Асанова с. С., Калманова н. М
жүктеу/скачать 1.93 Mb. Pdf көрінісі
|
| 7.3.1 кесте - Негізгі капиталды пайдалану көрсеткіштері
Көрсеткіш Базистік кезең Есеп беретін кезең Ауытқуы Өзгеру қарқыны, % Шығарылған өнім көлемі, млн. теңге 5249 6142 +893 117 Негізгі өндірістік қордың орташа жылдық құны, млн. теңге 4028 4667 +639 115,9 Қорқайтарымы, теңге/теңге 1,303 1,316 +0,013 101,0 Қорсыйымдылығы, теңге/теңге 0,767 0,760 -0,007 0,99 Негізгі капиталға жұмсалған қаражаттардың үнемделуінің басты факто- ры ретінде қорқайтарымының өсуі болып саналады. Негізгі капиталдың әр түрлі топтарының пайдалану тиімділігін анықтау үшін қорқайтарымының көрсеткіші негізгі капитал тобы бойынша, негізгі капиталдың жиынтығы бойынша, өнеркәсіптік-өндірістік капитал бойынша саналады. Негізгі капи- талдың әр түрлі топтары бойынша қорқайтарымының өзгеру қарқынын салы- стыру олардың құрылымын жетілдіру бағытын анықтауға мүмкіндік береді. Ұйымның технологиялық саясатын жасау үшін негізгі капиталдың пай- далану тиімділігінің тереңдетілген факторлық талдау қажет, оның ішінде бірінші кезекте қорқайтарымы болуы керек. 7.4 НЕГІЗГІ КАПИТАЛДЫҢ ҚОРҚАЙТАРЫМЫН ФАКТОРЛЫҚ ТАЛДАУ Қорқайтарымының өсуіне келесі жағдайларда мүмкіндік туады: • егер еңбек өнімділігінің қарқыны белгілі құрал-жабдықтың бағасының өсім қарқынына қарағанда артып түсіп отырса, онда өндірісті механикалан- 106 дыру мен автоматтандыру, алдыңғы қатарлы технологияны қолдану, қазіргі құрал-жабдықтарды жаңғырту керек (өндірісті дамытудың белсенді жолы); • құрал-жабдықтардың жұмыс істеу уақытын ұлғайту; • құрал-жабдықтар жұмысының белсенділігін арттыру, сонымен қатар технологиялық үдерістің талаптарына сай шикізат пен материалдардың сапа- сын және өнеркәсіптік-өндірістік персонал біліктілігін көтеруді қамтамасыз ету керек; • жұмыс істеп тұрған құрал-жабдықтардың жүктемесін көбейту. Құрал-жабдықтардың пайдалануын талдау үшін олардың пайдалану дәрежесіне байланысты топтау керек. Қолда бар құрал-жабдықтарға техникалық жағдайына және орналасқан орнына байланыссыз (цехтарда, қоймаларда, жұмыс істеп тұрғандар және бөлшектенген түрінде болатындар) теңгерімде есепке алынған барлық құрал- жабдықтар жатады. Қолда бар құрал-жабдықтарға орнатылған және орнатылмаған құрал- жабдықтар жатады. Орнатылған құрал-жабдықтарға пайдалануға берілген және белгілі жұмыс орнында орналасқан станоктар, агрегаттар және маши- налар жатады, сонымен қатар жөндеудегі және жаңғыртудағы құрал- жабдықтарды есепке алу керек. Орнатылмаған құрал-жабдықтарға сапалы және табиғи тозуына байланысты есептен шығарылатын немесе орнатуға жа- татын құрал-жабдықтар жатады. Пайдалануға берілмеген сияқты орнатыл- маған құрал-жабдықтар негізгі капитал құрамының теңгерімінде саналмайды. Ұйымдағы және оның құрылымдық бөлімшелеріндегі құрал- жабдықтардың саны белгілі бір күнге немесе кезеңдегі орташа саны арқылы анықталады. Қолда бар құрал-жабдықтардың өндіріске қатысуы және оның өндірісте пайдалану келесі көрсеткіштер көмегімен анықталады: Пайдалануға берілген құрал-жабдықтардың үлесі = =Орнатылған құрал-жабдықтар / Қолда бар құрал-жабдықтар Жұмыс істейтін құрал-жабдықтардың нақты үлесі = =Жұмыс істейтін құрал-жабдықтар / Орнатылған құрал-жабдықтар Пайдалану дәрежесі = =Парктегі барлық жұмыс істейтін құрал-жабдықтар/ Қолда бар құрал-жабдықтар Егер осы көрсеткіштердің мәні бірге жақын болса, онда құрал- жабдықтар толығымен пайдалынғанын көрсетеді, сонымен қатар өндірістік бағдарлама өндірістік қуатқа сәйкес келгенін байқатады. Бірақта қолда бар құрал-жабдықтардың пайдалану дәрежесінің жоғары- лауы оның құрал-жабдықтардың қайтарымдылығын толық білдірмейді. Ма- териалдық өндіріс өрісінде ауысым бойы және ауысым ішінде құрал- жабдықтардың тұрып қалуын азайту мәселелері маңызды рөл атқарады. 107 Құрал-жабдықтарды пайдалануды бағалау үшін уақыт қорының келесі көрсеткіштері анықталады (7.3.2 -кесте): • күнтізбелік уақыт қоры (талдау кезеңіндегі күнтізбелік күн саны × 24); • атаулы (тәртіптемелі (режимдік)) уақыт қоры (кезеңдегі жұмыс ауысымының саны × жұмыс ауысымының сағатпен саналған ұзақтығы); • тиімді (нақты) уақыт қоры, ол жоспарлау кезеңіндегі пайдалы пайда- ланған уақыт санымен анықталады (атаулы уақыт қоры – құрал-жабдықтарды жөндеуге, жаңғыртуға, сақтандыруға және дайындауға кететін уақыт); • пайдалы уақыт – құрал-жабдықтардың нақтылы жұмыс істеген уақыты (тиімді (нақты) уақыт қоры – жоспардан тыс тұрып қалу уақыты); Құрал-жабдықтарды бүкіл ауысым бойынша пайдалану деңгейі ауысым коэффициентін К ауыс сипаттайды, ол белгілі кезеңде нақтылы жұмыс істеген станокауысым санының сол кезеңдегі бір ауысымда орнатылған барлық құрал-жабдықтардың барынша көп жұмыс істеген станокауысым санына қатынасымен анықталады. К смауыс = Т жұм. ауыс / Т max жүктеу/скачать 1.93 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|