біріншіден, осы мәселенің ғылыми-теориялық аспектісін анықтауға, олардың сауатты мұғалім даярлаудағы ретін, стратегиясын айқындап, оларды шешудің амал-әрекеттерін, тәсілдерін іздестіруге;
екіншіден, білім беру тәжірибесін жаңғыртудың технологиялық механизмдерін негіздеуге, түзуге және жүзеге асыруға;
үшіншіден, педагогика ғылымы мен тәжірибесінің дамуында маманның сауаттылығын дамытуды жоспарлау мен жобалауға мүмкіндік береді [174].
Біз болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің әдістемелік-математикалық сауаттылығын дамытудың компоненттерін анықтау мен негіздеу үшін «сауаттылық», «әдістемелік-математикалық сауаттылық», «алгоритмдік сауаттылық» ұғымдарының мәндік сипаттамаларын басшылыққа алдық. Мәселені жүйелі түрде талдау барысында мотивациялық-мақсаттық, мазмұндық-ақпараттық, операционалдық-әрекеттік, рефлексиялық-бағалаушылық сияқты компоненттер ретінде алынды.
Модельдің мотивациялық-мақсаттылық компоненті мотив (уәж) ұғымымен байланысты. «Мотив» деген Е.Е.Шулешконың айтуынша, сауаттылық – бұл «өзінің мүмкіндіктеріне, қажеттіліктеріне, ниеттеріне құрметпен қарау, өз халқының дәстүрлерін қабылдауда, оның мәдени мұраларына қатыстығына өзінің лайықты рөлін қабылдай алу» [189] дегенді білдіреді.
Уәждер (мотивтер) болашақ мұғалімнің әдіснамалық және математикалық сауаттылығын қалыптастырудың деректі сипатын ғана емес, сонымен қатар кейбір жағдайларда оның тиімділігін де анықтайды. Декреттік-болашақ маманның математикалық сауаттылығы болашақ маманның детерминистік ішкі уәжі іс-әрекеттің өзінде (белгілі бір жағдайда қызығушылықтың, дағдылардың болуы, іс-шараларды өткізуге сендіру, нәтижелерді тану бойынша жұмыс, материал, әртүрлі шешімдерді іздеу, оқытудың тиімді әдісі, педагогикалық іс-әрекеттің өзін-өзі жүзеге асырудың әртүрлі нұсқалары мен тәсілдерін таба білу) мағынасы бар.
Модельдің мазмұндық-ақпараттық компоненті сауаттылықты дамыту бағытындағы пәндердің ерекшеліктерінде, оның оқу-әдістемелік қамтамасыздануында, әдістер мен құралдарда, ұйымдастыру формаларында көрініс табады. Мазмұндық компоненті жоғары оқу орны «Бастауышта оқыту педагогикасы мен әдістемесі» мамандығы студенттеріне жүргізілетін «Математиканы оқыту әдістемесі» пәнінің мазмұнында алгоритмдік материалдардың қарастырылуымен анықталады. Бұған қоса, «Алгоритмдерді оқыту әдістемесі» атты арнайы курстың мазмұны, осы курсқа арнап дайындалған оқу-әдістемелік кешенде әдістемелік-математикалық сауаттылықты дамытудың мақсаты, мазмұны, әдістері, құралдары мен формалары бірлікте қарастырылады. Аталмыш курсты оқыту мен болашақ мамандардың әдістемелік-математикалық сауаттылығын дамытудың әдістері мен құралдары, ұйымдастыру формалары дұрыс анықталған жағдайда сауатты маман, құзыретті тұлға дайындауға болады. Арнайы курстың мазмұны, қарастырылатын материалдар, әдістері мен құралдары жайлы материалды біз 3.2. бөлімінде толық қарастырамыз.
Әдістемелік-математикалық сауаттылықтың мазмұндық-ақпараттық компоненті болашақ маманның жан-жақты кәсіби дамуына (жалпыпедагогикалық, психологиялық, физиологиялық, валеологиялық, дербесәдістемелік және жалпымәдени теориялық даярлық) бағытталған. Жалпы алғанда, қазіргі таңда мектепке тек бір пәннің айналасында ғана емес, барлық пәндер аясында білімі, білігі мен құзыреттілігі бар әмбебап мұғалім қажет.
Осылайша, модельдің мазмұндық-ақпараттық компоненті қойылған мақсатқа жету үшін нормативтік құжаттардың, әдістемелік және оқу материалдарының, әдістердің (түсіндірмелік-иллюстративтік, репродуктивтік, ізденушілік, сын тұрғысынан ойлау, т.б.), формалардың (дәріс, практикалық сабақтар, СӨЖ, СОӨЖ) және құралдардың (оқу-әдістемелік, оқулықтар, әдістемелік нұсқаулықтар, ғаламтор ресурстары) кіріктіру нәтижесі болашақ маманның әдістемелік-математикалық сауаттылығын дамыту үдерісін сипаттайды.
Болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің әдістемелік-математикалық сауаттылығын дамыту
|
Компоненттері)
Көрсеткіштері
Мотивациялық-мақсаттық
|
математиканы оқыту үдерісін ұйымдастыра алу;
теориялық сауаттылығының болуы;
болашақ маманның өз кәсібіне деген оң көзқарасы;
математика пәніне, өзін-өзі реттеу мен өздігінен білім алуға қызығушылық;
болашақ кәсібіне қажетті алгоритмдік білім, білік және дағдыларды игеруге қызығушылық.
|
Мазмұндық-ақпараттық
|
математикалық идеялар, заңдар мен теорияларды білу;
БМК мазмұнын бағдарлай алу;
алгоритмге қатысты ақпараттарды жинақтай, өңдей алу;
ақпараттарды жинақтау барысында әр түрлі тіреккөздерді (қоршаған орта, білім беру саласының құжаттары, оқулықтар мен оқу-әдістемелік құралдар) қолдана алу, оларды талдау.
математика сабағының әр түрлері мен кезеңінде оқушылардың іс-әрекеттерін ұйымдастыра және басқара алу.
|
Операционалдық-әрекеттік
|
математикалық мазмұнды алгоритмге құрылған әр түрлі жаттығуларды іріктей, құрастыра және орындата алу.
алгоритмдерді оқытуға қатысты математика сабағының әр түрлерін жоспарлай, дайындай және өткізе алу;
алгоритмдер құрастыра алу және оларды оқытуды жүзеге асыру
|
Рефлексиялық-бағалаушылық
|
өзін педагогикалық іс-әрекеттің субъектісі ретінде түсінуі;
өз іс-әрекетін түсінуі және түсіндіре алуы;
білім беру үдерісінің өзге қатысушыларының (оқушылардың, әріптестерінің, оқытушылардың, бастауыш мектеп мұғалімдерінің) болашақ маманның тұлғалық ерекшеліктерін, эмоционалды реакциясы мен кәсіби қабілеттері мен мүмкіндіктерін түсінуі.
|
Сурет 21 – Болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің әдістемелік-математикалық сауаттылығын дамытудың компоненттері мен көрсеткіштері
Әдістемелік-математикалық сауаттылықтың операционалдық-әрекеттік компоненті болашақ маманның қабілеттіліктерін қалыптастыруда әдістердің, тәсілдердің, амал әрекеттердің реті мен өзара байланысына негізделеді. Мұндағы сауаттылық болашақ маманның «білік», «дағды» сияқты оның әрекетін қамтамасыз ететін ұғымдармен байланысты. Болашақ маманның әдістемелік-математикалық сауаттылығының операционалдық-әрекеттік компонентін анықтайтын біліктерге маманның түрлі кәсіби білімдерді кіріктіре отырып, оқыту барысында жүзеге асыру қабілетімен байланысты біліктерді жатқызуға болады.
Біздің ойымызша, болашақ маманға қажетті педагогикалық біліктер И.А.Зимняя, И.Ф.Исаев, Н.В.Кузьмина, Е.И.Пассов, В.А.Сластёнин, Е.Н.Шияновтың жасаған біліктердің жіктемелелеріне сүйенеді. Ол педагогикалық біліктер гностикалық, жобалаушылық, құрылымдық, ұйымдастырушылық, бейімдік, қосымша біліктерді қамтиды.
Рефлексиялық-бағалаушылық компонент болашақ маманның өзінің және өзгенің жұмысын бағалай алуды, педагогикалық әрекеттің нәтижелерін анықтау және оған жету жолдарын, үдерістерге рефлексия жасау, әлеуеттік мүмкіндіктерін қамтамасыз етеді. Е.Е.Шулешконың пайымдауынша, болашақ маманның өзіндік санасының өсуі болмайтын болса, одан сауатты адам шықпайды: «...кімде-кім өзі сауатты болғысы келсе және сауатты болса, сол адам сауатты болады» [189,с. 16].
Рефлексиялық-бағалау компоненті оқушының «мен» бейнесін жасауға мүмкіндік береді. Оқушының «мен» ұғымы оның іс-әрекетінде көрінуімен, яғни математиканы оқу үдерсінде жоспарланған алгоритмдерді қолдану нәтижелерін алуға әкелетін психикалық процестердің өзін түсінумен байланысты. Әдістемелік-математикалық сауаттылықтың рефлексивті-бағалау компонентінің мәні мынада: оқушылар біртіндеп және белгілі бір тәртіппен өздерін бақылап, бақылайды, өзін-өзі бағалауды, өзін-өзі талдауды және өзін-өзі тануды жүзеге асырады.
Модельдің рефлексиялық-бағалаушылық компоненті мыналарды сипаттайды:
бақылау құралдарын: тестілеу, сауалнама жүргізу, диагностикалық бақылау жұмыстары;
сауаттылықты дамытудың өлшемдерін: мотивациялық, когнитивтік, кәсіби-тұлғалық;
сауаттылықтың даму деңгейлерін: төменгі, орта, жоғарғы;
нәтиже: әдістемелік-математикалық сауатты бастауыш сынып мұғалімі. Болашақ маманның әдістемелік-математикалық сауаттылығын дамытудың өлшемдері ретінде біз когнитивті, мотивациялық, кәсіби-тұлғалық түрлерін алып отырмыз.
Кесте 8 – Сауаттылықты дамытудың көрсеткіштері, өлшемдері мен диагностикалау әдістері
Өлшемдер
|
Көрсеткіштері
|
Диагностикалау әдістері
|
когнитивті
|
алгоритм, оның түрлері, олардың қасиеттері жайлы білімдерінің болуы;
алгоритмді оқытудың мақсаттары мен міндеттерін білу;
|
алгоритмдік сауаттылығын анықтауға арналған тест
|
|
алгоритмнің жалпы адам өміріндегі және оқушылардың математикалық сауаттылығын дамытудағы рөлін білуі;
алгоритмді оқытуды жоспарлай алу;
алгоритмдерді оқыту барысында қолданылатын әдіс-тәсілдер, құралдар мен оқушылардың іс-әрекетін ұйымдастырудың формаларын (дара, жұптық, топтық, жаппай жұмыс) білу және тиімді қолдану.
|
В.В.Пономареваның «Рефлексиялық деңгейін анықтау әдістемесі»
өздік жұмыс
|
мотивациялық
|
өз сауаттылығын дамытуға деген қажеттілік, ізденімпаздық, сауаттылықтың қалыптасқандығы;
алгоритмдік сауаттылықтың қажеттілігі мен мәнін түсіну;
алгоритмді құру, алгоритмді құрудың әдістемесін игеруге деген мотивация.
|
Студенттердің оқу мо-тивациясын диагнос-тикалау әдістемесі
(А А.Реан және .А.Якунин, Н.Ц.Бадмаев модификациясы)
|
кәсіби-тұлғалық
|
түрлі ақпарат көздерінен алгоритмге қатысты мәліметтер іздестіру, жинақтау және өңдеу;
алгоритмді оқытуға мақсат қоя алу және оны оқыту барысында туындайтын білім беру міндеттерін шешудің тәсілдерін өз бетімен іздестіру біліктері;
өз әрекетін бағалау және рефлексия жасай алу;
бастауыш сыныпқа арналған нормативтік құжаттарды талдай алу;
бастауыш сынып оқулықтары мен оқыту құ-ралдарында берілген материалдардан алгоритмдік сауаттылықты қажет ететін тапсырмаларлы бөліп алу, оны орындатудың әдістерін, құралдары мен технологиясын игеру сауаттылығы;
оқушылардың алгоритмдік сауттылығын дамыту мақсатында түрлі жаттығулар іріктеп, өзі құрастырып, оны орындату сауаттылығының болуы.
|
сауалнама жүргізу;
өз сауаттылығының даму деңгейін анықтауға арналған тесттер;
Ю.М. Орловтың «Табысқа жетуге қажеттілік» тесті
|
Кесте 9 – Болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің әдістемелік-математикалық сауаттылығын дамытудың қалыптасқандық деңгейлері
Өлшем
|
Төмен деңгей
|
Орта деңгей
|
Жоғары деңгей
|
1
|
2
|
3
|
4
|
|
білмейді: алгоритм, оның түрлері, олардың қасиеттері жайлы білімдері жоқтың қасы;
алгоритмнің жалпы адам өміріндегі және оқушылардың матема-тикалық сауаттылығын дамытудағы рөлін;
алгоритмді оқытуды жоспарлай алуды;
|
жеткілікті деңгейде біледі: алгоритм, оның түрлері, оларлың қасиеттері жайлы білімдері:
алгоритмді оқытудың мақсаттары мен міндеттерін білу;
алгоритмнің жалпы адам өміріндегі және оқушылардың математикалық сауаттылық-тарын дамытудағы рөлін білуі;
|
жоғары деңгейде біледі: алгоритм, оның түрлері, оларлың қасиеттері жайлы білімдері толық;
алгоритмді оқытудың мақсаттары мен міндеттерін білу;
алгоритмнің жалпы адам өміріндегі және оқушылардың матема-тикалық сауаттылық-тарын дамытудағы рөлін білуі;
|
когнитивті
|
алгоритмдерді оқыту барысында қолданылатын әдіс-тәсілдер, құралдар мен оқушылардың іс-әрекетін ұйымдастырудың формаларын (дара, жұптық, топтық, жаппай жұмыс) білу және тиімді қолдануды.
|
алгоритмді оқытуды жоспарлай алу;
алгоритмдерді оқыту бары-сында қолданылатын әдіс-тәсілдер, құралдар мен оқушылардың іс-әрекетін ұйымдастырудың формаларын (дара, жұптық, топтық, жаппай жұмыс) білу және тиімді қолдану.
|
алгоритмді оқытуды жоспарлай алу; алго-ритмдерді оқыту барысында қолданылатын әдіс-тәсілдер, құралдар мен оқушылардың іс-әрекетін ұйымдастырудың формаларын (дара, жұптық, топтық, жаппай жұмыс) білу және тиімді қолдану.
|
мотивациялық
|
игермеген: өз сауаттылығын дамытуға деген қажеттілік, ізденімпаздық, сауатты-лықтың қалыптасқандығы;
алгоритмдік сауаттылық-тың қажеттілігі мен мәнін түсіну;
алгоритмді құру, алго-ритмді құрудың әдістемесін игеруге деген мотивация.
|
жеткілікті деңгейде: өз сауаттылығын дамытуға деген қажеттілік, ізденімпаздық, сауаттылықтың қалыптасқандығы;
алгоритмдік сауаттылықтың қажеттілігі мен мәнін түсіну;
алгоритмді құру, алгоритмді құрудың әдістемесін игеруге деген мотивация.
|
жоғары деңгейде: өз сауаттылығын дамытуға деген қажеттілік, ізденімпаздық, сауттылықтың қалыптасқандығы;
алгоритмдік сауаттылық-тың қажеттілігі мен мәнін тү-сіну; алгоритмді құру, алго-ритмді құрудың әдістемесін игеруге деген мотивация.
|
|
түрлі ақпарат көздерінен алгоритмге қатысты мәліметтер іздестіру, жи-нақтау және өңдеу төмен;
алгоритмді оқытуға мақсат қоя алу және оны оқыту барысында туын-дайтын білім беру міндет-терін шешудің тәсілдерін өз бетімен іздестіру біліктері;
өз әрекетін бағалау және
|
түрлі ақпарат көздерінен алгоритмге қатысты мәлі-меттер іздестіру, жинақтау және өңдеу өз деңгейінде емес;
алгоритмді оқытуға мақсат қоя алу және оны оқыту барысында туындайтын бі-лім беру міндеттерін шешу-дің тәсілдерін өз бетімен іздестіру біліктері;
өз әрекетін бағалау және
|
түрлі ақпарат көздерінен алгоритмге қатысты мәлі-меттер іздестіру, жинақтау және өңдеу жоғары;
алгоритмді оқытуға мақ-сат қоя алу және оны оқыту барысында туындайтын бі-лім беру міндеттерін ше-шудің тәсілдерін өз бетімен іздестіру біліктері;
өз әрекетін бағалау және
|
9 - кестенің жалғасы
1
|
2
|
3
|
4
|
кәсіби-тұлғалық
|
рефлексия жасай алу;
бастауыш сыныпқа арналған нормативтік құжаттарды талдай алу;
бастауыш сынып оқу-лықтары мен оқыту құралдарында берілген материалдардан алгоритм-дік сауаттылықты қажет ететін тапсырмаларды бөліп алу, оны орындатудың әдістерін, құралдары мен
технологиясын игеру сауат-
тылығы;
оқушылардың алгоритм-дік сауттылығын дамыту мақсатында түрлі жатты-ғулар іріктеп, өзі құрас-тырып, оны орындату сауат-тылығының болуы.
|
рефлексия жасай алу;
бастауыш сыныпқа арналған нормативтік құжаттарды талдай алу;
бастауыш сынып оқулық-тары мен оқыту құралдарында берілген материалдардан алго-ритмдік сауаттылықты қажет ететін тапсырмаларлы бөліп алу, оны орындатудың әдіс-терін, құралдары мен техно-логиясын игеру сауаттылығы;
оқушылардың алгоритмдік сауаттылығын дамыту мақса-тында түрлі жаттығулар іріктеп, өзі құрастырып, оны орындату сауаттылы-ғының болуы.
|
рефлексия жасай алу;
бастауыш сыныпқа ар-налған нормативтік құжат-тарды талдай алу;
бастауыш сынып оқу-лықтары мен оқыту құрал-дарында берілген мате-риалдардан алгоритмдік са-уаттылықты қажет ететін тап-
сырмаларын бөліп алу, оны орындатудың әдістерін, құралдары мен техноло- гиясын игеру сауаттылығы;
оқушылардың алго-ритмдік сауттылығын дамыту мақсатында түрлі жаттығулар іріктеп, өзі құрастырып, оны орындату сауаттылығының болуы.
|
9-кестедегі деңгейлік көрсеткіштер мен өлшемдер бірлігі болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің әдістемелік-математикалық сауаттылығын дамытудың тиімділігінің өлшеу жүйесі ретінде көрсетілген.
Достарыңызбен бөлісу: |
