Астық нарығын қалай дамытамыз?

Осы орайда көрнекті ғалым, ака­де­мик Александр Бараевтың: «Жерді алдай алмайсың, оны түсіне білу ке­рек» деген сөздері есімізге түседі. Оның же­­текшілігімен әлемге белгілі егін­ші­ліктің топырақты қорғау жүйесі әзір­ленген болатын, ол жүйеге сай Қазақстанның солтүстігінде астық да­қылдарын өсі­ру­дің барлық техно­ло­гиялары егінді кеш дегенде 20 қыр­кү­йекке дейін жинап алуға бағыттал­­ған еді. Себебі бұл аймақ үшін күздің ерте тү­суі – заңдылық. Елі­міздің солтүстік аймағында аязсыз мерзім аз бола­тын­дықтан, мұнда 30% орташа мерзімінен ерте пісетін сұрып­тар және 70% орташа мер­зімде пісетін сұрыптар себілуі ке­рек. Кеш пісетін сұрыптарды егу мә­селесін бұл жерде айтуға да келмейді. Алайда өндірісте бұлай емес. Бұл жер­де кінә тек ауыл шаруашылығы тауар­ларын өндіру­ші­лерде ғана  емес. Мә­се­ле – веге­тация­лық мерзімі қысқа, жо­ғары өнімді, жер­гі­­лікті табиғат жағ­дайына бейім­делген дәнді, майлы, бұр­шақ дақылдары сұрып­та­ры­ның жеткі­ліксіздігінде.

Тағы бір назар аударатын мәселе. Қазақстанның солтүстік аймағында егіс жұмыстары 10 маусымға дейін созы­лады, ал егінді себудің қолайлы мерзімі 25 мамырда аяқталуы тиіс. Дәл осындай егістер осы жылдағыдай құр­ғақ­шы­лықтың, ерте түскен үсік пен жаң­быр­дың астында қалады. 

Бүгінгі күні жиі қозғалып жүрген тағы бір маңызды мәселе – топырақ құнарлылығының апатты жағдайға тө­мендеуі. Мамандарға жақсы мәлім, то­пырақ – бұл күрделі биологиялық ны­сан, оның сапалы көрсеткіштерінің тө­мендеуін қалпына келтіре алмаймыз. Сондықтан болашақ ұрпаққа қандай жерді қалдыратынымыз – қазіргі уақыт­та ойланатын мәселе. 

Ғалымдардың мәліметтері бойын­­ша, 20 жыл ішінде егінді топырақ­тарда қа­ра­шіріктің құрамы 20-30 пайызға, ал кей жағдайда 40 пайызға дейін төмен­деді. Әсіресе, суарылатын жерлер қиын жағдайда қалды, олардың алқабы 2,5 мил­лионнан 1,1 миллион гектарға де­йін азайды. Бұл судың тапшылы­ғы­нан ғана емес, сонымен қатар екінші рет жердің сортаңдануының нәтиже­сінен болып тұр. Кез келген басқа ел­дер­де­гі­дей азық-түлік қорына кепіл­­дікті қамта­масыз ететін суармалы жер­лер – бұл "алтын қорымыз". Ал суармалы жерлер­дің отандық өсімдік шаруашылығында 35 пайызға дейін өнім берген жылдары болды.

Солтүстік Қазақстан мәселесіне орала отырып, минералды тыңайт­қыш­тардың егіннің өнімділігін ғана емес, сонымен бірге астықтың сапасын жақ­сартуға себепші болатынын атап өткім келеді. 80-жылдары Қазақстанда 3,5 мил­­лион тоннаға дейін 1-2-кластағы жоғары протеинді астық өндірілді. Қа­зіргі уақытта жақсы жылдардың өзінде 10 есе кем аламыз. 

Егер біз жеткілікті көлемде фос­фор­лы тыңайтқыш қолдансақ, аймақта ас­тықтың пісуін шамамен 7 күнге дейін қысқартуға болады.

Бірақ фосфордың қолданыстағы заттегінің 1 гектарға қажетті 60 келі мөлшерінің орнына, бүгінде тек 3 келі ғана жұмсалады, яғни тыңайтқыш қа­жетті мөлшерінен 20 есеге аз себіледі. 90-жылдары бұл көрсеткіш гектарына 30 келіні құраған еді. Минералды ты­ңайт­қыштарды пайдалану деңгейіміз алға жылжудың орнына, керісінше 60-жыл­дарға кетіп барамыз. Сондықтан ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіру­ші­лердің тыңайтқыш қолдануын қа­дағалау үшін, мемлекет оларды арзан­датуға қажетті мөлшерде субсидия бө­ліп, ауылшаруашылық мақсаттағы жерлердің тиімді пайдаланылуына тек­серіс жүргізіп отыруы керек.

Астық шаруашылығы – Агроөн­дірістік кешеннің табысты дамуын анық­тайтын, елімізге экспорттан мил­лиард­таған кіріс әкеліп отырған басты саласы. Астықтың тұрақты өндірісіне елі­міздің азық-түлік қауіпсіздігі ғана емес, сыртқы нарықта оны сатудағы жыл­дар бойғы қол жеткізген орны­мызды сақтап қалуымызға да байла­нысты.

Сондықтан мемлекет астық да­қыл­дарын өсіру технологиясының сақта­луын қадағалауды нарық еншісіне беріп қоймай, оны өзі ұйымдастырып, диқан­дарды осы талапты ұстануға ынталан­дыруы қажет.