Астамбаева жупат канапьяновна
Алгоритмдерді оқыту барысында ББСМ-нің ӘМС мазмұндық- құрылымдық моделі
жүктеу/скачать 4.57 Mb.
|
| 2.3 Алгоритмдерді оқыту барысында ББСМ-нің ӘМС мазмұндық- құрылымдық моделі
Болашақ бастауыш мектеп мұғалімдерінің әдіснамалық және математикалық сауаттылығын дамытудың маңызды бағыты – оқу процесін модельдеу. Модельдеудің әдіснамалық негізі мынада: адамның іс-әрекеті тұтастай бағытталған барлық нәрсе объект деп аталады. Әдіснаманы әзірлеу біздің санамыздан тыс өмір сүретін, бір-бірімен және сыртқы ортамен өзара әрекеттесетін объектілер туралы ақпаратты алу мен өңдеуді деконструкциялауға бағытталған. Әдебиеттерде «модель» ұғымына әр түрлі анықтамалар беріледі. Модель (фр.modele, лат. modulus – өлшем): – белгілі бір зерттелетін нысанның ой түсінігі арқылы немесе материалдық түрде жасалған шартты үлгісі (бейнесі, сұлбасы, сипаттамасы, т.б.) [168]; – нысан және оған қатынастық мәндерді көрсететін көрнекілік құралдардың бірі (шартты бейне, схема, т.б.); – белгілі бір зерттелетін нысанның ой түсінігі арқылы немесе материалдық түрде жасалған шартты үлгісі (бейнесі, сұлбасы, сипаттамасы, т.б.) [169]. Модельдің негізгі рөлі оның нақты нысандарды, құбылыстар немесе үдерісті қарапайым етіп түсіндіруінде. «Модель» ұғымын кең мағынасында қарастырар болсақ, модель қандай да бір нысанның, үдеріс пен құбылыстың орнына қолданылатын не соны көрсететін кез келген ой және тағайындалған аналог, бейне, сипаттама, сызба, карта, т.б., яғни бір сөзбен айтқанда, сол нысанның, үдеріс пен құбылыстың өзі модельдің түпнұсқасы, ал модель түпнұсқаның қандай да бір қасиетін сипаттайтын нысанның «орынбасары» деуге болады. Модельдеу дегеніміз-объект моделінің көмегімен объектінің түпнұсқасының маңызды қасиеттері туралы ақпарат алу үшін бір объектіні екіншісіне ауыстыру. Осылайша, модельдеуді оның моделі бойынша эксперимент жүргізу арқылы осы объект туралы ақпарат алу ретінде анықтауға болады. Объектіні (түпнұсқаны) басқа объектімен (модельмен) ауыстыру теориясы және оның моделі бойынша объектілердің қасиеттерін зерттеу модельдеу теориясы деп аталады. Модель – нақты жағдайда зерттеу пәнінің көрнекі бейнесі. Модельдеу рөлінің артуына педагогиканың теориясы мен тәжірибесінде модельдеу әдісін қолданудың ерекшеліктері, мүмкіндіктері мен шарттары бойынша ғылыми-зерттеу жұмыстары (О.Ю.Афанасьева, Д.М.Гвишиани, Д.А.Погонышева, Т.В.Светенко) [170] себепші болды. Педагогика ғылымында «модель – бұл басқа жүйе туралы ақпарат алу құралы ретінде зерттеу жүйесі», «зерттеу объектісін көбейту және көбейту арқылы ақыл-ой немесе материалдық жүйе» зерттеуді сол объект туралы жаңа ақпарат алуға мүмкіндік беретін етіп алмастыра алады. Модель жайлы айта келе, О.Мельничук пен А.Яковлева оны жүйе ретінде қарастырады да, оның мынандай құрамды бөліктерін бөліп көрсетеді: біліктілік талаптары, зияткерлік құзыреттілік, зияткерлік бастама, өзін-өзі ұйымдастыру, өзін-өзі реттеу [171]. Модель ұғымының жоғарыда келтірілген түсіндірмелерін зерделей келе, біз алгоритмдерді оқыту барысында болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің әдістемелік-математикалық сауаттылығын дамыту зерттелетін объектінің шартты бейнесінің жобасы, зерттелетін объектінің байланыстары мен байланыстарын көрсететін және зерттеушіге жаңа ақпарат беретін етіп өзгертілген белгілі бір принциптерге негізделген жоба – деп түсінеміз. Біздің ойымызша, осы талаптар болашақ маманның сауаттылығын дамытудың міндеттері мен нәтижелерінде көрініс табулары тиіс. Болашақ бастауыш мектеп мұғалімдерінің әдіснамалық және математикалық сауаттылығын дамыту әдіснамасын теориялық негіздеу үшін біз бұл үшін құрылымдық маңызды модель жасаймыз: - білім беру контентін таңдаудың мақсатын, әдіснамалық ұстанымын, әдіснамасының ұстанымын және мазмұнын, оны іске асыру нысандары мен тәсілдерін айқындау; - Әдіснамалық және математикалық сауаттылықтың даму кезеңдерін ескеру қажет. Сауаттылықты дамыту үдерісі – арнайы бір мақсатқа бағытталған педагогикалық іс-әрекет, ол сауаттылықты қалыптастыруға жағдайлар жасайды және оның кезеңдерін анықтайды. Болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің әдістемелік-математикалық сауаттылығының қалыптасу үдерісі төмендегідей қабілеттерді қамтиды: - нақты мәселелерді шешу үшін дайын алгоритмдерді қолдана білу (алгоритмді зерттеуге оң көзқарас және одан әрі мотивация, алгоритмдерді араластыра білу және оларды өз бетінше құру); - белгілі алгоритмдерді араластыру, жаңа алгоритмдер құру және олардың ішінен лайықты және тиімді таңдау мүмкіндігі (білім мен дағдыларды қолдану, өз бетінше жұмыс істеу, тәжірибеңізді жақсарту, белгілі бір алгоритмдік дағдыларға ие болу) ; - пәндік және кәсіби салада алгоритмді қолдана білу (практикада білім мен дағдыларды игеру, әртүрлі жаттығуларды орындау кезінде алгоритмді қолдану (есептерді шешу, теңдеулерді шешу, мысалдар келтіру), жазуға дайындалған алгоритмді дайындау (блок-схеманы құру және т.б.).), күнделікті өмірде алгоритмдерді қолдану, тапсырмаларды орындау үшін алгоритмдерді қолдану. Бұл маңызды компонент алгоритмді дайындау, әртүрлі жаттығуларды орындау кезінде жазу, бағдарламаларды жазу процесін ойластыруға мүмкіндік береді. Болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің әдістемелік-математикалық сауаттылығын дамытудың мазмұндық-мақсаттық моделін түзу үшін педагогика теориясы мен практикасының әдіснамалық тұғырлары мен ұстанымдарын зерделеуіміз қажет. Өз зерттеуімізде болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің әдістемелік-математикалық сауаттылығын дамытудың түрлі тұғырларына сүйенуге және көптеген тұғырлардың ішінен зерттеу мақсаты мен міндеттерге қатыстысын таңдап алуға тура келді. Ерекше ғылыми категория ретінде «тұғыр» кез келген педагогикалық теорияның ғана емес, тәжірибенің де негізін қалыптастырады деп есептеледі, осы тұғырдың өзі оқытудың, тәрбие және білім берудің ұстанымдары мен әдістерін қалыптастырудың негізіне жатады. Қазіргі педагогика ғылымы тұғырды кез-келген проблемалар мен құбылыстарға қатысты белгілі бір ұстаным ретінде қарастырады. «Тұғырмен» объектіні қараудың немесе жобалаудың теориялық және/немесе логикалық негіздемесін; қандай да бір идеялар немесе ұстанымдар негізінде іс-қимылды жүзеге асырудың әртүрлі әдістері мен әдістерін түсіну керек. Тұғыр педагогикалық шындықтың жақтаулы платформасын көрсетеді. Ғылыми-педагогикалық әдебиеттердегі «тұғыр» ұғымына әр түрлі анықтамалар келтіріледі. Мысалы, қазақстандық әдіснамашы-ғалым Ш.Таубаева «Тұғыр» ұғымы педагогикада ғылымның пайдаланатын нақтылы тәсілі, элементі ретінде қолданылады. Тұғыр – бұл ғылыми-педагогикалық қызметтің қандай да бір үдерісінің элементі, жеке әрекеті» [22,б. 99] деген анықтама береді. РБА академигі Е.В.Бондаревский «тұғыр деп педагог-ізденуші немесе педагог-практиктің өз әрекетінде білім беру парадигмасы қабылдаған талаптарға сай зерттеушілік және практикалық әрекеттердің өзара байланысты құндылықтарды, мақсаттар, ұстанымдар, әдістерді жүзеге асыруға саналы түрде бағытталуы» [172] деп атайды. Болашақ мамандардың әдістемелік-математикалық сауаттылығын дамытудың негізгі тұғырлары ретінде біз іс-әрекеттік, жүйелілік, антропологиялық, аксиологиялық және кұзыреттілік тұғырларын таңдап алдық. Сонда әр тұғырдың болашақ мамандардың әдістемелік-математикалық сауаттылығын дамытудағы маңызы мен рөлі қандай? Сурет 16 – Болашақ мамандардың әдістемелік-математикалық сауаттылығын дамытудың тұғырлары Оқытудың іс-әрекеттік теориясының негізі А.Дистервегтің еңбектерінен бастау алады, ал оның мазмұнын ХХ ғасырда кеңестік ғалымдар Л.Выготский, С.Л.Рубинштейн, А.Н.Леонтьев, П.Я.Гальперин, Д.Б.Эльконин, В.В.Давыдов және басқалар жасаған [173]. Іс-әрекеттік теорияның жекелеген бағыттарының негізін салушылар іс-әрекеттің біртұтас құрылымының әр түрлі компоненттеріне (Д.Б.Эльконин-В.В.Давыдовтың мазмұнды жалпылау теориясы; П.Я.Гальперин-Н.Ф.Талызиналардың ақыл-ой әрекетін кезеңдер бойынша қалыптастыру теориясы; А.Бандура-Е.Маккобидің әлеуметтік үйрету теориясы; Д.Бруннер-С.Пайперттің оқытудың когнитивтік теориясы) ерекше мән береді [173,с. 18]. Р.М.Қоянбаевтың қысқаша педагогикалық сөздігінде: «іс-әрекет – (деятельность) мазмұны қоршаған ортаны мақсатқа сай өзгерту және түрлендіру болып табылатын қатынастың арнайы түрі» [156,б. 63] ретінде анықталады. «Іс-әрекет» ұғымына берілген жоғарыдағы анықтамаларды талдай келе, болашақ бастауыш сыныптар мұғалімдерінің әдістемелік-математикалық сауаттылығын дамытуда 17-суреттегідей іс-әрекет түрлерін жүзеге асыру қажет екендігі анықталды. Сурет 17 – Іс-әрекеттің түрлері Әдіснаманың іс-әрекеттік тұғыры – адам санасының және оның жеке тұлғасының қалыптасуына бағытталған адам әрекетінің үдерісі. Болашақ маман қоршаған ортамен байланысқа түсе отырып, өзін-өзі қалыптастыруға күш салады. Болашақ бастауыш сынып мұғалімі «Математиканы оқыту әдістемесі» пәнінен өзінің кәсібіне қажет болатын білімді зерттеушілік өзіндік әрекет барысында «ашуға» үйренеді. Қандай да бір әрекеттің нәтижесінде ғана студент болашақ маман болуға дайындалады, математикалық техниканы дамытуда әртүрлі әдістер мен құралдарды және әдістемелерді қолдана отырып, өзін-өзі дамыту, оның жеке басының өзін-өзі жүзеге асыруы жүреді. Біздің ойымызша, болашақ мамандардың әдіснамалық әжен математикалық сауаттылығын дамытуда мұғалімнің студенттермен қарым-қатынас үдерісінде және оқу процесінде бірқатар іс-әрекеттердің жиынтығы болуы тиіс. Оның құрамды бөліктері: - математиканы оқыту әдістемесінің пәнін, зерттеу нысаны мен әдістерін, оқытудың мақсаты мен міндеттерін, мазмұны мен құралдарын, әдіс-тәсілдерін және формаларын анықтаудың ғылыми негіздері жайлы мағлұмат алып, осыларды оқу үдерісінде шығармашылықпен қолдануға бағытталған іс-әрекеттер; - математиканың оқу пәні ретіндегі сипаттамасы болып табылатын ұғымдардың мазмұнын игерумен, іс-әрекет тәсілдерінің мән-мағынасын түсіну және орындау кезеңдерін, оқытудың әдістемесін меңгерумен байланысты іс-әрекеттер; - математика сабағының табиғатынан туындайтын ерекшеліктерге және қойылып отырған дидактикалық мақсаттарға сәйкес оқушылардың жалпы танымдық, өзіндік, шығармашылық іс-әрекеттерін ұйымдастыру және басқару жолдарын игеруді, сабақтың қысқа мерзімді жоспарының үзіндісін және толық жоспарын, жекелеген сабақтардың және сабақ жүйелерінің орта мерзімді жоспарларын жасауға машықтануды жүзеге асыратын іс-әрекеттер; - әдістемелік-математикалық ғылымның қайнар-бұлақтары мен Қазақстан Республикасында математиканы оқытудың теориясы мен әдістемесінің әр кезеңдегі дамуы жайлы біліммен қаруланып, оқыту әдістемесін өз тәжірибесінде жетілдірумен, ғылыми ізденіске араласып, сол саланың болашақтағы даму үдерістерін анықтаумен және тәжірибеге енгізумен байланысты іс-әрекеттер; - пәнді оқыту барысында білім берумен бірге, оқушыларды тәрбиелеу мен жан-жақты дамытуды табиғи ұштастыруға, олардың құзыреттіліктерін қалыптастыруға қатысты іс-әрекеттер; - техникалық оқыту құралдарын, соның ішінде микрокалькуляторды, дәстүрлі оқыту құралдарын, көрнекілік түрлерін, яғни ресурстарды, сондай-ақ өзінің де көрнекі құралдарды қолдан жасауына және тиімді қолдануына машықтандыратын іс-әрекеттер; - Қазақстан Республикасындағы бастауыш математикалық білімнің жаңартылған мазмұнының стандартының жасалу және жүзеге асыру жолдарын және осы мақсатта қолданылатын оқу-әдістемелік кешеннің ерекшеліктерін игерумен және тәжірибеде тиімді қолданумен байланысты іс-әрекеттер; - шағын жинақты бастауыш мектептерде математиканы оқытып-үйретудің өзіндік ерекшелігінен туындайтын іс-әрекеттер; - аса күрделі ақыл-ой, логикалық ойын дамыту, пәнге деген сүйіспеншілігін, қызығушылығын арттыру, ғылыми көзқарасын қалыптастырудың тиімді жолы ретінде сыныптан тыс жұмыстарды ұйымдастырумен, яғни кештер, олимпиадалар, жарыстар, көрмелер, ертеңгіліктер және т.б. өткізуге бейімдейтін іс-әрекеттер; - қарапайым болсын ғылыми-зерттеу жұмысын орындауға бейімдейтін, шығармашылық ізденіске баулитын, ізденгіштік және зерттеушілік бағытындағы іс-әрекеттер; - мұғалімдік қызметті атқаруға, мамандыққа әуестігін, талпынысын, ынтасын, бейімділігін қалыптастырылатын іс-әрекеттер [174]. Болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің әдістемелік-математикалық сауаттылығын дамытудың негізіне алынатын келесі тұғыр – жүйелілік тұғыры. Жүйелілік тұғыры – бұл өзара байланысты элементтердің (компоненттердің) жиынтығы, шығу (мақсат), ену (ресурстар), сыртқы ортаның кері байланыспен байланысы ретінде қарастырылатын кез-келген жүйе. Математиканы оқыту әдістемесі – тақырыптары өзара байланысты жүйелі ғылым. «Математиканы оқыту әдістемесі» пәнін жүйе тұрғысынан қарастыратын болсақ, онда оны құрайтын компоненттер, олардың қарастырылу реті, олардың қызметтері, материалдардың маңыздылығына қарай орналасуы мен қарастырылуы, жүйе құраушылық факторларды анықтау, өзге де материалдармен байланысы қарастырылуы тиіс. Болашақ мамандарды математиканы оқыту мәселесіне дайындау кезінде олардың бағдарламалық білім мазмұны мен оқулықтар, оқыту құралдарындағы материалдарды әр қырынан қарай алу, бірнеше тәсілмен шешуге болатын жолдарын қарастыру, бүтіндей материалдан оның құрамды бөліктерін бөліп ала алу және керісінше, жекелеген мәліметтерді жинап, біртұтас жүйе ретіне келтіре алу бағытында жұмыс жасай алулары тиіс. Болашақ бастауыш сынып мұғалімдері 1-4-сыныптарға арналған «Математика» оқу бағдарламасын оқып үйрену, зерттеу, талдау барысында жүйелілікті анықтауға үйренеді. Бастауыштың математикалық білім мазмұны негізгі бес бөлімнен тұрады: «Сандар және шамалар», «Алгебра элементтері», «Геометрия элементтері», «Жиын. Логика элементтері», «Математикалық модельдеу» [61,б. 96]. Аталмыш бөлімдерді қарастыру әдістемесінің өзі белгілі бір жүйе бойынша жүзеге асырылады. Мысалы: «Сандар және шамалар» бөлімінің «Натурал сандар және 0 саны» бөлімшесінің материалдары төмендегідей ретпен қарастырылады: 10 көлеміндегі сандар нумерациясы; 11-20-ға дейінгі сандар; 100-ғе дейінгі сандар; 1000-ға дейінгі сандар; Көп таңбалы сандар. Бөлшек сандар [174,б. 113]. Нумерация дегеніміз сандардың оқытуы, жазылуы, құрамы, санның натурал сандар қатарындағы орны, сандарды салыстыру, санды разрядтарға және разрядтық қосылғыштарға жіктеу екені белгілі болса, студенттер бастауыш сынып оқушыларының 0-ден 1 000 000-ға дейінгі теріс емес бүтін сандардың және бөлшек сандардың нумерациясын оқып үйренетінін білетін болады. Сонымен бірге, болашақ маман нумерациялық материалдардың осындай ретпен қарастырылуы белгілі бір жүйе бойынша жүргізілетінін игереді. 0 саны және 10-ға дейінгі сандармен танысқаннан кейін оқушылардың осы кезеңде алған білімі, білігі мен дағдысы, тіпті құзыреттіліктері, келесі концентр материалдарын оқуда жүзеге асырылады. Ал 100-ге дейінгі сандардың нумерациясын оқып үйренгеннен кейін 1000-ға дейінгі сандардың нумерациясын қарастыру аналогия түрінде, яғни алдыңғы алынған білім, білікті жаңа жағдайда қолдануға ұласады. Осы материалды қарастырудың, оқытып үйретудің әдістемесін жоғары деңгейде игерген болашақ маман материалдардың белгілі бір жүйе бойынша жүзеге асырылғанын, тіпті оқушылардың өздерінің ізденімпаздық, зерттеушілік әрекеттерін ұйымдастыра отырып, өздіктерінен білімді «ашуға», білімдерін жүйелеуге дейінгі әрекеттермен айналысуға болатынын біледі. Бастауыш сынып оқушыларының барлығының бірдей деңгейде игеруі тиіс болып табылатын келесі материал – «Сандарға амалдар қолдану». Бұл – оқу бағдарламасының «Сандар және шамалар» бөлімінің келесі бөлімшесі. Бастауыш сынып математикасының бағдарламасын талдату барысында студенттердің өздеріне қарастырылып отырған материалдағы жүйелілікті анықтатуға болады. Кесте 7 – «Сандар және шамалар» бөлімінен үзінді 7-кестеден көріп отырғанымыздай, бірінші жолда кестелік жағдайлар қарастырылады: 1-сыныпта қосу кестесінің І кезеңі, яғни бір таңбалы санды бір таңбалы санға қосқанда, ондықтан аттамайтын 16 теңдігі, 2-сыныпта қосу кестесінің ІІ кезеңі, яғни бір таңбалы санға бір таңбалы санды қосқанда, ондықтан аттайтын 20 теңдігі, 3-сыныпта көбейту кестесінің 36 теңдігі, ал 4-сыныпта 2-ге, 5-ке, 10-ға бөлінгіштік қасиеттері арқылы натурал сандарды белгілеріне қарай топтастыру. Сондай-ақ, келесі жолдан жазбаша есептеу тәсілдерінің қарастырылу барысын көруге болады. Онда да міндетті түрде жүйелілік сақталған, алдымен екі, содан соң үш, соңынан көп таңбалы сандарға жазбаша есептеу тәсілдерін орындау жүзеге асырылады. Оқушыларға тапсырмаларды орындатып, бағдарламалық материалдарды игерте отырып, ББСМ өздерінің ӘМС дамытуға ерекше мән береді [174,б. 116]. Әдіснамалық тұғырлардың бір түрі ретіндегі антропологиялық тұғыр да – ББСМ-нің ӘМС дамытудың негізіне алынған тұғырлардың бірі. Антропология (грекше arthropos – адам, logos – ілім) – адам туралы ғылым. Ол адамның шыққан тегін және оның барлық кезеңде бірдей даму типін зерттейді [105,б. 97]. «Антропология» терминін педагогика ғылымына алғаш рет Аристотель енгізді. Антропологияда адам әр адамның жеке әрекеттерінің салыстырмалы түрде кең спектрін зерттейді, яғни жыныстық жас, конституциялық, қызметтік, этникалық және нәсілдік. Бір адам – екеуінің өкілі, яғни биологиялық және әлеуметтік қоғамның өкілі. Адам – қоғамның мүшесі. Адам, адамның және оның өмірінің қалыптасуы қоғамдық ұйымда жүреді. Жұмыс және қоғам-бұл әлеуметтік-тарихи жағдайлар әсер ететін адамның өмірі мен жағдайларының негізі. Антропологиялық тұғыр әдістерді, құралдарды, білім беру және оқу мақсаттарын таңдауда адам табиғатының басым бағыты болып табылады. «Педагогикалык антропология» термині Ресейде ХІХ ғ. екінші жартысында пайда болды. Оны алғаш Н.Н.Пирогов [175] енгізіп, оны К.Д.Ушинский [176] нақтылаған. ХХ ғ. басында педагогикалық аптропология қызметінің қандай да бір бөлігі жас ерекшелік психологиясына ауысты. Ресей психологтары Л.С.Выготский [177], Д.Б.Эльконин [178], Э.В.Ильенков [179] адам табиғатын шын мәнісінде зерттеуге бағытталған педагогикалық ұстанымдарын бөліп көрсетті. Антропологиялық тұғырды зерттеушілер (Ш.А. Аманашвили, Б.М. Бим-Бад, В.И. Макcакова, т.б.) тұлғаның қалыптаcуындағы жeтeкші рөл атқарушы биологиялық, әлeумeттік факторлардың күшінің зор eкeнін ecкeртe отырып, cоңғыcының адамның қабілeтінің қалыптаcуына ырқының баcымдығын айтады. Антропологиялық тұғырдың міндеттері: - адамның адам болып, қарым-қатынас жасайтындығын және әр түрлі жастағы адамдардың бір-біріне қалай әсер ететінін түсіну; - адамды мұғалім және оқушы ретінде білу және түсіну; - білім беру процесінде адамды тәрбиелеу мен тәрбиелеудің заңдары мен заңдылықтарын, тәсілдерін, нысандары мен әдістерін анықтау; - адам өмірінің әртүрлі кезеңдерінде қанша мұғалім мен оқушы бола алатындығын анықтаңыз; - адамның сот процесін қалай бастан өткеретінін, логикасын, дәлдігін, педагогикалық өзара іс-қимыл кезінде нәтижелерін қалай бақылауға болатындығын анықтаңыз; - білім беру жүйесінде адам шығармашылығының даму жағдайларын негіздеу; - математика сабақтарында антропологиялық тұғырды жүзеге асыру критерийлерін анықтау және оларды тиімді әрі оңтайлы қолдану тәсілдері [174, б. 118]. Бастауыш сыныптың математикасын оқыту барысында ББСМ алдында отырған кішкентай адамды оқыту, білім беру үдерісін ұйымдастыра алып, антропологиялық тұғырдың міндеттерін шешуге ұмтылуы қажет. Әр баланың жас және дара ерекшеліктерін ескере отырып, олардың болашақтағы қоғамда алатын орны, рөлін білуіне және болашақ қызметке дайын болу қағидаларын жүзеге асыру бағытында жұмыс жүргізуі тиіс. Адамды қоғамның ең басты құндылығы және қоғамдық дамудың мақсаты деп қарайтын педагогиканың тағы бір тұғыры – аксиологиялық тұғыр. Педагогикалық аксиологияның негізіне адам өмірінің құндылығын, оқыту мен тәрбиелеуді, педагогикалық іс-әрекетті және жалпы білім беруді түсіну алынады. Аксиология (грекше, axios – құнды, logos – ілім) – құндылықтардың табиғаты, олардың әлеуметтік шындықта аталған орны және құндылық әлемінің құрылымы туралы философиялық ілім [180]. Ал аксиологиялық тұғыр (В.А.Караковский, А.В.Кирьякова, И.Б.Котова, Г.И.Чижакова, Е.Н.Шиянов, Н.Е.Щуркова, Е.А.Ямбург) адамға білім берудегі, тәрбиелеу мен оның өзін-өзі дамытудағы басым құндылықтардың жиынтығын анықтауға мүмкіндік береді. Заманауи білім беру жүйесіндегі негізгі міндеттердің бірі болашақ ұрпақтың мектепте алған білімдерін, біліктері мен дағдыларын күнделікті өмірде шығармашылықпен қолдана алатын, рухани құндылықтар негізінде тәрбиеленген құзыретті тұлға қалыптастыру болып табылады. «Бастауыш білім берудің жалпыға міндетті стандартында» оқушылардың ұлттық және жалпыадамзаттық құндылықтарын дамыту мәселесіне ерекше мән берілген. Стандартта келтірілген базалық құндылықтарға: қазақстандық патриотизм және азаматтық жауапкершілік; құрмет; ынтымақтастық; еңбек пен шығармашылық; ашықтық; өмір бойы білім алу [60,б. 13] жатады. Аталмыш құндылықтарды баланың бойына дарыту «Математика» пәнін бастауыш сынып оқушыларына оқытуда да жүзеге асырылады. Оқулықтар мен оқыту құралдарында қазақстандық патриотизмді дамыту, Отанға деген сүйіспеншілікті қалыптастыру, ұлттық тәрбие беру мақсатын жүзеге асыруға арналған көптеген жаттығулар бар. Оның үстіне жаңартылған білім мазмұнының лексикалық ортақ «Бізді қоршаған әлем», «Саяхат», «Салт-дәстүр және ауыз әдебиеті», «Тағам мен сусын» (1-сынып), «Менің туған өлкем», «Салт-дәстүр және ауыз әдебиеті», «Қоршаған орта», «Саяхат» (2-сынып), «Жанды табиғат», «Сәулет өнері», «Атақты тұлғалар», «Өнер», «Демалыс мәдениеті. Мерекелер» (3-сынып), «Менің Отаным – Қазақстан», «Құндылықтар», «Мәдени мұра», «Ғарышқа саяхат», «Болашаққа саяхат» (4-сынып) тақырыптары бойынша оқулық авторлары оқушылардың бойында патриоттық сезім қалыптастыруға арналған мынандай тапсырмалар ұсынған: Сырым мен Әлия «Теңге ілу» ойынын көруге келді. Ойыншылар аттың үстінде шауып келе жатып жердегі теңгені іліп алуы тиіс. Монеталарды ата [81,б. 47]. Ілгеріде осындай бірнеше жаттығуға мысалдар келтірcек. Ондай тапсырмаларды орындату үшін болашақ маман әр тапсырманың алдында кіріспе әңгіме өткізуі тиіс. Отан, Қазақстан туралы, оның географиясы мен тарихы, мәдениеті мен салт-дәстүрлері, Қазақстанды мекендейтін аңдар, құстар мен балықтардың, онда өсетін өсімдіктер (ағаштар, бұталар, шөптесін өсімдіктер) жайлы әңгіме жүргізіп, олар туралы айтқанда әркімнің өз туған жерінің өзіне ыстық көрінетін жерлерін көз алдарына елестеттіреді. Оқушыларға «туған жерің жайлы біліміңді тағы да толықтырғың келсе, төмендегі жаттығуларды орындап көр» [81,б. 99] деген ұсыныстар мен тапсырмалар береді. «Әлия мен Сырым Қазақстан қорықтары туралы кітапты оқыды». Осы сөйлемнен кейін оқулықта Қазақстанның картасы мен онда орналасқан табиғат қорықтарының орналасуы келтіріледі. Бұл тапсырманы орындату кезінде болашақ маманның өзі Қазақстанның негізгі қорықтары жайлы, оның картадағы орнын, онда мекендейтін жан-жануарлар, аңдар, құстар, «Қызыл кітапқа» енген құстар мен аңдар жайлы біліп, сол мәліметтерді пайдаланып, оқушыларға есептер мен мысалдар құрастырту, оларды шығарту, яғни күнделікті өмірде қолдана алу біліктерін дамытуды жүзеге асырады. Осындай тапсырмалар 3 және 4-сынып оқулықтарында келтірілген, оқушылар ұлттық құндылықтарды бойына сіңдіріп, өз еліне, жеріне деген ұлттық сезімді, болашаққа деген сенімді қалыптастырады. Бастауыш сынып оқушыларына оқулықтарда келтірілген тапсырмалардан басқа өзін қоршаған ортасы, қоғамдағы да құндылықтарды бойларына сіңірту жұмыстарын жүргізуге болады. Білім, білім алудың өзі – құндылық. Әр балаға мектептегі айналысып отырған іс-әрекетінің мәнін, мағынасын түсіндіре отырып, заманауи құндылықтардың бірі – өмір бойы білім алуға оларды дайындау да – болашақ бастауыш сынып мұғалімінің негізгі, басты міндеттерінің бірі. Оқушыларға айта отырып, өзінің де осы құндылықты жете түсініп, өз мамандығының шебер иесі, білікті әрі бәсекеге қабілетті маман болуы үшін өмір бойы білім алуы қажеттігі, өзінің педагогикалық, психологиялық, әсіресе, әдістемелік-математикалық сауаттылығын үнемі дамытып отыруға бар күшін салуы қажеттігін үнемі есінен шығармауы тиіс. Жалпы алғанда, болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің аксиологиялық тұғырды табысты түрде жүзеге асыруға даярлығы төмендегідей кәсіби әрекетті ұйымдастыруға мүмкіндік береді: тапсырмаларды орындау барысында өзара көмек, өзара оқыту мен тәрбиелеуді жүзеге асыратын топтық, жұптық және ұжымдық жұмыстарды ұйымдастыру; оқытушы мен сыныптастарымен иық тіресе, бірлесе, ынтымақтаса жұмыс жасауға баулу; педагогикалық үдеріске қатысушы әр субъектінің ішкі еркіндігі мен инициативасын білдіріп, өз пікірін айта алуға үйрету; педагог қызметкерлермен, сынып жетекшісімен, сыныптастарымен математика сабағында диалогка түсе алу, диалогқа ашық болу, командада жұмыс жасай алуға баулу [174,б. 119]. Болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің әдістемелік-математикалық сауаттылығын дамытудың аса маңызды тұғырларының келесісі – олардың құзыреттілігін қалыптастыруға бағытталған құзыреттілік тұғыры деп білеміз. Маманның кәсіби құзыреттілігі философияда, педагогикада, психологияда, әлеуметтануда, кәсіби білім берудің теориясы мен әдістемесінде, акмеологияда, т.с.с гуманитарлық ғылымдарда әр қырынан қарастырылып жүр. «Құзыреттілік» ұғымына түрлі анықтамалар берілген. С.И.Ожеговтың «Орыс тілінің түсіндірме сөздігінде»: «құзыреттілік – қандай да біреудің жақсы хабарланған мәселелерінің жиынтығы» делінсе [87,с. 100], Ю.Н.Кулюткин «педагогтың құзыреттілігі кәсіби-педагогикалық міндеттерді шеше алуы» [181] ретінде көрсеткен. С.Я.Батышев «құзыреттілікті (педагогикалық жұмыста) жоспарды, бағдарламаны, оқу материалын, қаржы-шаруашылық әрекетті білу» [182] деп түсінсе, Л.Ф.Спирин «жалпы педагогикалық біліктердің қалыптасуы» [183] екендігін айтады. Сонымен бірге, құзыреттілік «жеке тұлғаға қойылатын талаптар жүйесінің бір элементі» (Э.Ф.Колмакова), «жалпы және кәсіби ойсана (эрудиция) (В.А.Якунин), «теориялық және кәсіби дайындық, көпжылдық тәжірибе» (Л.А.Петровская), «білім, білік және белгілі бір өмірлік тәжірибе» (Ю.Н.Емельянов) тұрғысынан да талданады. Ә.Е.Жұмабаева диссертациялық жұмысында: «құзыреттілік» ұғымына «біріншіден, білім беру үдерісіндегі білім, білік, дағдылардың түпкі нәтижесін көрсетуі; екіншіден, нәтижеге бағдарлана берілген білімнің негізгі көрінісі; үшіншіден, шешуші құзыреттілік адам бойындағы сапалар мен іс-әрекетіндегі үйлесімділік (ақпараттық, құқықтық, басқарушылық, психологиялық және т.б.)» [157,б. 76] деген анықтама береді. Болашақ мамандардың педагогикалық құзыреттіліктерімен қатар, психологиялық та құзыреттіліктері болуы тиіс. Болашақ мамандардың психологиялық-педагогикалық дамуы, әлеуеті жайлы айта келе, М.А.Романова «бастауыш сынып мұғалімінің әлеуетін психологиялық-педагогикалық деп айтатын себебіміз мұндай мұғалім бір уақытты педагог рөлінде де және оқытып, тәрбие беретін балаларына психолог қызметін де атқарады. Егер оның педагогикалық қабілеттерімен қатар заманауи практикалық психологқа қажет болатын құзыреттіліктері болмаған жағдайда балаларды оқыту және тәрбиелеумен байланысты түрлі рөлдерді орындап, әр түрлі оқу пәндерінен табысты түрде сабақ бере алмайды» [184] деп жазады. Математиканы оқыту барысында сәйкес білім, білік және дағдылар игеріледі, іс-әрекет үстінде әралуан жағдайларда білімді қолдану, тәжірибе жинақтауға себепші болады. Осыған бейімделу және машықтану құзыреттілікті қалыптастырудың қайнар көзі ғана емес, алғышарты да. Өйткені, математиканы оқыту барысында құзыретті тұлға қалыптастыру – қазіргі заман талабы. Болашақ бастауыш сынып мұғалімін дайындауда қалыптастырылатын құзыреттіліктердің біз ақпараттық, коммуникативтік және пәндік түрлеріне тоқталмақпыз. Ақпараттық құзыреттілік дегеніміз әр түрлі дерек көздерден, атап айтсақ, оқытушыдан, оқулықтар мен оқу құралдарынан, теледидардан, радиодан, өзін қоршаған ортасынан, өз отбасынан қажетті мәліметтер мен мағлұматтар, деректер іздестіру, тауып алу, сұрыптау, іріктеу, жинақтау, есте сақтау және қажетіне әрі орынды қолдануға, сондай-ақ логикалық операцияларды (талдау, жинақтау, қорыту, дәлелдеу, жүйелеу) пайдаланып, ақпараттарды өңдеуге машықтану болып табылады. Коммуникативтік құзыреттілік – білім алушылардың математикалық терминдерді, белгілер мен таңбаларды, заңдылықтар мен ережелерді, формулаларды игеріп, оқу-танымдық үдерісте оқытушымен және курстастарымен қарым-қатынас барысында қолдана алуы, сондай-ақ ауызша және жазбаша коммуникациялардың түрлі құралдарын пайдалануға мүмкіндік туғызу. Аталмыш құзыреттілік болашақ маманның барлық іс-әрекеттерінде көрініс табады, атап айтсақ, әдістеменің практикалық сабақтарында өз ойын математикалық терминдерді қолдана отырып, нормаға сәйкес айта алу; оқу материалдарын нақты әрі түсінікті түрде оқушыларға және курстастарына жеткізе алу; жазбаша коммуникацияда қазақ тілінің нормасын сақтай отырып, өз ойын жеткізе, бере алу, сабақ жоспарлары мен өзіндік жұмыстарды талапқа сай дайындай алу [174,б. 119]. Бастауыш сынып мұғалімінің математикадан пәндік құзыреттіліктері: - бастауыш мектептердің математикалық білімінің мазмұнын білу және пайдалануға дайын болу; - оқыту пәніне оң көзқарас; - арнайы математикалық терминологияны білу және математикалық тілді қолдану; - оқыту пәнінің мазмұнына байланысты мәселелерді шешу үшін математикалық идеялар мен процестерді қолданыңыз және бейімдеңіз; - математикалық сауаттылыққа ие болу, яғни қарапайым есептеулерді, тапсырмаларды өз бетінше орындау, есептерді өлшеу және құру, оқушыларға нақты өмірдегі орны мен рөлі туралы айту, логикалық және шығармашылық есептерді жүйелеу және оқушылардың логикалық ойларын математикалық пайымдауларды дамытуға бағыттау; - математика бойынша ғылыми ақпаратты түсіндіру және жүйелеу мүмкіндігі; - оқыту пәнінің мазмұнын оқушылардың қабілеттеріне бейімдеу мүмкіндігі [174,б. 119]. Болашақ мамандардың пәндік құзыреттілігі пәндік-теориялық, пәндік-әдістемелік және пәндік-практикалық құзыреттіліктерден тұрады. Пәндік-теориялық құзыреттілік математиканы оқытуда қарастырылатын бастауыш сыныптар деңгейінде ұғымдар мен іс-әрекет тәсілдерінің ғылыми негізін білу, тек біліп қана қоймай, оны жоғары деңгейде игеру барысында қалыптасады. Пәндік-әдістемелік құзыреттілік – математикалық ұғымдар мен іс-әрекет тәсілдерін бастауыш сынып оқушыларына оқыту барысында қалыптастырылатын құраушы, яғни математиканы оқыту әдістемесін меңгерту және оны іс-әрекетте қолдануға машықтандыру барысында жинақталатын тәжірибе. Пәндік-практикалық құзыреттілік университет студенттерінің жалпы білім беретін орта мектептердің бастауыш сыныптарында жүргізілетін «Сабақ беріп көру» (3-курс), «Өндірістік практика» және «Маманданудан өндірістік практикалар» (4-курс) кезінде қалыптасады. Сурет 18 – Болашақ бастауыш сыныптар мұғалімінде қалыптастырылатын құзыреттіліктер Болашақ мамандар университет қабырғасында және педагогикалық практика кезінде, ғылыми жұмыстар, атап айтсақ, реферат, курс және диплом жұмыстарын жазу және қорғау, ғылыми жобалар дайындау және оларды қорғау кезінде қалыптасқан кәсіби құзыреттіліктерін өздерінің әдістемелік-математикалық сауаттылығын дамытуда қолдануға күш салулары тиіс. Болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің әдістемелік-математикалық сауаттылығын дамытуда оқытудың ұстанымдарының рөлі өте зор. Принцип (латын сөзі) – жетекші идея, негізгі талап, ұстаным. Дидактикалық принциптер – оқытудың мақсаттары мен заңдылықтарына сәйкес оқытудың мазмұнын, ұйымдастыру түрлері мен әдістерін анықтайтын қағидалар жүйесі. Оқыту принциптері дидактика категорияларына жатады. Олар оқыту заңдылықтары мен шаблондарды қолдану әдістерін сипаттайды. Оқыту қағидаттары – оқытудың мақсаттары мен модельдеріне сәйкес оқытудың мазмұнын, ұйымдастыру түрлері мен әдістерін айқындайтын қағидаттар жүйесі. П.И.Пидкасистый бұл ұғымға «дидактикалық үдерісті жүзеге асыруда басшылыққа алынатын жетекші идея мен оны ұйымдастырудағы қағидалық ұстаным және тиісті деңгейлік мөлшерге қойылатын негізгі заңдылық талаптар» [185] деген анықтама береді. Бұл оқыту үдерісін реттеп, ереже белгілеп, деңгейін айқындауға ортақ жалпылама нұсқау арқылы сипатталады. Оқыту ұстанымы қабылданған дидактикалық тұжырымдамаларға байланысты. Р.М.Қоянбаевтың пікірінше «ұстаным – негізгі, бастапқы деген ұғымды білдіреді. Оқытуға қойылатын талаптардың белгілі жүйесін оқыту үдерісінің ұстанымдары» – деп жазады педагог-ғалым [109,б. 186]. Оқытудың ұстанымдары – дидактикалық үдерісті ұйымдастыру мен өткізуге қойылатын басқарушылық идеялар, нормативтік талаптар [186]. Ұстанымдар оқытуға ғылыми талдау жасау негізінде туады және дидактика тағайындайтын оқыту үдерісінің заңдылықтарымен байланыста қарастырылады. Болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің әдістемелік-математикалық сауаттылығын дамытудың төмендегідей ұстанымдары бар: Холистикалық ұстаным – білім алудың, дамытудың және тәрбиелеудің біртұтастығы (қолдаушылар А.Ломан, А.Мейер-Абих, Дж.Холдейн, К.Маркс, Э.Дюркгейм, психологияда К.Уилбер); Оқытудың қолжетімділік ұстанымы – мүмкіндіктің барлық түрін ұсыну (Я.А.Коменский, М.Ломоносов, Г.Чернышевский, К.Ельницкий); Ғылымилық ұстанымы – ғылыми-негізделген мақсат пен міндеттерді түсіну, үдерістер мен құбылыстардағы себеп-салдарлық байланыстарды түсіну, теориялар, заңдар, заңдылықтар мен мәліметтер, деректер арасындағы ішкі және сыртқы байланыстарды ашу (М.Н.Скаткин, Л.Я.Зорина, В.И.Загвязинский, т.б.); Параллельділік ұстанымы – ортақ идеяны жүзеге асыру үшін келісілген тәртіп пен өзара қолдаушы байланыстар (А.С.Макаренко, ); Шиыршық ұстанымы – білім, білік және дағдылар деңгейін қарапайымнан (білу, түсіну, қолдану) ең жоғары деңгейге (талдау, жинақтау, индукция, дедукция, абстрактілеу, жіктемелеу, сыни ойлау) қарай біртіндеп үдету (В.Ван Гог, А.Колмогоров). Іс-әрекеттік-жүйелілік ұстанымы – құбылыстар, үдерістер мен нысандарды, белгілі бір біртұтастықты түзетін элементтердің жиынын бейнелейтін жүйе бойынша білімді меңгеру (Берталанфи Л., Ганзек В.А., Кузьмин В.П., Ломов Б.Ф., Платонов К.К., Тюхтин В.С., Юдин Э.Г., т.б.); Теория мен тәжірибенің байланысы ұстанымы – теорияны тәжірибеде қолдану, білімді күнделікті өмірде, тұрмыста пайдалану, функционалдық сауаттылық (Б.М. Теплов, Е.А. Климов, т.б.). Осы аталған ұстанымдардың әрқайсысына зерттеу мәселемізге байланысты талдаулар жасап көрелік (сурет 19). Холистикалық ұстанымдарды кейде біртұтастық ұстанымы деп те атайды, өйткені оқыту білім беру, дамыту және тәрбиелеу үдерістерімен тығыз байланысты. Холистикалық ұстаным «холизм» терминінен шыққан, ол өз кезегінде үнемі жаңа біртұтастықты туғызып отыратын шығармашылық эволюция үдерісін басқаратын әдіснамалық ұстаным. Тұтас тұрғыдан алғанда, әлем біртұтас, біз білетін жеке құбылыстар мен нысандар қоғамның бір бөлігі ретінде ғана белгілі бір мағынаға ие. Тіл білімінде холизм дегеніміз – жеке сөздер мен сөз тіркестерінің жиынтығы ретінде тілдік қатысым емес, толық мағынасы бар біртұтас мәтін. Демек, болашақ бастауыш сынып мұғалімінің ЖОО білім алуы, дамуы, өзін-өзі дамытуы, өздігінен білім алуы, адами құндылықтарды бойына сіңіре отырып, өмірге тәрбиеленуі, кәсіби іс-әрекетке бейімделуі – холистикалық ұстанымның көрінісі. Оқыту кез келген білім алушыға қолжетімді болуы тиіс. Қолжетімділік студенттердің алған білімдерінің санасындағы білімімен байланысын білдіреді. Сурет 19 – Болашақ бастауыш сыныптар мұғалімдерінің әдістемелік-математикалық сауаттылығын дамыту ұстанымдары Болашақ мамандарға берілетін білім өте қиын болмауы тиіс, алайда өте жеңіл де болуы қажет емес. Өте жеңіл болса, оқуға деген қызығушылық төмендейді, ал өте қиын әрі күрделі болса, онда білімалушының мүмкіндігі жетпей, қабылдауы төмендеп кетуі мүмкін. Р.М.Қоянбаевтың пікірінше, «оқытудың қол жетерлігі – оқыту міндеттері, мазмұны, әдістері мен ұйымдастыру түрлерінің оқушылар мүмкіндігінше сәйкес келуін қажет ететін, білім алу дәрежесін, оқу-танымдық іс-әрекет дағдыларының дамуын, жұмыс қабілетінің деңгейін есепке алатын оқыту мен білім беруге қойылатын талап» [156,б. 39]. Оқытудың қолжетерлік ұстанымы мемлекеттік стандарт пен оқу бағдарламаларының талаптарын нәтижелі орындаудың шарты болып табылады. Сондықтан математиканың теориялық негіздерінен теориялық материалдар да, әдістемелік курстан да берілетін болашақ маманның кәсібіне дайындауға бағытталған нұсқаулар да студенттің мүмкіндігіне қарай ұсынылуы тиіс.м Болашақ маманның сауаттылығын дамытудағы келесі ұстаным – параллельділік ұстанымы немесе параллель әрекет ету ұстанымы. Параллель әрекет ету ұстанымы П.М.Эрдниевтің дидактикалық бірліктерді ірілендіру ұстанымына [187] ұқсас. Математикадан оқытылатын материалдарды қатар қарастыру, мысалы: теріс емес бүтін сандардың ауызша және жазбаша нумерациялары; қосу мен азайту амалдар – өзара кері амалдар ретінде; сандарға амалдар қолдану шамаларға амалдар қолданумен қатар оқытылады. Болашақ бастауыш сынып мұғалімдері белгілі бір материалдарды паралель оқыта отырып, оқушыларының да, өздерінің де сауаттылығын дамыта түседі. Жаңартылған білім мазмұны қазіргі таңда шиыршық қағидаты түрінде жүзеге асырылады. Шиыршық ұстанымы дегеніміз білім мен білікті тақырыптар, сыныптар бойынша қарапайымнан күрделіге қарай біртіндеп көбейту, өсіру дегенді білдіреді. Шиыршық ұстанымы оқу материалын баяндаудағы сабақтастықты және қоршаған ортаны тереңірек әрі біртұтас қабылдау үшін пәндерді кіріктіруді қамтамасыз етеді. Шиыршық ұстанымын біз бастауыш сыныптарда қарастырылатын теріс емес бүтін сандардың нумерациясын қарастыра отырып, түсіндіреміз. Суретте шиыршықтың ортасы 0 санынан басталып, біртіндеп «Ондық», яғни біртаңбалы сандар нумерациясымен жалғасады. Сурет 20 – Теріс емес бүтін сандар концентрі Он көлеміндегі сандар оқытылғаннан кейін «Жүздік», яғни жүз көлеміндегі сандар нумерациясы қарастырылады. Демек, біртаңбалы сандардың оқылуын, жазылуын, натурал сандар қатарындағы орнын, сандарды салыстыру оқытылып үйретілгеннен кейін толық ондықтардың атаулары, оқылуы, жазылуы, т.б. қарастырылады. Яғни біртаңбалы сандардың нумерациясын білетін оқушы толық ондықтардың да аталуын; бір ондық – он, екі ондық – жиырма, үш ондық – отыз, т.б. білетін болады. Алдыңғы концентрде қарастырылған материал толықтырылады, ал келесі концентрді өткен кезде материалдар қайталанады, ретке келтіріледі, жүйеленеді. Осылайша, қалған концентр сандарын қарастырудың әдістемесі шиыршық түрінде жүріп, сандар аймағы кеңейтіледі, біртіндеп оқушылар біртаңбалы сандардан, көптаңбалы сандарға, миллион көлеміндегі сандарға дейін материалдармен танысады. Математиканы оқыту әдістемеі сабақтарында болашақ мамандар осы қағидатты түсіне отырып, материалдарды, алгоритмдерді өздері игереді де, шиыршық қағидаты бойынша өз сауаттылықтарын дамыта түседі. Іс-әрекеттік-жүйелілік ұстанымы – болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің әдістемелік-математикалық сауаттылығын дамытудың негізгі ұстанымдарының бірі. Бұл ұстанымның негізгі мақсаты – оқыту мен білікті белгілі бір жолмен, жүйемен жүзеге асыру. Бұл ұстаным оқу мазмұнын да, оқу үдерісін де логикалық құруды талап етеді. Жүйелілік ұстанымын Л.Я.Зорина «бірінші – қарастырылатын материал жоспарланып, тақырыптарға, оларды оқыту реті мен әдістемесіне бөлінеді; екінші – әр тақырыптың негізгі қарастырылатын өзегі анықталады, басты ұғымдары, негізі идеясы айқындалып, сабақтың материалы құрылымдалады; үшінші – оқыту барысында білімалушының санасына бейнеленетін ұғымдар мен тіпті теориялардың өзін бейнелейтін теориялар, заңдар, деректер арасындағы сыртқы және ішкі байланыстар айқындалады» [188] деп түсіндіреді. Іс-әрекеттік-жүйелілік ұстанымы болашақ маманның жүйелі түрде жоспарланған сабақ жоспарын талаптарға сай, сыныпта оқушылардың іс-әрекетін ұйымдастырудың түрлі формаларын, әдіс-тәсілдерді, оқыту құралдарын орынды әрі жүйелі түрде қолдана отырып өткізуді көздейді. Болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің әдістемелік-математикалық сауаттылығын дамытудағы аса маңызды ұстанымдардың негізгісі әрі бастысы – теория мен тәжірибенің байланысы ұстанымы. Бұл ұстаным ғылыми мәселелерді оқыту оларды өмірде қолданудың маңызды жолдарын ашатындығымен тығыз байланысты. Бұл ұстанымға жету үшін оқушының оқу процесінде практикалық тәжірибесіне сүйену, заманауи технологиялармен танысу, жаңа өндірістік қатынастарды дамыту, мәселелерді шешу және өндірістік қатынастарға негізделген жаттығуларды орындау маңызды. Болашақ мамандарға төмендегідей ережелерді орындау арқылы теория мен тәжірибенің байланысы ұстанымын жүзеге асыруға болады: 1. Жаңа материалдарды оқып үйрену барысында оқушының практикалық өмірлік тәжірибесіне жиі назар аударыңыз; 2.Өмірлік тәжірибеңізді қолданыңыз, теориялық ұстанымдарды практикалық мысалдармен дәлелдеңіз және дәлелдеңіз, үйренген білімді қазіргі өмірде үнемі қолдануды көрсетіңіз. 3.Өмірлік мәселелерді талдауда практикалық және өнімді оқытудың технологияларын, әдістері мен әдістерін қолдану, әртүрлі өмірлік мәселелер бойынша жобаларды әзірлеу және т. б. 4.теориялық білімді іс-әрекеттің практикалық формаларымен біріктіруді жүзеге асыру. 5.Оқытушылар басқа оқытушылармен бірге декрет аясында бірлескен сабақтар (пәнаралық, кешенді, екіжақты) өткізеді. 6.Студенттерді белгілі теориялық материалдарды, ережелер мен жағдайларды өз тәжірибелерімен байланыстыра отырып, дәлелдерді іздеуге бағыттаңыз, олар белгілі. 7.Зерттеуге, зерттеуге және студенттердің өзіндік жұмысына практикалық назар аударыңыз [151,б. 120]. Біз зерттеу жұмысымызда болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің әдістемелік-математикалық сауаттылығын дамытудың негізіне алынған жаңа педагогикалық-әдіснамалық тұғырлар мен ұстанымдардың әрқайсысының өз орны мен рөліне, маңызына баса назар аудардық. Өйткені, болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің әдістемелік-математикалық сауаттылығын дамытуда жаңа тұғырлар мен ұстанымдарды қолдану: жүктеу/скачать 4.57 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|