Астамбаева жупат канапьяновна
жүктеу/скачать 4.57 Mb.
|
| «Математикалық құзыреттіліктерді қалыптастыру, бұған төмендегілерді жатқызады:
Болашақ бастауыш сынып мұғалімінің ФМБС-ының (ФГОС) кәсіби дайындығына сай бастауыш математика курсының теориялық негіздерін (жиындар теориясы мен математика логикасы элементтері, графтар және алгоритмдер теориясы, теріс емес бүтін сандар талдаудың түрлі тұғырлары, сандардың арасындағы операциялар мен қатынастар, олардың қасиеттері, геометрия элементтері және скаляр-аддидивті шамалар теориясы, стохастика элементтері) білу» [47,с. 83]; «Сауатты математикалық тілдің қалыптасуы; Бастауыш сыныптарға арналған түрлі математика оқулықтарындағы теориялық базаны бөліп алу біліктерінің қалыптасуы; Стандартты емес математикалық есептерді шығара алу біліктерінің қалыптасуы». «Әдістемелік құзыреттілігінің қалыптасуы, оның қатарына: Бастауыш математика курсының негізгі әдістемелік желілерін оқыту әдістемесін оқып үйренуді; Бастауыш сынып математика сабақтарында түрлі технологиялар мен оқыту құралдарын сауатты түрде пайдалана алу біліктерінің қалыптасуын; Математиканы оқыту үдерісінде жаңа ақпараттық технологияларды қолдана алу біліктерінің (мұнда тек дербес компьютермен ғана емес, интерактивті тақтамен де жұмыс жасай алу білігі) қалыптасуын; Математикалық білімді білім берудің өзге салаларына да кіріктіре алу білігінің қалыптасуын; Бастауыш сынып оқушыларына арналған математикалық есептерді құрастыра алу білігінің қалыптасуын; Бастауыш мектептің әр сыныбында математика сабағын ұйымдастыра алу білігінің қалыптасуын» [47,с. 83] жатқызады. Сонымен бірге, ол бастауыш сыныптағы математиканы оқыту әдістемесі саласы бойынша болашақ маманда ғылыми-зерттеу біліктерін қалыптастыру мәселесіне де тоқталып, ол «бұл білікке ғылыми-зерттеу әдебиетімен жұмыс жасай алу, студенттердің ғылыми-зерттеу конференцияларына қатысу, кіші мектеп жасындағы оқушыларға математиканы оқыту әдістемесі бойынша педагогикалық эксперимент жұмыстарын жүргізе алу, мәліметтер мен деректерді статистикалық өңдеу әдістерін қолдана алу, зерттеу нәтижелерін ғылыми жұмыс түрінде рәсімдей алу біліктерін» жатқызады. Ал Н.А.Егорова тілге байланысты монографиясында «сауаттылық», «әдістеме», «әдістемелік сауаттылық» ұғымдарына тоқтала келе, сауаттылықтың қадым заманнан бастап, қазіргі заманғы даму тарихына» [45,с. 36] тоқталады. Ғалым өз монографиясында әдістемелік сауаттылық дегеніміз «болашақ педагогтің рухани және кәсіби құндылықтары болып табылатын білімділік деңгейі түрінде көреді, ол өз кезегінде психологиялық, теориялық, практикалық және тұлғалық даярлығын, оқу мен тәрбие барысында туындайтын түрлі педагогикалық жағдаяттарды тиімді шеше алу қабілетін білдіреді» [45,с. 36] деп тұжырымдайды. Ғалым өз жұмысында, негізінен, болашақ шетел тілі мамандарының әдістемелік сауаттылығын қалыптастыру түрлі жағдаяттарды шеше алу, жағдаяттар кезінде болашақ маманның қолданатын түрлі әдіс-тәсілдеріне тоқталады. Болашақ педагогтардың әдіснамалық сауаттылықтарын дамыту мәселелерін (Е.Б.Бережнова, В.В.Краевский [18,с. 21], О.П.Чигишева [19,с. 21], И.А.Колесникова [20,с. 21], А.А.Орлов [21,с. 21], т.б.) зерделеп, болашақ ізденушінің жұмысына қойылатын критерийлерге тоқталады. Алайда бұл зерттеулерде негізінен, мектепке дейінгі ұйым педагогтерінің әдістамалық сауаттылығын қалыптастыруға баса назар аударылған. Біз өз зерттеуімізде болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің әдістемелік-математикалық сауаттылығын дамытудың зерттелу жайын кейбір құжаттардың және болашақ мамандарды кәсіби білім беруге даярлау курстарының бағдарламаларын негізге ала отырып, қарастыруды жөн көрдік. Ол құжаттар мен бағдарламалар ретінде төмендегілерді атауға болады: мектеп оқушыларының функционалдық сауаттылығын дамыту жөніндегі 2012-2016 жылдарға арналған ұлттық іс-қимыл жоспары (ҚР Үкіметінің 2012 жылғы 25 маусымындағы №832 қаулысы) [6,б. 22], Қазақстан Республикасында білім беруді және ғылымды дамытудың 2020-2025 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы [2,б. 22], «Қазақстан Республикасы педагог қызметкерлерінің біліктілігін арттырудың деңгейлі бағдарламасының негізінде әзірленген педагог кадрларды даярлайтын жоғары оқу орындарының бітіруші курс студенттеріне қосымша кәсіби білім беру бағдарламасы» (2015) [99]; «Бітіруші курс студенттерін жаңартылған білім беру мазмұны бойынша мектептегі тәжірибеге дайындау» Абай атындағы Қазақ Ұлттық педагогикалық университетінің бітіруші курс студенттері үшін дайындалған бағдарламасы (2018 ж.) [100]; жыл сайынғы педагогтарды аттестаттау Ережесі [101]; Қазақстан Республикасының «Педагог мәртебесі туралы» Заңы (2020) [102]. Сурет 2 – Болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің әдістемелік-математикалық сауаттылығын дамытудың негізіне алынған құжаттар 2-суретте қарастырылған құжаттардың әрқайсысының болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің әдістемелік-математикалық сауаттылығын дамытуды жүзеге асырудың алғышарты ретіндегі өзіндік орны мен атқаратын рөліне тоқталмақпыз. «Мектеп оқушыларының функционалдық сауаттылығын дамыту жөніндегі 2012-2016 жылдарға арналған ұлттық іс-қимыл жоспарында» осы мәселенің мақсаты мен міндеттері айқындалған. Оның мақсаты – Қазақстан Республикасындағы мектеп оқушыларының функционалдық сауаттылығын дамыту үшін жағдай жасау. Ал міндеттері: 1. Мектеп оқушыларының функционалдық сауаттылығын дамытудың отандық және халықаралық практикасын зерделеу. 2. Мектеп оқушыларының функционалдық сауаттылығын дамыту бойынша шаралар жүйесін іске асырудың тетіктерін анықтау. 3. Білім мазмұнын жаңғыртуды қамтамасыз ету: стандарттар, оқу жоспарлары мен бағдарламалар. 4. Білім беру процесін оқу-әдістемелік қамтамасыз етуді әзірлеу. 5. Мектеп оқушыларының білім сапасын бағалау және мониторинг жүргізу жүйесін дамыту. 6. Мектептің және қосымша білім беру жүйесі ұйымдарының материалдық-техникалық базасын нығайту [6,б. 23]. Аталмыш құжаттың үшінші міндеті ретінде «білім мазмұнын жаңғыртуды қамтамасыз ету: стандарттар, оқу жоспарлары мен бағдарламалар» алынып отыр [6,б. 23]. Осыған орай, 2012-13 оқу жылынан бастап, қазақстандық авторлар жаңартылған білім мазмұнына сай ресми-құқықтық нормативтік құжаттар, атап айтсақ, Жалпыға міндетті мемлекеттік білім беру стандарттарын [60,б. 23], Оқу бағдарламаларын [61,б. 23] және солардың негізінде оқу-әдістемелік кешендер дайындау жұмысына кірісті. Сол бастау алған кезеңнен 2015-2016 оқу жылында жаңартылған білім бағдарламасы мен оқу-әдістемелік кешен республика көлемінде 30 пилоттық мектепте, тек қала ғана емес, ауылдардағы білім ордаларында да сынақтан өтті. Осыған орай, 2016 жылдан бастап, Қазақстан Республикасының 1, 2, 5 және 7-сыныптары жаңартылған мазмұнмен оқытыла бастаса, 2018 жылдың қыркүйегінен бастап, 3, 6 және 8-сыныптар, ал 2019 жылдан 4, 9 және 10-сыныптар жаңаша оқытыла бастады. Қазіргі таңда Қазақстан Республикасының барлық мектептері жаңартылған білім мазмұнымен оқытуға толығымен көшті. Қазіргі уақытта білім беру жүйесінің практикалық қызметіне жаңа педагогикалық идеялар мен технологиялар, білім беру мазмұнының моделі және білім беру жүйесінің барлық кезеңдерінің жаңа стандарттары, жоспарлы нәтижелерге қол жеткізуге және дербес жағдайда негізгі құзыреттерді қалыптастыруға бағытталған жаңа стандарттар енгізілді. «Білім беруді стандарттау», «Стандарт», «білім беру стандарты», «білім стандарты», «білім беру стандарттары» терминдері жиі қолданыла бастады. Осы терминдердің мағынасын қарастырсақ. Білім беруді стандарттау – бұл оларды жүзеге асыру үшін педагогикалық практикада стандарттарды белгілеу және енгізу процесінің бағыты. Бұл, бір жағынан, елде бірыңғай білім беру кеңістігінің құрылуымен, ал екінші жағынан, осы саладағы әлемдік білім беру практикасының жетістіктерін ескере отырып, Қазақстан Республикасының әлемдік мәдени жүйеге интеграциялануымен байланысты. Стандарт – ағылшын тіліндегі standard – норма, үлгі, сөздің тереңірек мағынасында – басқадай ұқсас нысандармен салыстырғанда бастапқы ретінде алынатын үлгі, эталон, модель [103]. «Стандарт» ұғымы педагогикалық ғылым мен тәжірибедегі салыстырмалы тұрғыдан алғанда жаңалық іспеттес. Алайда, білім беруді стандарттау қажеттігі Қазақстан Республикасы Конституциясы (ll Бөлім. Адам және азамат 30-бабында) [104] және «Білім туралы заңның» 4-бабында [1,б. 5] айқын көрсетілген. Осының барлығы мемлекеттік жалпыға міндетті білім стандартын (МЖМБС) білім беру жүйесінің әр сатысында барлық оқыту үдерісін реттейтін және тәртіпке келтіретін нормативті-құқықтық және ресми құжат ретінде айғақтауға ықпал етті. Мемлекеттік білім беру стандарты (МЖМБС) – бірыңғай мемлекеттік білім беру саясатын жүргізуді реттейтін, білім беру саласындағы қоғамдастықтың мақсаттары мен міндеттерін айқындайтын, білім берудің күтілетін нәтижесіне негізгі білім беру мазмұнын қалыптастыру саласының, құрылымы мен құрамының білімі, дағдылары, дағдылары және құрылған негізгі құзыреттері ретінде қойылатын талаптарды, оқушылардың білім сапасы мен деңгейіне курстық жүктеменің жоғары көлемін белгілейтін және табысты әлеуметтенуге ықпал ететін нормативтік құжат. Мемлекеттік стандартты енгізудің мақсаты қоғамның талаптарына және оқушылардың мүмкіндіктеріне сәйкес азаматтардың білім деңгейін тұрақты ұстау, барлық оқу орындарында оқытудың тең жағдайларын қамтамасыз ету, түлектердің білімі мен дағдыларына жалпы талаптарды белгілеу болып табылады. Сондықтан білім беру стандартының жоғарыда келтірілген мазмұны, атап айтқанда бастауыш білім берудің мемлекеттік стандарты болашақ мамандардың сауаттылығын қалыптастырудың құқықтық және ресми шарты болып табылады. Бұл оқу-әдістемелік кешендерде әрі қарай нақтылына түседі. Демек, нәтижесінде бастауыш мектептің болашақ маманы осы құжаттар мен оқу-әдістемелік кешендердің мазмұнын біліп, олармен жұмыс істеуді үйренуі керек. Оқу-әдістемелік кешен – бұл оқушының танымдық іс-әрекетін басқарудың бірыңғай әдіснамалық жүйесін қарастыратын оқулыққа негізделген дидактикалық және әдістемелік нұсқаулықтардың жиынтығы. Оқу-әдістемелік кешеннің функциялары: - Білім беру контентінің сапасын қамтамасыз ету; - Әдістемелік жүйе ретінде тұтас білім беру; - Оқу үрдісінің психологиялық заңдылықтары, оқытудың формалары мен әдістері, білім беру қызметін ұйымдастыру; - Оқыту құралы ретінде оған тартылған пәндердің өзара іс-қимылын іске асыру [109]. Әр пән бойынша дайындалған оқу-әдістемелік құжаттардың, оқу-бақылау құралдарының жиынтығы. ОӘК пәнді оқу үшін қажетті және жеткілікті толық ақпарат беруі тиіс. Оқу-әдістемелік кешеннің басты ерекшелігі ретінде мыналарды атауға болады: - Мемлекеттік стандарт қағидаттарын сақтау; - Осы жағдайда пайдаланылуы мүмкін қатысу дағдыларын қалыптастыру; - Балалардың әлемімен, ойындармен және қарым-қатынастармен байланысты оқушылардың жас ерекшеліктерін есепке алу; - Студенттердің қызметін ұйымдастырудың барлық түрлерін үйлестіру, атап айтқанда тәуелсіз, топтық, жұптық және бұқаралық; - Өз бетінше жұмыс істеу, өзін-өзі бақылау және сіздің ісіңізді талдау дағдыларын дамыту. Білім беру-әдістемелік кешен: - Мұғалімнің шығармашылығына ықпал ететін заманауи әдістемелік нәтижелерге негізделген; - Оқушының жеке қасиеттері, қызығушылықтары, құзыреттілігі, қабілеттері (оқушылардың білім деңгейінің ерекшеліктерін есепке алуға сараланған көзқарас) ; - Оқушылардың өзіндік жұмысын ұйымдастыру үшін жағдай жасайды; - Мемлекеттік стандарт талаптарына сәйкес студенттерді кешенді оқытуға негіз болады. Сурет 3 – Математикадан оқу-әдістемелік кешеннің құрамына енетін құралдар 3-суретте жаңартылған білім мазмұнына сай дайындалған оқу-әдістемелік кешеннің құрамына енетін құралдар келтірілген. Аталған әрбір құралдың өзіндік ерекшелігі, оқушыларға білім берудегі орны мен міндеті және атқаратын қызметі бар. Оқу-әдістемелік кешеннің құрамды бөліктерінің бірі – бағдарлама. Оқу бағдарламасы да – ресми-құқықтық нормативтік құжат. Бағдарлама – оқытудың мақсаты мен міндеттерін жүзеге асырудың, пәннен білім берудің стратегиялық бағыттарының тактикалық шешілуі жолдарын нақтылы көрсететін «біртұтас әдістемелік жүйе» [105]. «Оқу бағдарламасы белгілі бір оқу пәні бойынша міндетті түрде игерілетін білім, білік және дағдылардың мазмұны мен көлемін анықтайтын; оларды оқытудың тақырыптары, бөлімдері мен мерзімдері бойынша бөлетін оқыту жүйесі аясында дайындалған құжат» [106]. Толық мәтінмен бірге оқу бағдарламасында жалпы ережелер беріледі, онда аталмыш пәнді оқытудың міндеттері қысқаша ашылады, материалдардың қарастырылу реті сипатталады, әлдеқайда тиімді әдістер мен өзге пәндерді оқытумен байланыс орнататын ұйымдастыру нысандары санамалап ұсынылады. Оқу бағдарламасын құрудың негізгі ұстанымдары: Ғылым, техника мен мәдениеттің қазіргі заманғы жетістіктерін ескеру; Оқушыларды тәрбиелеудің әлеуметтік мақсаттарына сәйкестігі; Оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамыту; Сабақтастық бұрын өтілген материалдың ағымдағы және болашақта оқытылатын материалмен байланысы; Оқу пәндерінің оқытылатын құбылыстарының ұқсастығына орай өзара байланысы. Оқу бағдарламасы арқылы анықталатын білім берудің мазмұны оқулықтар, оқыту құралдары мен әдістемелік нұсқауларда нақтыланады. Оқу бағдарламасы – әрбір оқу пәні бойынша меңгерілуге тиісті білімнің, шеберлік пен дағдылардың мазмұны мен көлемін айқындайтын бағдарлама [1,б. 19]. А. Байтұрсынов «Қазақ» газетінің 1914 жылғы 62-санында «Мектеп керектері» деген мақаласында «... бастауыш мектепке ең басты керегі – білім, педагогика, әдістемеден өте жақсы білетін мұғалім» деген болатын. Екінші қажеттілік жайлы «оқыту жұмысына қажет құралдар қолайлы әрі лайық болуы» тиіс. Автор құрал болмаса, ештеңе жасалмайтынын және сол құралдың жақсы болуына сай жасалатын жұмыстың да оң болатынын» айтады. Үшінші мәселе «мектепке қажеттінің келесісі дұрыс құрастырылған Бағдарлама екеніне» [107] баса назар аударады. Жасалатын жұмыстың оң болуы үшін қолданылатын құрал да сондай оңды әрі пайдалы болуы керектігін жазып жалпы оқыту құралдарына және солардың бірі – нормативті және ресми құжат – бағдарламаға ерекше мән береді. «Математика» оқу бағдарламасында білім мазмұнына сипаттама беріліп, әр пән бойынша жыл бойы оқытылатын курс бөлімдері мен бөлімшелері, әр бөлімшенің оқу мақсаттары айқындалады. Оқу бағдарламасының «Жалпы ережелер» деп аталатын І тарауында оқыту пәндері жайындағы негізгі міндеттер көрсетіліп, мұғалімдерге әдістемелік нұсқаулар ұсынылады. Соңғы жылдары жасалған оқу бағдарламаларының ерекшелігі: біріншіден, өскелең өмір талабына сәйкес білім беру мазмұнының ғылыми деңгейін көтеру; екіншіден, пәндерді оқыту барысында ұқсас тақырыптарды қайталамау үшін концентризмді қысқарту, яғни «шиыршық» қағидаты бойынша білім беру; үшіншіден, бағдарламалардан керексіз және екінші дәрежелі мәселелерді алып тастау. Оқу бағдарламасының негізгі сипаттамасы ретінде төмендегілерді атауға болады: 1) мемлекеттік стандарттың талаптарына сай болуы; 2) оқушылардың өзге пәндерді оқып үйрену және күнделікті өмірде пайдалануы үшін математикалық терминдер мен ұғымдарды, арифметикалық амал-әрекеттері мен алгоритмдерді, қарапайым геометриялық салу жұмыстарын қолдану білігімен қаруландыру; 3) оқушылардың талдау, жинақтау, аналогия, жалпылау, абстрактілеу және модельдеу, жіктемелеу сияқты ойлау операцияларын және математикалық функционалдық сапаларын дамыту; 4) түрлі түпнұсқалар мен дереккөздерден ақпарат іздестіру және іріктей алу біліктерін, өзінің уақытын басқара алу және өзі әрекетін реттеумен қаруландыру; 5) жобалау мен зерттеушілік әрекеті, құзыреттілік, яғни функционалдық есептерді шешу арқылы математикалық және шығармашылық қабілеттерін, сыни ойлауды дамыту; 6) тұлғалық, танымдық және ерік-жігері қасиеттерін кең ауқымды дағдылармен (қатынас жасау мәдениетін, үлкенге құрмет және кішіге қамқорлық жасауға; патриоттық сезімге; қазақ халқы мен Қазақстан территориясында тұрып жатқан өзге де халықтардың тарихына, мәдениеті мен салт-дәртүрлеріне, құндылықтарына құрметпен қарауға тәрбиелеу) табиғи байланыста тәрбиелеу; 7) топпен жұмыс жасау біліктері, көшбасшылық қасиеттерін көрсету, өз жұмысын жазбаша және ауызша түрде таныстыру дағдыларын дамыту [61,б. 2]. Болашақ педагог бастауыштағы барлық пәнді, оның ішінде математика сабағын да өзі оқытатын болғандықтан, кіші мектеп жасындағы оқушының функционалдық математикалық сауаттылығы деңгейінің жоғары болуын қажет деп тапса, болашақ педагог өзінің де тек математикалық қана емес, кәсіптік, әдістемелік және практикалық, сондай-ақ ғылыми-зерттеушілік те сауаттылығы болуы тиіс екенін университет қабырғасында оқып жүргенде-ақ түсінуі тиіс. Сондықтан болашақ бастауыш сынып мұғалімі мемлекеттік стандарт, «Математика» пәнінің оқу бағдарламасы мазмұндарын, ондағы ерекшеліктер, бұрынғы, яғни сол кезде қолданыста жүрген бағдарламалармен салыстыра отырып, негізгі артықшылықтарын білулері тиіс. Бастауыш сыныптарға арналған «Математика» оқу курсының негізгі мақсаты – білім алушылардың математикалық таным негіздерін меңгеруіне және тиісті дағдыларын қалыптастыруына мүмкіндік жасау». Жалпы білім беретін мектептің бастауыш сыныптарында жоғарыда аталған математикалық білім мазмұнының мақсатына сай бірнеше міндеттерді анықтауға болады, олар мыналар: 1) оқушылардың логикалық және кеңістіктік ойлауын, көз алдына елестетете отырып, бастауыш математикасындағы терминдерді қолдана алу іскерлігін; 2) оқу және тәжірибелік проблемаларды шешу, арифметикалық алгоритмдерді пайдалану, геометриялық салулар мен математикалық зерттеулер жүргізу қабілеттерін дамыту; 3) сыни тұрғыдан ойлауды, шығармашылық қабілеттерді дамыту; 4) өзінің математикалық білімі мен біліктерін басқа пәндерді меңгеруде, сонымен қатар күнделікті өмірде қалай пайдалану керектігін түсіну; 5) тұлғалық қасиеттер: білуге құштарлық, мақсаттылық, жауапкершілік, сенімділік және тәуелсіздікті дамыту; 6) түсінудің, түсіндірудің, талдаудың, синтездің, жүйелеудің, қолданудың және суреттеудің когнитивтік дағдыларын дамыту; 7) коммуникативтік және әлеуметтік дағдыларды, топпен жұмыс істеу және өз көзқарасын білдіру, басқа адамдардың пікірін құрметтеу, көшбасшылық қасиеттерді көрсету, өз жұмысын жазбаша және ауызша түрде таныстыру дағдыларын дамыту; 8) ақпаратты іздестіру және таңдау, өз уақытын басқару, өзін-өзі реттеу дағдыларын дамытуға [61,б. 2] негізделген. Қоғам дамуының қазіргі кезеңінде туындайтын әлеуметтік сұраныспен анықталатын осы мақсаттар мен міндеттер математикалық білім мазмұнының жаңа моделін құрудың және онымен бірге оқытуды ұйымдастырудың әдістерін, құралдары мен нысандарын таңдаудың алғышарты болып табылады. Мектептің бастауыш курсындағы базалық білім мазмұнының негізгі өзегі – теріс емес бүтін сандар арифметикасы, ал соның төңірегіне, оның мән- мағынасын ашу мақсатында шамалар және олардың бірліктері, есептерді шығаруды оқытып-үйрету, алгебраның және геометрияның элементтері, жиын, логика элементтері топтастырылады. Әpбip жаңа ұғым оның мән-мағынасын аша түсуге септігін тигізетін ic-әрекеттермен, практикалық жұмыстарды орындаумен және қандай да бip есептерді қарастырумен байланыста қарастырылады. Оқу-әдістемелік кешеннің құрамына кіретін оқушыға арналған құралдың келесісі – оқулықтар. Оқулықтардың көмегімен мұғалім оқушылардың сабақтағы, үйдегі де іс-әрекетін ұйымдастырады, жаттығулар орындатады, оқушылардың алған білімдерін толықтырады. Оқулық білім беруде, барлық деңгейлерде және оқушылардың өзіндік жұмысын ұйымдастыруда қолданылатын кітаптан алынады және белгілі бір салада білімнің жүйелі көрінісін қалыптастырады. Қазақстан Республикасының Ұлттық энциклопедиясында оқулыққа және оған қойылатын талаптар төмендегідей: «оқулық – оқу бағдарламасы мен дидактиканың талаптарына, оқыту мақсатына сай оқу мазмұнын ғылыми негізде жүйелі баяндайтын кітап» [105,б. 28]. Т.С.Сабыров оқулықпен және кітаппен жұмыс істеу әдісін «оқу үдерісінде барлық пәндерге ортақ және кеңінен қолданылатын жетекші әдістердің бірі, оқушы үшін сабақта және сабақтан тыс уақытта өздігінен білім алудың өте маңызды көзі» [108] деп есептейді. Ж.Б. Қоянбаев пен Р.М. Қоянбаевтың пікірінше, оқыту барысында оқу құралын (оқулық – ең негізгісі) пайдалану – оқушылардың танымдық іс-әрекетін дамытуға, білімді бекітуге көмектеседі, олар білім беру және оқытудың белгілі пәндік әдістемесінің нақты талаптарын қанағаттандыруы қажет және олардың құндылығы оқушылардың өзбетіндік танымдық іс-әрекеттерінің жандана түсуіне тигізетін көмегінде [109,б. 242] екен. «Оқушыларды оқулықпен қалайша жұмыс жасауға үйреткен жөн?» сұрағына ұлағатты ұстаз, педагог Р.М.Қоянбаев былай деп жазады: «Оқушы сыныпта орындаған тапсырманы қарап, еске түсіреді, оны орындау үшін оқулықтағы материалды: а) өзінің ақыл-ойын жұмылдырып, көңіл қойып, ықыласпен оқиды; ә) негізгі материалдарды ұғу үшін оқулықтағы мәтінді тез қарап шығады, яғни оны алғаш рет алдын-ала оқиды, ойға салады; б) соңғы рет оқулық мәтінін тиянақты оқиды, талдау жасайды, басты мәселелерді бөледі, маңызды ережелерді жазып алады» [109,б. 242]. Т.Қ.Оспанов «оқулық – берілетін білімнің көзі ғана емес, сонымен қатар пәнді оқыту үдерісі жобасын түзетін, яғни мұғалім мен оқушылардың бірлескен іс-әрекеттерін (әрекеттесуін) айқындайтын, пәнді оқытудың нақты және дербес міндеттерінен туындайтын оқыту нәтижелеріне (білім, білік, дағды, оқушы тұлғасының қалыптасуы және дамуы) бағдарланған, нақты ғылыми идея мен көзқарасқа (мәселен, тұлға қалыптастыру, дамыта оқыту, оқушылардың өзіндік іс-әрекетінің басымдығы және т.б.) негізделген оқыту технологиясы нұсқасын анықтайтын және оқушы тұлғасын қалыптастыратын, зияткерлік қабілетін дамытатын тәрбие құралы» [110], - деп түйіндейді. Өйткені, Қазіргі білім берудің мақсаты – білімді, дағдыларды игеріп қана қоймай, сонымен қатар ақылды, өршіл, тәуелсіз білім көздерін қолдана алатын, өзін-өзі жетілдіруге тырысатын талантты, талантты, дана және дана адамды тәрбиелеу. Осыған байланысты білім беру стандарттары мен оқу бағдарламаларында пәнді оқытудың мақсаттары мен міндеттері нақты анықталған, ал математиканы оқыту процесінде оқушыларды оқыту мен дамыту, сондай-ақ оқулық арқылы оқыту қолданылады. Математикадан мемлекеттік стандарт, оқу бағдарламасы мен оқулықтардың өзара байланысы, оқулықтың мазмұнының және онымен жұмыс жасаудың алдыңғы құжаттарға қатысы, оқулықпен тікелей жұмыс жасайтын оқу үдерісінің субъектілері 4-суретте айтылады. Қазіргі қолданыста жүрген оқу-әдістемелік кешеннің құралдарының әрқайсысының ерекшеліктерін біліп, оқушылардың сабақтағы және үйдегі өзіндік жұмыстарын, жалпы оқыту үдерісін ұйымдастыруда құралдардың орны мен мәнін игере отырып, болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің әдістемелік-математикалық сауаттылығы да дамиды. Қазіргі таңда бастауыш сынып мұғалімі бағыт беруші, нұсқаушы, баланың іс-әрекетін бақылаушы, ұйымдастырушы қызметін атқаратын болса, оқулық – оқытушыға да, оқушыға да қажет, екі субъектіге де ортақ оқыту құралы. Демек, білім беру үдерісінің субьектілері – оқушы мен мұғалімнің бірлескен іс-әрекеті тікелей оқулықпен жүзеге асады. Сурет 4 – Оқулықпен жұмыс істеу факторлары Болашақ бастауыш сынып мұғалімдері бастауыш математика курсының теориялық негіздерін біліп қана қоймай, білім мазмұнын құрайтын аса маңызды ұғымдарды оқытудың әдістемесін игеріп, оны университет қабырғасында оқып жүрген кезде ұйымдастырылатын педагогикалық және өндірістік практика кезінде және өзінің болашақ кәсіби іс-әрекетінде қолдануға жаттығуы тиіс. Педагогикалық практика – болашақ мамандардың әдістемелік-математикалық сауаттылығын дамытудағы жоғары оқу орындарының ұйымдастыратын негізгі шараларының бірі. «Практика – қоғамның дамуын қамтамасыз ететін адамдар әрекеті» болғандықтан, болашақ маман өз әрекеті арқылы қоғамның болашағы бастауыш сынып оқушыларын оқыту, білім беру және дамыту мәселелерімен айналысады. Р.М.Қоянбаев бұл ұғымға «оқыту пен практиканың жан-жақты зерттеу обектісі, фактылар мен ғылыми мәліметтерді жинақтаудың негізгі көздерінің бірі» [109,б. 298] деген анықтама бере отырып, оның оқу-тәрбие жұмысын үнемі дамыту мен жетілдіруде аса үлкен орын алатынын атап өтеді. Педагогикалық практиканы оқушылардың педагогикалық құзыреттілігі мен дағдыларын қалыптастыру, олардың танымдық және шығармашылық қызметін арттыру құралы ретінде ғана емес, сонымен қатар олардың теориялық білімдерін нығайту және тереңдету құралы ретінде қарастыруға болады. ҚР «Білім туралы» Заңында: «Білім алушының кәсіптік практикасы мамандар даярлайтын кәсіптік оқу бағдарламаларының құрамдас бөлігі болып табылады. Кәсіптік практика тиісті ұйымдарда жүргізіледі және оқыту процесінде алған білімдерін бекітуге, практикалық дағдыларды игеруге және озық тәжірибені меңгеруге бағытталған» [1, 38-бап], – делінген. Қазақша-орысша түсіндірмелік сөздікте: «Практика дегеніміз – адамдардың табиғатты және қоғамды қайта құруға бағытталған қоғамдық, материалдық және мақсатқа лайық қызметі», – [111] деген анықтама берілген. Болашақ мамандар университеттегі оқу үдерісімен қатар мектептерде педагогикалық практикадан өтетін болғандықтан, әр пәннен, соның ішінде «Математика» пәнінен де сабақ беру үшін жаңартылған мазмұн бойынша білім алып отырған оқушылармен жұмыс жасауға үйреніп, олардың белсенді оқу әрекетіне тартылуына, сабақты бұрынғыдай емес, жаңаша ұйымдастыру мен оқушылардың сабақтағы іс-әрекетін ұйымдастырудың түрлі формаларын (дара, топтық, жұптық, ұжымдық) біліп, олардың әрқайсысын оқу үдерісінде тиімді қолдана алуға машықтану жұмыстарымен де айналысады. Өйткені, Қазақстан Республикасында білім беруді және ғылымды дамытудың 2020-2025 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасына сүйенсек, педагогикалық практика ЖОО-нда міндетті болып табылады және «практиканың ұзақтығы 70-120 күнді құрайды. ЖОО оқытушылары студенттердің педагогикалық практикасына қатысады» [2,б. 9] делінген. Оқушылардың педагогикалық практикасы – бұл студенттердің болашақ мамандар ретінде өзін-өзі жүзеге асыруы және өзін-өзі тәрбиелеуі үшін нақты мүмкіндік. Педагогикалық практиканың мақсаты жалпы ғылыми, мәдени, психологиялық, педагогикалық, әдіснамалық және арнайы пәндер бойынша білімді шоғырландыру және тереңдету, сондай-ақ теориялық білімге негізделген педагогикалық дағдыларды, біліктер мен құзыреттерді құру болып табылады. Ұлттық жоспарда «Жоғары оқу орындарының, «Назарбаев зияткерлік мектептері» ДБҰ педагогикалық шеберлік орталықтары мен «Өрлеу» біліктілікті арттыру ұлттық орталығының өңірлік орталықтарының базасында педагог кадрлардың біліктілігін арттыру және қайта даярлау бағдарламаларының мазмұны жаңартылып, іске асырылатын болады» деген республикалық маңызға ие жоба көтерілген болатын [6,б. 6]. Осы жоба аясында 2012 жылдардан Кембридж университетінің Білім беру факультетімен бірлесіп, «Назарбаев Зияткерлік мектептері» дербес білім беру ұйымының Педагогикалық шеберлік орталығы үшінші (базалық), екінші (негізгі) және бірінші (ілгері) деңгейлердегі оқу бағдарламаларын дайындап, соның негізінде Қазақстан Республикасы бастауыш сынып және пән мұғалімдері біліктіліктерін арттыру курстарын бастап кеткен болатын. Бірінші (ілгері) деңгейдегі курстардың ұзақтығы кемінде 464 сағатты құрайды: Аудиториялық оқыту – кемінде 200 сағат; Мектептегі тәжірибе – кемінде 144 сағат; Аудиториялық оқыту – кемінде 120 сағат. Екінші (негізгі) деңгейдегі курстардың ұзақтығы кемінде 464 сағатты құрайды: Аудиториялық оқыту – кемінде 160 сағат; Мектептегі тәжірибе – кемінде 120 сағат; Аудиториялық оқыту – кемінде 160 сағат. Үшінші (базалық) деңгейдегі курстардың ұзақтығы кемінде 416 сағатты құрайды: Аудиториялық оқыту – кемінде 160 сағат; Мектептегі тәжірибе – кемінде 96 сағат; Аудиториялық оқыту – кемінде 160 сағат [112]. «Педагог кадрлардың біліктілігін арттыру жөніндегі» Нұсқаулықтағы үшінші деңгей бойынша Қазақстан Республикасының ЖОО-ның 300-ге тарта профессор-оқытушылар құрамы 2015 жылғы қаңтардың 16-жұлдызынан Астана (қазіргі Нұрсұлтан) қаласындағы НЗМ ДБҰ жанынан ашылған Педагогикалық шеберлік орталығынан тренерлерді оқыту бағдарламасына сәйкес біліктіліктерін көтеру курсынан өтті. Бұл курстың мақсаты – «Үшінші деңгей бағдарламасының негізгі идеяларымен және оқыту тәсілдерімен таныстыру болып табылады» [113]. Яғни педагог кадрларды даярлайтын ЖОО профессор-оқытушылар құрамы университет пен институттар қабырғасында білім алып жатқан болашақ мамандардың педагогикалық қызметтеріне кіріспес бұрын осы бағдарламаның идеяларымен таныстыру және оларды өз кәсіптерінде шығармашылықпен қолдана алуға даярлаулары тиіс. Аталмыш бағдарламаның тақырыптық мазмұны ЮНЕСКО және Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымының білім алушылардың функционалдық сауаттылығын дамыту жөніндегі негізгі ілімдері мен ұсыныстарының негізгі қағидаттарымен үйлеседі және бағдарламаның негізгі жеті модулі бойынша болашақ педагогтің сыныптағы оқу барысында тиімді қолдануына қажет болатын бірқатар жалпы ұсыныстар беріледі. Бағдарламаның жеті модулі дегеніміз мыналар: оқыту мен оқудағы жаңа тәсілдер; сын тұрғысынан ойлауға үйрету; оқу үшін бағалау және оқуды бағалау; оқыту мен оқуда ақпараттық-коммуникациялық технологияларды пайдалану; талантты және дарынды балаларды оқыту; оқушылардың жас ерекшеліктеріне сәйкес оқыту және оқу; оқытуды басқару және көшбасшылық [114]. Аталмыш курс үш кезеңнен тұратындықтан, оқытушылар екінші кезеңінде әр ЖОО-нда тәжірибе кезеңінен өтті. Осы аралықта профессор-оқытушылар құрамы бірінші «Бетпе-бет» кезеңінде талқыланған теориялық білімді ЖОО-ндағы тәжірибе кезеңінде пайдаланған әдіс-тәсілдері мен сабақ жоспарларын көрсетулері тиіс болды. Барлық оқытушылар үш апта бойы өз пәндерін жүргізу барысында Деңгейлі бағдарламалардың мазмұнымен және идеяларымен таныстыра отырып, 4 сабақ өткізіп, бағдарламаның негізгі идеяларын жүзеге асырулары тиіс болды. Екінші «Бетпе-бет» кезеңінде жүргізілген тәжірибе кезіндегі жұмыстарға қатысты екі бағытқа: студенттерге педагогикалық әдіс-тәсілдер мен стратегияларды түсіндіру; оқушыларға көмектесудегі бұл идеялардың тиімділігін бағалау тұрғысынан сабақтарда түрлі әдіс-тәсілдер мен стратегияларды пайдалану [113, б. 4] аса мән берілді. Курс аяқталғаннан кейін әрбір оқытушы портфолио дайындайды, онда өз жұмыстарына рефлексиялық есеп дайындау тапсырылды. Рефлексиялық есеп бағдарламаның жеті модулінің бес бағыты бойынша дайындалды және кіріспе мен қорытындыдан тұратын портфолиода әр рефлексиялық есептің шамамен неше сөзден тұратыны және соған сай жазу қажеттігі де ескерілді. ЖОО профессор-оқытушылар құрамы 232 сағаттық курсты аяқтап сертификат алғаннан кейін бітіруші курс студенттеріне арналған қосымша білім беру Бағдарламасы бойынша 160 сағаттық арнайы курс өткізді. «Қазақстан Республикасы педагогтердің біліктілігін арттырудың деңгейлі бағдарламасы негізінде дайындалған педагог кадрларды даярлайтын жоғары оқу орнының бітіруші курс студенттеріне қосымша кәсіби білім беру бағдарламасын» «Назарбаев Зияткерлік мектептері» ДБҰ 2015 жылы дайындаған. Бағдарламаның басты мақсаттары ретінде төмендегілер алынған: «БМ-дің пәннен басқа білімдер мен біліктерді алу барысына қажет болатын нәрселерді қанағаттандыру, қазақстандық педагогтер заманауи ағымдағы үнемі өзгермелі болып жатқан өмірде нақты кәсіптік деңгейде дамуға даяр болуға жағдайлар жасау. Математикадағы әдістемелік әрекеттер мен жұмыстың қолайлылығын қамтамасыз етуге бағытталған білім берудің заманауи жаңашыл үдерістеріне жол көрсету. Білім алушыларды оқушылардың өз бетімен білімін жетілдіруіне, өз әрекеті мен өзгенің әрекеттерін реттеуді қалыптастыруға; әртүрлі адамдармен (оқушылармен, курстастарымен, педагогтермен, қызметкерлермен) оңтайлы диалогқа түсе алатын, қазіргі таңда табысты болуға және солай өмір сүруге даяр, цифрлық технологияларды қолдануда құзыреттілік танытуға тырысатын белді адам, болашақ педагог ретінде қалыптасып, дамуына жағдай жасайтын оқу/оқыту үдерісін ұйымдастыру мен басқару үшін қажет болатын біліммен, білікпен және тәжірибе тұрғысынан жұмыс жасауға даярлықты қамтамасыз етуге мүмкіндік жасау» [114,б. 6] көзделген. Бағдарламаның ұсынған мақсатын жүзеге асыру барысында күніне 8 сағаттан жоғарыдағы 7 модуль бойынша тізбектелген сабақтар топтамасы бойынша жүргізілді. Аталған жеті модуль әр сабақта араласа келе, болашақ мамандарға педагогикалық үдерісті бағалауға және жетілдіруге көмектесу міндетін шеше отырып жүзеге асырылды. Аталмыш курстың барысында болашақ бастауыш сынып мұғалімдері өзінің кәсібіне қажетті оқу мен оқытудағы жаңа тәсілдемелер, сындарлы оқыту және оның орны мен рөлі, оқушылардың белсенді әрекеті, мінсіз оқушы, оның ерекшеліктері, оқыту барысында диалогты ұйымдастыру, оқушыларды диалогқа тарта алу, идея ұсыну мен өз пікірлерін пайымдау, дәлелдеу, ой бөлісу, білім деңгейлері мен жас ерекшеліктері әр түрлі оқушылармен жұмыс жасау, өзі де педагогикалық үдеріс барысында көшбасшы болу, оның ерекшеліктері мен артықшылықтары жайлы мол мағлұматтар алды, өздері де осы үдеріске белсене араласып, жұмыстарының нәтижелерін түрлі постерлер, макеттер, электронды түрдегі таныстырылымдар мен видеожазбалар түрінде көрсете алды. Осындай арнайы курстардың нәтижесінде болашақ маман педагогикалық тұрғыдан өз сауаттылығын көтеріп, дамытып, әдістемелік пәндердегі практикалық және семинар, зертханалық сабақтарда әдістемелік-практикалық, әдістемелік-теориялық және әдістемелік-зерттеушілік сауаттылықтарын да дамытатыны сөзсіз. «Қазақстан Республикасы педаго қызметкерлерінің біліктілігін арттырудың деңгейлі бағдарламасының негізінде әзірленген педагог кадрларды даярлайтын жоғары оқу орындарының бітіруші курс студенттеріне қосымша кәсіби білім беру бағдарламасы» бойынша жұмыс тек 2015 жылы ғана жүргізіліп, жалғасын таппай қалды. Сондықтан болар Абай атындағы Қазақ Ұлттық университеті Біліктілікті арттыру және қашықтықтан оқыту орталығы 2018 жылғы 19 қараша – 30 қараша аралығында бітіруші курс студенттеріне арналған «Бітіруші курс студенттерін жаңартылған білім беру мазмұны бойынша мектептегі тәжірибеге дайындау» атты оқу бағдарламасын бекітті. Жоғарыдағы бағдарламаның мақсаты: Орта білім беру мазмұнын жаңарту және критериалды бағалау жүйесін енгізу шеңберінде бітіруші курс студенттерінің педагогикалық шеберлігін жетілдіру. Ал міндеттері: 1) студенттердің пəн бойынша Оқу бағдарламаларының мазмұнын білуін қамтамасыз ету; 2) пəн бойынша Оқу бағдарламаларына сəйкес педагогикалық тəсілдер мен оқу материалдарын қолдануды үйрету; 3) пəн бойынша Оқу бағдарламаларына сəйкес оқу мақсаттарына қол жеткізу үшін критериалды бағалау жүйесін қолдануды үйрету, - [100,б. 34] деп алынған. Осы бағдарлама аясында Абай атындағы Қазақ Ұлттық педагогикалық университетінің бітіруші курс студенттері үшін біліктілікті арттыру курсының Оқу-тақырыптық жоспары бекітілді. Ол жоспарда үш бөлім берілген: 1. Орта білімнің жаңартылған мазмұны (16 сағат) 2. Тиімді оқыту және оқу (10 сағат). 3. Білім алушылардың жетістіктерін бағалаудағы заманауи амалдар (критериалды бағалау және оқу үдерісін жоспарлау) (14 сағат) [100,б. 4]. Әр бөлім бойынша бітіруші курс студенттері орта білімнің жаңартылған мазмұны, ҚР МЖМБС және оқу бағдарламалары, олардың мазмұны мен ерекшеліктері, жоспарлаудың түрлері, ойлаудың түрлері, сыни ойлау, сыни ойлаудың оқу үдерісіндегі орны, бағалау және оның түрлері, қалыптастырушы және жиынтық бағалау тапсырмалары жайлы теориялық материалдармен танысып, практикалық сабақтар кезінде қысқа мерзімді сабақ жоспарларын, қалыптастырушы және жиынтық бағалау тапсырмаларын дайындап, таныстырылымдар жасап өткізулері тиіс болды. Осындай курс Абай атындағы Қазақ Ұлттық педагогикалық университетінің барлық бітіруші курс студенттеріне, соның ішінде «Бастауышта оқыту педагогикасы мен әдістемесі мамандығы» бойынша білім алып жатқан студенттерге де бірнеше жыл қатарынан өткізіліп келеді. Курс соңында болашақ мамандарға сертификат беріледі, бұл дегеніміз болашақ бастауыш сынып мұғалімдері әдістемелік курстардан өзгеше қосымша курстардан дәріс ала отырып, өздерінің әдістемелік сауаттылығын толықтырып, кеңейтіп, білімдерін шыңдай түседі деген сөз. Соңғы жылдары Қазақстан Республикасының педагогтерін аттестаттаудан өткізу жұмыстары қолға алына бастады. «Педагогикалық кадрларды аттестаттау мұғалімдердің кәсібилігін бағалау бойынша маңызды рәсім болып табылатындығы» [101,б. 3] белгілі. 2018 жылдан бастап, аттестаттаудың жаңа ережелері анықталды (№ 152.12.04.2018). Осы ережеге сәйкес мұғалімнің санаты бесеу: «педагог, педагог-модератор, педагог-сарапшы, педагог-зерттеуші, педагог-шебер». Мұғалімдерді жоғарыда аталған лауазымдарының жоғарылауына сай олардың «терең білімі болуы, оқытудың неғұрлым күрделі және тиімді әдістерін көрсетуі, оқу үдерісі мен мектепте оқушыларды бағалау жүйесі саласындағы міндеттерді өз мойнына алуы, өз әріптестеріне, т.б. көмектесуі тиіс» [101,б. 4] делінген. Бастауыш сынып мұғалімдері қазақ немесе орыс тілі (оқыту тілі бойынша) және математика пәндерінен тест тапсырады. Тестілеу нәтижесі «оқу пәнінің мазмұны» блогы бойынша кемінде 50%, «Педагогика және оқыту әдістемесі» блогы бойынша 30% дұрыс жауап алған кезде оң болады. Болашақта бастауыш сыныптарға мұғалім болып баратын студенттердің әр бес жыл сайын лауазымын (санаттарын) растауға не көтеруге бағытталған тестілік аттестаттаудан өту қажет болатындығымен таныстыра отырып, олардың міндетті түрде «Математика» пәнінен тест тапсыратындарын айту қажет. Яғни болашақ маман өздерінің жоғары оқу орнында алған білімдерін кәсіби іс-әрекетінде толықтары отырып, әрі қарай дамытып, лауазымын көтеру мен растау кезінде әдістемелік-математикалық сауаттылығын көрсетулері қажет. Сондықтан жоғары оқу орны қабырғасында жүрген кезден болашақта, тіпті педагогтік қызметке тұру кезінде қазақ тілі мен математикадан белгілі бір тапсырмаларды орындау арқылы ғана өз білімін растай алатындықтарын, сауаттылығын көрсете алатындай деңгейде болуы үшін барлық күшін сала білім алудың қажеттігіне назарларын аудару қажет. Болашақ бастауыш сынып мұғалімі мектепке жұмысқа алынғаннан кейін «педагог» санатында болатын болса, тіпті келесі оқу жылынан бастап, өзінің лауазымын көтеру мақсатында тестілік аттестаттаудан өтуге өтініш бере алады. Осыны ескерер болсақ, болашақ бастауыш сынып мұғалімдеріне белгілі бір санатты алу үшін төмендегідей балдардың шекті деңгейін белгілеу шарттары енгізілгенін айтып, таныстыру жұмыстарын жүргізген абзал. Кесте 1 – Балдардың шекті деңгейін белгілеу шарттары
1-кестеде берілген балдық шекке байланысты болашақ бастауыш сынып мұғалімдері университет қабырғасында оқып жүрген кезде біліктілікті арттыруға бағытталған тестті тапсырып, «педагог» санатын алып шығулары тиіс. Жалпы алғанда, болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің әдістемелік-математикалық сауаттылығын дамытудың қазіргі жәйін талдаған кезде 2020 жылы қабылданған Қазақстан Республикасының «Педагог мәртебесі туралы» Заңындағы [102,б. 36] көтерілген мәселелерге тоқталып кеткен жөн деп ойлаймыз. Өйткені, болашақ маман өзінің кәсіби іс-әрекетінде құқығының сақталатынын, оның мәртебесінің Заң тұрғысынан қорғалатынын, еңбек нарығы кезінде өз лауазымын растайтын, кәсіптік тұрғыдан құзыретті, әдіснама, педагогика, психология, әдістеме тұрғысы мен практикадан сауатты мұғалім болса, өзінің қоғамда алатын орнын жоғалтпайтынын білуі тиіс. Жоғары кәсіптік білім беру жүйесінің дамуы көбінесе елдегі әлеуметтік-экономикалық жағдаймен, педагогикалық және психологиялық ғылымның жай-күйімен, білім беру мақсаттары мен міндеттерінің өзгеруімен, оларды жаңартумен және жаңартылған білім беруді жүзеге асырудың іс жүзінде бағытталған әдістерін енгізумен анықталады. Бұл өзгерістердің тарихи негізі бар. Педагогикалық сауаттылықты дамыту проблемасын шешу үшін білім беру бағдарламаларын әзірлеу, білім беру мазмұны мен оқыту әдістерін қайта қарау, мамандардың сауаттылығын дамытудың педагогикалық алғышарттарын әзірлеу қажет. Бастауыш сыныптарда оқытудың мақсаты-жеке білім беру пәндерін емес, әлемнің жалпы келбетін беру, сондықтан білім берудің маңызды принциптері әртүрлі білім беру пәндері арасында тұрақты байланыс орнататын интеграция (кірігу) болуы керек. Білім беру мазмұнын бастауыш мектептерге біріктіру – бұл мақсатқа тиімді қол жеткізу мүмкіндігі. Интеграция немесе интеграция көптеген ұйымдастырушылық мәселелерді шешеді, соның ішінде студенттердің жалпы жұмыс жүктемесін азайту сағаттық пәндерді жоюға мүмкіндік береді. Қазіргі уақытта мемлекеттік мектептерде білім беру мазмұнын жаңарту қарқынды жүріп жатыр, бастауыш білім беру оқу процесіне толығымен енгізілген. Мұндағы негізгі идея – интеграция, білім интеграциясы. Тиісінше, бастауыш сынып мұғалімдері оқытудың интеграцияланған пәндерін басқару қабілетін игеруі керек. Бұған университет қабырғасында жоғары білім алу кезінде қол жеткізуге болады, өйткені бұл фактор көптеген университеттердің білім беру бағдарламаларында ескеріледі, студенттер арасындағы ведомствоаралық байланыстарды пайдалану, бастауыш мектептің барлық пәндері бойынша жалпы пәндер бойынша білім мен дағдыларды қалыптастыру болжанады. Деконструктивті білімге ЖОО қабырғасында жоғары білім алу кезінде қол жеткізуге болады. Осыған сәйкес, сауаттылықты дамыту процесінде болашақ бастауыш сынып мұғалімі жалпы білімге ғана емес, сонымен қатар әдіснамалық Дағдылар мен дағдыларға ие болуы керек, оқушылардың іс-әрекетін басқару, өз қызметін жобалау және жоспарлау, жалпы мәселелер туралы жарлықпен парламентаралық байланыстарды пайдалану керек деген қорытындыға келдік. Қазіргі уақытта білім беру ұйымының тәжірибесінде оқыту әдістері қайта қаралуда, сондықтан оқыту тәсілдері өзгеруде. Жұмыс уақытын арттыру арқылы оқу процесін жандандыру студенттерге жүктемені арттырды. Оқу жүктемесінің жоғарылауы режимді бұзады, студенттер ұйықтауға, демалуға аз уақыт алады, кейде мұндай мүмкіндік жоқ, студенттер шаршайды, мұның бәрі оқу материалын игерудің төмендеуіне әкеледі. Сондай-ақ, оқу материалын сақтау немесе ұлғайту арқылы жұмыс уақытын қысқарту тапсырмалар көлемінің ұлғаюына және оқушылардың шаршауына және шамадан тыс жүктемелерге әкелуі мүмкін. Бастауыш білім беру жүйесін дамыту стратегиясында академиялық жүктемені азайту проблемасын шешу үшін оқушылардың жасына және функцияларына сәйкес келетін оқытудың заманауи әдістері мен технологияларын басшылыққа алу қажет. Бастауыш мектептерде оқушылар оқуға қызығушылық пен дағдыларға ие болады, яғни олардың келесі оқу деңгейінің негізінде танымдық мотивацияны қалыптастырады, сондықтан мұғалімдер өз іс-әрекеттері мен іс-әрекеттерінде көптеген интерактивті технологияларды қолдануы керек және бұл үшін болашақ мамандар осы технологияларды жоспарлай, жобалай және енгізе алатындай сауаттылыққа ие болуы керек. Қазіргі уақытта жоғары мектеп практикалық әдістерді әзірлеу бойынша белсенді жұмыс жүргізуде, студенттер мен болашақ мамандарға сабақ береді. Мұнда оқыту әдістерін де, оқушылардың үлгерімін бағалау әдістерін де игеру қажет. Еңбек нәтижелерін көре білу, бағалау, тиісті қорытынды жасау, жаңа мақсаттар қою, жұмысты жоспарлау - болашақ бастауыш мектеп мұғалімдерінің маңызды кәсіби ерекшелігі. Бұған PISA, TIMSS, PIRLS халықаралық зерттеулерінің нәтижелері бағыттайды. PISA зерттеулерінде 15 жастағы негізгі мектеп бітірушілерінің функционалдық сауаттылығын, TIMSS-те – 4 және 8-сынып оқушыларының жаратылыстану және математикалық сауаттылығын, PIRLS зерттеуі бастауыш мектеп бітірушілердің оқу сауаттылығын бағалайды. Бұл зерттеулердің ішіндегі біздің зерттеуімізге қатыстысы – TIMSS зерттеулері. Математика мен жаратылыстанудан оқушылардың білім сапасын бағалау мүмкіндігін TIMSS (Trends in International Mathematics and Science Study) халықаралық зерттеуі ұсынды. TIMSS зерттеуі алғаш рет 1995 жылы өткізілді және содан бері әр төрт жыл сайын 4-ші және 8-ші сынып оқушылары арасында циклдармен жүргізіліп келеді [115]. Қазіргі таңда TIMSS-тің жеті циклі өткізіліп, Қазақстан алғаш рет TIMSS-ке 2007 жылы қатысты. TIMSS зерттеуіне әлемнің 37 елінен және «бенчмаркингтік қатысушылар» деп аталатын 8 шет аймағынан 425 мыңға жуық оқушы қатысты. Зерттеудің негізгі нәтижелері мынадай: математика пәні бойынша 4 сынып оқушыларының салыстырмалы зерттеуіне қатысқан 59 мемлекет пен 7 «бенчмаркингтік қатысушылар» арасында Гонконг, Сингапур, Қытай Тайбэйі және Жапония ең жоғары нәтиже көрсетті. Зерттеуге қатысқан Қазақстан оқушыларының нәтижелері (549 балл), бұл жалпы рейтинг бойынша 5 орынға [116] сәйкес келеді. Осы зерттеулердің нәтижелері бастауыш мектептерде оқыту пәндерін біріктірудің маңыздылығы мен қажеттілігін тағы бір рет дәлелдейді, сонымен қатар бастауыш және орта жарлықтардағы білім деңгейі арасындағы сабақтастықтың жеткіліксіздігін көрсетеді. PISA саласындағы халықаралық зерттеулердің мәні, TIMSS-ке сәйкес, бірінші кезекте педагогтар шетелдік педагогикалық ғылым мен тәжірибені толғандыратын тұжырымдар мен идеяларды іс жүзінде мойындайды, оқыту нәтижелерін өлшеу және оқушылардың дамуы әдістерін меңгереді. Бастауыш мектеп мұғалімдерінің сауаттылығын дамытудың психологиялық алғышарттары психологиялық оқыту механизмі арқылы оқушылардың белсенді танымдық белсенділігімен байланысты. Олар біздің жұмысымыздың әдіснамалық негізі болып табылатын аксиологиялық және антропологиялық ұстанымдарды қолдануға негіз бар деп болжайды. Бұл ең алдымен оқытудың мотивтері, білімге деген қажеттілік. Білімге деген қажеттіліктен төмен, біз жаңа білім алуға бағытталған іс-әрекеттің қажеттілігін түсінеміз. В.С.Юркевич танымдық қажеттіліктің даму деңгейлерін талдай отырып, білім алушыдағы білімқұмарлықтың болмау нәтижесі ретіндегі «ойлауға жалқаулықты» (яғни нақты айтсақ, зияткерлік пассивтілік) сипаттайды. Білімқұмарлықты ол сыртқы қолдаушылықсыз (ересектердің тікелей араласпауы, мадақтауды жүзеге асыру мүмкіндігі, әрекеттің аса қызықты нәтижесі) байланыспаған танымдық әрекет ретінде түсінеді. В.С.Юркевич танымдық қажеттіліктің екі формасын (жағын) бөліп көрсетеді: танымдық қажеттілік дайын білімді (әсерді игеруге қажеттілік, интеграция, оларды жүйелеу қажеттілігі және білімді толықтыру қажеттілігі) меңгеру түрінде көрініс табуы мүмкін; жаңа білім алу мақсатында зерттеушілік әрекетке деген қажеттілік. Біріншісі танымдық әрекеттің белсенділігі әлдеқайда төмен форма болып табылады. Екіншісі – әлдеқайда белсенді, жаңа білім алуға тура бағытталған форма [117]. Біз когнитивті-өнімді қызмет қатаң оқыту Заңына сәйкес келмейді деп санаймыз. Оның дамуының негізі-адамның ойлау қабілетін тәрбиелеу және дамыту принциптері, ол басқа адамның (мұғалім, мұғалім, құрдастар) жеке адамның танымдық іс-әрекетін көтермелеу және көтермелеу немесе қолдауды қамтиды. Сондықтан танымдық іс-әрекет актілерінің пайда болуында қарым-қатынас, қарым-қатынас, тұлғааралық қарым-қатынас, ойын, оқытудың әртүрлі жағдайындағы жағдай әлдеқайда маңызды. Қарым-қатынас және тұлғааралық қарым-қатынас жағдайы осы жағдайларда танымдық іс-әрекеттің дамуының нақты динамикасын және қолданыстағы заңдылықтарын анықтайды. А.М. Матюшкиннің жүргізген эксперименттік зерттеулері танымдық әрекеттің пайда болу және нақты динамикасының шарттарын анықтайтын әлдеқайда маңызды байланыстарын анықтауға мүмкіндік берді. Біздің зерттеуіміз үшін ғалымның өзара танымдық белсенділікті ынталандыру үшін вербальды және вербальды емес қатынас жасау компоненттерінің маңыздылығы [118], сондай-ақ ойлау міндеттерін топтық шешу жағдайында танымдық белсенділікті дамытуға себепші болатын немесе оған кедергі келтіретін ішкі психологиялық тағайындамалар жайлы қорытындысы маңызды болып табылады. Л.С. Славина зияткерлі пассивті білім алушылардың зияткерлік белсенділікке деген кері қатынастарын жеңу және олардың зияткерлік белсенділіктеріне итермелейтін шарттарды табуға бағытталған зерттеулер жүргізді. Ғалымның жүргізген зерттеулерінің барысында зияткерлік пассивтілікті анықтаудың екі түрлі жағы бар екені жайлы тұжырым дәлелденді, олар: мотивациялық – зияткерлік әрекетке деген қарым-қатынас және операционалдық-техникалық – белгілі бір зияткерлік әрекетті жүзеге асыруға қажетті зияткерлік білім, білік және дағдылардың болмауы. Зияткерлік пассивтілікті жеңу үшін осы аталған мәселелердің әрқайсысын жеке-жеке қарастыру қажет, өйткені зияткерлік әрекетке деген мотивтің өзгеруі сәйкес зияткерлік білім мен білікті жасау мәселесін өз-өзінен шеше алмайды [119]. Университетте болашақ мамандарды кәсіби оқыту екі компонентті құрылымға ие: жалпы теориялық, кәсіби және қазан пәндерінің негіздерін дамытуға бағытталған пәндік білім, сондай-ақ оқушылардың жеке және зияткерлік әлеуетін орнатуды қамтамасыз ететін арнайы қосымша практикалық білім. Кәсіби білікті маман даярлаудың мақсаттары мен міндеттерін түсіну тұрғысынан психологиялық және педагогикалық қолдау білім беру мен білім беру жүйесінің маңызды құрамдас бөлігі болып табылады және практикалық қызметке сәтті қолданылады. Кәсіби білікті маман даярлауды психологиялық және педагогикалық қолдау аспектілері: ғылыми-әдістемелік, сараптамалық-диагностикалық, оқу-түзетуші және консультациялық. Психологиялық және педагогикалық қолдау аспектілері білім беру және білім беру процесінің төрт интерактивті блогынан тұрады: студенттер, оқытушылар, әкімшілік және оқушылардың ата-аналары. Қолдаудың психологиялық және педагогикалық бағыттарының міндеттерін орындау әртүрлі психологиялық және педагогикалық тәсілдерді, құралдар мен әдістерді (тікелей әсер ету, сыртқы әсер ету, кеңес беру, оқыту, эксперименттер және т.б.) қамтиды. Заманауи технологиялар ЖОО-да білім беруді ұйымдастыру нысандары, оқытушылардың, педагогтардың, кәсіптік білім берудің оқу және сыныптан тыс қызметін ұйымдастырушылардың қызметтері туралы айтуға мүмкіндік береді. Болашақ мамандардың сауаттылығын дамытудың жоғарыда аталған алғышарттарын талдай келе, біз төмендегідей тұжырымдар жасадық: әлеуметтік-экономикалық жағдай, атап айтқанда демографиялық ахуал (өсу, туу, білім беру сапасын арттыру, ауылдық және қалалық бастауыш мектептер (мәселелер) арасындағы алшақтық және білім беру саласындағы саясат мемлекеттің негізгі бағыты болып табылатын бағыт білім беру сапасын арттыру, қаржылық тәуелсіздікті қамтамасыз ету, ұйымдастыру жүйесін қамтамасыз ету, кәсіптік даярлау, бастауыш сыныптағы кәсіби құзыретті оқытушыларға кандидаттарды кәсіптік даярлау қажеттілігін қайта құрылымдайды. педагогикалық алғышарттар, яғни кәсіби сауатты мамандардың көмегімен әлемдік білім беру кеңістігіне ену, жаңа интерактивті әдістер мен технологияларды пайдалана отырып, жаңартылған білім беру контентін іске асыру, сол арқылы орта мектеп оқушыларының функционалдық, математикалық сауаттылығын арттыру; психологиялық алғышарттар, яғни қарқынды дамып келе жатқан және тез өзгеретін дәуірде кәсіби бағдарлай алатын адамды тәрбиелеу және дамыту, сонымен қатар болашақ маманға кәсіби-психологиялық және педагогикалық қолдау. педагогикалық алғышарттар, яғни кәсіби сауатты мамандардың көмегімен әлемдік білім кеңістігіне ену, жаңа интербелсенді әдістер мен технологияларды қолдана отырып, жаңартылған білім мазмұнын жүзеге асыру, осылайша, бастауыш сынып оқушыларының да функционалдық, математикалық сауаттылығын арттыру осы алғышарттарды ескере отырып, жүзеге асырылуы тиіс. жүктеу/скачать 4.57 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||