элементтердің тек сурет болуы міндетті емес. Мысалы, егер компьютерде М8 Ехсеі (немесе РошегРоіпІ) программасы болса, онда мәтінге осы программаларда дайындалған объектілерді де кірістіруге болады.

М8 СІірАгІ программасында кез-келген адам пайдалана алатын құжаттық мәтіндерді өңдеп көркемдеуге арналғанқомақты суреттер жиыны бар. Сол себепті М8ОҒҒІСЕ бумасына сурет түріндегі әр түрлі объектілері бар СІЛРАК.Т программасы орналастырылып қойылған. Суреттерді мәтінге кірістіру үшін Кірістіру=>Сурет (Вставка^ФРисунок) командасын орындап, СЫРАК.Т бумасындағы суреттерді қарап шығуға мүмкіндік алып, қажеттісін таңдаймыз.

19.12. сурет. "Місгокой СІірАІЧ Саііегу 2.0" сұхбат терезесі

Кез-келген сурет түріндегі объектілер жиынына қол жеткізу үшін келесі командаларды орындаңыз:

- Кірістіру=>Объект (Вставка=»Объект) командасын орындаңыз;

- "Объектіні кірістіру" (Вставка=>Оъекта) сұхбат терезесінде "Даярлау" (Создание) парағына өтіңіз;

- "Объект типі" (Тип объекта) тізімінен "Місгозой СІірАй суретін" (Картинка Місгозой СІірАгІ.) таңда (экранда ішінде көптеген суреттері мен тізім бөлімдері бар "Місгозой СІірАгІ" пайда болады) (19.12-сурет);

- Болімдер (Разделы) тізімінен қажетті бөлімді таңдап алыңыз;

- ұнаған суретті таңдап, Кірістіру (Вставить) батырмасын басыңыз.

Суретті мәтінге кірістіру немесе кадр ішіне алу аркылы суретті мәтіннен бөліп алып, оны кез-келген орынға оңай ауыстыра аламыз. Мұндайда кадр мәтінмен қоршалып түрады.

Суретті кадр ішіне кірістіру үшін келесі әрекеттерді

орындаңдар:

- суреттің ерекшеленіп тұрғанына көз жеткіз, егер ерекшеленбесе, оны қайтадан ерекшелеп ал (егер де кұжат ішіне орналасқан суретті кадрға алғыңыз келсе, оны алдына ала ерекшелеуді ұмытпаңыз);

Кадр ішінде суретті орналастырудың тағы бір тәсілі -мәтіндік терезені пайдалану. Суретті мәтіндік терезе ішіне орналастыру арқылы оны мәтін фоны ретінде пайдалану мүмкіндігі бар, сондай-ақ, "Сурет салу" аспаптар тақтасы құралдарын пайдалана отырып, сызықтар қалыңдығын және түстерін де өзгерте аламыз.

Суретті мәтіндік терезеге кірістіру үшін мынадай әрекеттер орындалуы тиіс:

- экранға "Сурет салу" аспаптар тақтасын шығару, Жазу батырмасын басу;

- құжаттағы керекті орынға курсорды қой, тышқан батырмасын басып және де оны басулы күйінде ұстап түрып, мәтінді терезеге орналастыру (мәтіндік терезенің сол жақ жоғарғы бұрышына жыпылықтап тұрған курсор шығуы

тиіс);

• 
  Кірістіру=>Сурет (Вставка=>Рисунок) командасын
  

орындау, қажетті суретті көрсету, ОК батырмасын шерту (суретті кірістіру барысында мәтіндік терезенің формасы суреттің формасына карай бейімделеді). Ал суреттің мөлшері терезесінс сай бейімделеді. Мәтіндік терезенің мөлшерін езгерту тәсілі туралы кейінірек айтылады.

Мәтіндік терезені керкейтіп безендіру үшін "Сурет салу" аспаптар тақтасының Бояу түсі, Сызық түсі, Сызық типі сияқты құралдарын пайдалана аласыз.

19.32. Суреттермен жұмыс істеу

Сурет кұжатқа кірістірілген соң, онымен ез қалауларың бойынша мынадай әрекеттер орындауға болады:

- сурет мөлшерін ұлғайту немесе кішірейту (пропорционал және пропорционал емес түрлерде);

- суретті берілген нақты өлшемдерге (ұзындығы мен енін) келтіру;

- суретті кадр ішіне кірістіру және оның керек емес бөлігін қиып тастау;

- суретті жиектеу (жақтауға алу);

- суретті мәтін ішінде ауыстыру, оның көшірмесін алу және басқа суреттерді мәтінге кірістіру;