«Астық түйірді өңдеу және сақтау технологиясы» пәнінен

1. В.А. Резчиков, О.Н.Налеев, С.В.Савченко. Технология зерносушения. Учебник. Изд.Алматинский технологический институт. 2000 – 400 стр.

1. 
   Қауіпсіздік техникасы бойынша жабдықтар мен танын (противогаз, бетті қорғайтын шиттар, сақтағыш көзілдіріктер, аптечка және өрт тұншықтыруға арналған құрылғылар).
   
2. 
   Астық түйірді сақтайтын зертханаларда болатын өрт қауіпсіздігі бойынша инструкциялар және техникалық қауіпсіздік инструкцияларын үйрету.
   
3. 
   Химиялық заттар мен жұмыс істегенде қоспа химиялық затардың тимеуін және тазалықты сақтау керек. Жұмыс барысында тамақты ұстауға, қол мен беті, көзді ұстауға болмайды. Жұмыс аяқтала салысымен қолды сабынмен жуу керек.
   
4. 
   Күйдіретін және жеңіл заттармен жұмыс істеу барысында (этильді эфир, спирт, ацител және басқа да сұйықтар). Ашық отты қолдануға болмайды. Бұндай заттарды қыздырылатын қондырғыға жақын сақтауға болмайды.
   
5. 
   Улы және күйдіретін заттармен жұмысты сору шкавында орындайды. Жылу шығаратын заттарды араластыру үшін фарфорлы немесе ыстыққа төзімді ыдыстарды қолданады.
   
6. 
   Өнделген күйдіргіш сұйықтар, жанатын органикалық ерітінділердің қалдықтарын тартқыштың астында орналасқан арнайы ыдыстарға құю қажет.
   
7. 
   Қорғасын термометрмен жұмыс жасағанда абай болып керек. Егер тәжірибе жүргізу барысында термометр сынып қалса, тез арада щеткамен тазалап алу керек. Стол немесе еденнің бетін 20% хлорлап, темір ерітіндісімен сүртіп алу керек.
   
8. 
   Теріні жеңіл термиялық теріні күйдіріп алғанда глицерин немесе вазилин жағып алу керек. Қатты күйдіріп алғанда калий пермаганет ерітіндісімен сүртіп алу керек.
   
9. 
   Қышқылмен күйдіріп алған жағдайда көп мөлшерде сумен жуып, сосын әлсіз ол сода ерітіндісімен жуады. Теріні күйдіргіш сілтімен күйдірген кезде сумен жуып, сосын сірке қышқыл ерітіндісімен сүртеді.
   
10. 
    Көзге сілті немесе қышқыл тиіп кеткен жағдайда көп сумен жуып, егер сілті тиіп кетсе су қосылған бор қышқылы ерітіндісімен немесе қышқыл тиіп кетсе, 1% бикарбонат ерітіндісімен сүртіп, тез арада дәрігерге хабарласу керек.
    
11. 
    Жанатын сұйықтың тұталған жағдайда барлық қондырғыларды өшіріп, азбесті орамалмен немесе құм себу арқылы өртті тұншықтыру керек. Үлкен өрттерді арнайы өрт тұншықтырғыштар көмегімен өшіреді. Суда еритін өрттен қауіпті заттарды өрт тұншықтырғыштарда немесе құммен тұншықтырады.
    
12. 
    Егер киім жанатын болса, зардап шегушіге кигізден сақталған заттарды жабу керек.
    

0. 
   Зертханалық сабақтар
   

1. 
   Астық түйірді сақтаудың қандай әдістері бар?
   
2. 
   Сапа көрсеткіші атаңыз?
   
3. 
   Астық түйір сапаның көрсеткіші?
   

Сақталатын астық түйір жағдайы мен толық құнды қасиеті оның балғындық көрсеткіштері түсі, жылтырлығы болып табылады. Жас астық түйір қалыпты дәм болады. Кеткеннен кейін жылтыр түс пайда болады. Түс, иіс, жылтырлықтың өзгеруі сақтау, кептіру, тасымалдау, жинау және жетілдіру кезінде жағымсыз әсерлер болуы мүмкін. Дақ , қарайған, түсін жоғалтқан астық түйір массасында көптеген микроорганизмдерді жетілдіретін қажетіз үрдістердің дамуын куәландырады. Егер астық түйір түсі өзгеретін болса, тереңірек қарап биохимиялық және технологиялық өзгерістердің пайда болғанын көруге болады. Сондада аныктауга алынган сынамалардын барлыгын астык туйір иісі мен түсінін жағдайын мұқият қарау нәтижесінде астық тарауда болатын жағымсыз үрдістерден басталын аныктап, астық саласына нұскап келтірмеу үшін оған шаралар қолданылады. Дәмін анықтау үшін сынамалы жару арқылы көреді. Ол әрі қарай кері әсерін тигізеді. Сондықтан астық болғындығын иісі мен түріне қарап қарап бакылау. Астыктың иісі мен түсін нан қорлары бүлдіргіштермен зақымданбағанын арналған астыкты түйір партисына сынамаларды алып анықтайды.

1. Астық түйір сапасын анықтаудың қандай әдістері бар?

2. Сапа көрсеткіштерін атаңыз

3. Астық түйір сапасы көрсеткіштері

1. 
   Технология муки, крупы и комбикормов. О.Н. Чеботарев, А.Ю. Шаззо, Я.Ф. Мартыненко. – Москва: ИКЦ «МарТ», Ростов н/Д: изд. Центр «МарТ», 2004. – 688 с.
   
2. 
   1. В.А. Резчиков, О.Н.Налеев, С.В.Савченко. Технология зерносушения. Учебник. Изд.Алматинский технологический институт. 2000 – 400 стр.
   
3. 
   2. Е.М.Бобликов, В.А. Буханцова, Б.К.Маратов. Технология хранения зерна: Учебник для вузов: Издательство «Лань». 2003. – 448с.
   

Осы факторлар суытумен астықтың кебуін немесе ылғалдылығын төмендетпей суытуды қамтамасыз ету сәйкес келіп жатса, жинақталған желдету жүргізіледі. Желдетуге дейін астық түйір ылғалдылықта стандарттық әдіс бойынша анықталады,температураны анықтауға арналған термоштант немесе дистанциялық құрылғы көмегі мен қабат бойынша анықталады. Желдету мүмкіндігін анықтаған кезде себу де ең төменгі температураны ескереді. Ауаның қатынасты және абсолютты ылғалдылығынан психометр көмегімен анықталады.

Ауаның абсолютты ылғалдылығы деп 1м³ ылғалды ауада болатын қатынасты ылғалдылық деп сол темпратурада және барометрлік қысымда 1м³ ауада болатын қатынасты су буының массасын айтады.

-ауаның қатынасты ылғалдылығы.

-ауаның абсолюттты ылғалдылығы.

Психрометр екі термометрден тұрады: құрғақ және дымқылданған 0,2 ... 0,5 тең шкала бөліктерімен бөлінген. Құрғақ термометр ауаның температурасын көрсетеді. Құрғақ термометр шаригі суланған матамен оралады.

Матаның беті шариктің жылылығы есебінен су буланады. Сондықтан да суланған термометр көрсеткіші құрғағын қарағанда төмендеу болады. Құрғақ және суланған термометр көрсеткіштері толығымен 100 ауаны сіңірген кезде теориялық жүзінде тең. Қатынастың немесе абсолют ылғалдылығын психометрлік кесте бойынша екінші термометр көрсеткіші бойынша анықтайды.

Психометр күн түспейтін орындарда орналастырылады. Психометрді пайдалану барысында матамен дұрыс оралған жаңа мата ылғалдылығын термометрдің шаригін қадағалау керек. Қыстың күнгі уақыттарда температура 0-ден төмен болған кезде ауаның қатынасты ылғалдылық төмендегідей анықтайды.

Психометрді есептегенге дейін 30 минут бұрын қадағалау орыны орны орналастырады.. Шариктегі мата алдындағы анықтаудан қалған мұздардан тазартып, құрғақ болу керек. Бөлме температурасында сулы стаканды термометрді дымқылдау үшін қажет болады. Шарикті стаканға салады, ол уақыт ішінде құрғақ мата суды сіңіріп алу керек, сосын суды арылтады. 30 минуттан кейін температура есебін шығарады. Қажетті мәлімметтерді алғаннан кейін астық түйір белсенді желдету мүмкіндігін анықтайды.
Бақылау сұрақтары:

1. 
   Астық түйір жағдайына байланысты қандай үрдістер жасалады?
   
2. 
   Белсенді желдету дегенді қалай түсінесіз?
   
3. 
   Желдетуге дейін қандай әдіспен астық түйірінің ылғалдығын табады?
   

1. В.А. Резчиков, О.Н.Налеев, С.В.Савченко. Технология зерносушения. Учебник. Изд.Алматинский технологический институт. 2000 – 400 стр.

2. Е.М.Бобликов, В.А. Буханцова, Б.К.Маратов. Технология хранения зерна: Учебник для вузов: Издательство «Лань». 2003. – 448с.

3 тақырып. Кептіру интенсивтігіне астық түйірінің бастапқы ылғалдығының әсерін анықтау
Жұмыстың мақсаты: Кептіру үрдісінде қажетті астық түйір массасында және астықта критикалық жағдайға жақын ылғалдықтың болуын, әртүрлі коэффициент деңгейінің тепе-теңдігін меңгеруін, соңғымен салыстырғанда ылғалдың бірінші порциясының булану қиындығын жеңілдету жөнінде теориялық ережелерді тексеру.
Тәжірибелік қондырғы: кептіру камерасының ішінде астық түйір сынамасынын анықтау техникалық және кептіру шкафынан қондырғыны тәжірибе үшін қолдануға болады.

Жұмыстың жүргізу әдістемесі: 25 және 20 % дейін ылғалдылығын шығу партиясынан біреуінен алынған бидай үлгісімен тәжірибені жүргізеді. Үлгілерді алдындағы жұмыстар сияқты. Кептіруді әр үлгіде 6% суды жою және соңғы ылғалдылығы 19...14 % дейін жүргізеді. Нормативтік сәйкес Кв коэффициенті осы үлгі үшін 0,83 және 0,1 болады және 1 т бидайды өңдеуге есептегенде 0,83 және 0,1 жоспар тонна болады, яғни бидайдағы ылғал бірінші жағдай екішімен салыстырғанда тезірек болады.

Осы қағиданы дұрыс екендігіне көз жеткізу үшін 105° температурада 0,13г осы үлгерімнің бидай сынамасын бір уақытта немесе біртіндеп келтіреді. Тәжірибенің негізгі мақсаты берілген 19...14% дейін үлгіні кептір уақыт анықтау болғанымен келтіру динамикасын қадағалау қажет. Мүмкін болатын табиғи айырмашылықты түсіну үшін қисық кептіруді ұйымдастыру керек. Массасы 50,0г шикі бидай сынамасын құрғақ шкафының ішінде тұрған таразының ыдысына теріс қабат етіп түсетіндей етіп түсіреді және сол уақытта таразының 2 ыдысына 500 мг пластикалық-гирі бар теңестіріледі. Таразыда теңесу болғаннан кейін секундомерді қосып 500 мг 1 гирді алып тастайды .Келесі қадағалауда таразыда тағы теңесу болғанда уақытты белгілеп екінші гирді алады. Үлгіні кептіреді. Осылайша кептірілгенге дейі жалғастырады. Бұл есептеу мына формуламен:

1. Тәжірибе нәтижелерін өңдеу.

2. Жұмысты жүргізу әдістемесінің реттілігін айтыңыз.
Қолданылатын әдебиеттер:

1.1.Күзембаев, Қ. Азық-түлік өнімдерін тану. – А., 200676 233 б.

1.2. Филин, В.М. Оценка качества зерна крупяных культур на малых предприятиях.-М.,2003, 266 с.

1.3. Пащенко Л.П. Технология хлебобулочных изделий, Колос, 2006-390с.

Бидайды араластырып жатқан уақытта кейбір су мөлшері ыдыс қабырғаларына жабысып қалады, қолда қалып қояды және буға айналып кетеді. Сондықтан ылғалдындыру нормасын шамамен 5%-ға өсіру керек (қосатын су мөлшерін) яғни кептірілген мысал бойынша 3,3г. Бидайға барлық қосылатын су мөлшері 70,0г.

Жұмысты бастар алдында бос ыдыстың салмағын өлшеу қажет, кептіру шкафын қосып, оның терморегуляторының берілген температурасын шамамен 105...130⁰С-ға қою керек. Шкафты берілген температураға дейін қыздыру қажет. Осы барлық операциялар жұмыс басталғанға дейін орындалады.

Техникалық таразыда массасы 50г шикі бидай сынамасын өлшейді, оны құғату шкафындағы таразы ыдысына тең қабатты етіп себеді және осы уақытта 50мл/г 20 пластикалық гиры бар грлермен екінші температурасын есептеу үшін бойы екінші торлы қорапты құрғату шкафына қояды.

Таразыда тепе-теңдікке жеткен соң, тәжірибенің жүру уақыты есептеледі. Бұл үшін секундомер қосылады және 500мг бір гирді пинцетпен алады, нәтижесінде бидайы бар ыдыс біршама төмендейді. Ары қарай таразыны қадағалап, ылғал булана бастау нәтижесінде қайтадан тепе-теңдік пайда болу уақытын белгілейді. Алғашқы 0,5г судың булану уақытын есептеп, сол сәтте секундомерді қоспаймыз. Таразы ыдысынан кезекті гирді біруақытта алып, таразыны бақылауды қайталаймыз. Сол сәтте бидайдың қызу температурасын белгілейді.

Массаның кему шегі сәйкес берілген соңғы ылғалдылыққа жеткенше кептіруді жалғастырамыз. Берілген тәжірибеде кептіруді қолайлы деңгейден біршама төмен ылғалдылықта, мысалы: 10% аяқтау қажет.

50гр бидай үлгісінің массасын 25% -тен 10%-ке дейін кептіргеннен кейін мына формуламен алдын-ала анықтайды:

Мұнда Р_1,Р₂- кептіруге дейігі және кейінгі дән массасы,г.

а,б- кептіруге дейігі және кейінгі дән ылғалдылығы

Яғни кептіру процесінде 8,3г суды жойып, тәжірибені дән массасы 41,7г- ға дейін төмендегенде аяқтау қажет. Таразы ыдыстарын бақылау кезінде 500мг-нан 16 гирь алынып, сәйкесінше секундомер бойынша және дәннің қыздырылу температурасының 16рет есептелу саны жазылуы қажет. Бақылау нәтижелері кестеге енгізіледі.

Тәжірибе нәтижелерін өңдеу. Тәжірибе нәтижелерін негізге ала отырып, дәннің кептірілу процесінің графикалық сипаттамасын, соның ішінде кептіру қисығын, кептіру жылдамдығының қисығын, дәннің қыздырылу температурасының қисығын құру және талдау қажет.

Кептіру қисығын сынаманың жалпы массасына немесе құрғақ массасына қатысты ылғалдылық процентімен көрсетеді. Кептіру қисығы, кептіру жылдамдығының қисығы- қысқартылған түрде сынама құрамындағы су мөлшеріне сәйкес болатын сынама массасының өзгеру нәтижелері бойынша құрылады. (кесте 52).

Кептіру қисығы дәннің кептіруге дейінгі және одан кейінгі ылғалдылықтың өзгерісіне тәуелділігін көрсетеді. Бұл тапсырмада ол төмендегідей құрылуы мүмкін. Графиктің вертикальді осьінде кептірілетін сынамадағы су мөлшерін белгілейді (ордината осьінде). Массасы 50г, ылғалдылығы 25% сынамада 12,5г тең болады. Белгілеу әр 0,5г-ға жасалынуы мүмкін.

Абцисс горизонтальды осьінде кептіру уақытын тәжірибенің ұзақтығы толығымен орналастырылатындай етіп, минутпен белгілейміз. Тәжірибе нәтижелерінің мәліметттері негізінде графикке барлық экспериментальды нүктелер енгізіледі. Кептіру қисығының орташасын экспериментальды нүктелер бойынша өтетіндей етіп, өткізеді. Осы әдіспен дәннің қыздырылу қисығын аламыз.

Кептіру жылдамдығының қисығын ылғалдылықтың төмендеу қарқындылығын белгілейтінвертикальді координат осьінде құрып, горизонтальды осьінде кептіру уақытын белгілейді.

Алынған қисықтарды талдау процесінде келесілерді анықтау қажет. Кептіру кезінде кептіру камерасында ауа температурасы тұрақты болғанда дәннің кептірілу жылдамдығы өзгереме? Тәжірибенің бастапқы және соңғы стадияларында кептіру жылдамдығының төмендігін немен түсіндіруге болады? Кептірудің соңғы стадиясында дән температурасы бірден жоғарылайтынын қалай түсіндіруге болады?

1. 
   Жұмысты жүргізу әдістемесінің реттілігін айтыңыз?
   
2. 
   Астық түйірін ылғалдауға кететін су мөлшерін қандай формуламен анықтайды?
   
3. 
   Құрғату шкафына салғанда терморегулятор қандай градуста болуы керек.
   

1.1.Күзембаев, Қ. Азық-түлік өнімдерін тану. – А., 200676 233 б.

1.2. Филин, В.М. Оценка качества зерна крупяных культур на малых предприятиях.-М.,2003, 266 с.

1.3. Пащенко Л.П. Технология хлебобулочных изделий, Колос, 2006-390с.

Банка қақпақтарының тесіктері арқылы алдын ала қыздырылған термометрді тереңдігі 105 мм дей болатын қылып орналастырады. Ондағы қорғасын шаригі үлгі ортасында болуы керек. Бетон және ағаш үлгілерінде термометрдің төменгі бөлігі қорғасын шаригінен 100 мм және фильтрлік қағаз тығыз бөлігінен жоғары орналастуы тиіс.

Тәжірибенің бірінші бөлігі әр үлгінің орталық бөлігінің суи бастау кезеңін құрып және жылу физикалық қасиеті бойынша зерттелетін материалдардың ерекшеліктері қажетті баға жету үшін керек уақыттың айырмашылығы салыстырумен аяқталады.

Үлгі орталығында температураның төмендей бастау уақыт қажеттілігі аз болған сайын материалдардың жылуды изомертлік және жылу инерциялық қасиетінің төмендігін байқауға болады.

Өйткені астық түйір массасының жылу өткізгіштігі төмен, басқа материалдармен салыстырған суи бастау уақыты біршама ұзағырақ болады деп айтуға болады. Осылайша, яғни астық түйірді сақтау мен өңдеу жұмыстарын істейтін мамандарға материалдың жылу физикалық қасиетінің бағасын беруге болады.

Материалдың суи бастау кезеңін дәлдікпен өлшей бастау өте маңызды. Тәжірибе бір рет жүргізіледі. Температураны өлшеу кезінде қателеспеу қажет. Суи бастау кезінде алдын ала қыздырылған материал 2⁰С қа төмен көрсеткіштергі термометрді қолданады.

Тәжірибенің екінші бөлігі материалдың жылу физикалық сипаттамасын толықтырып, зерттелетін үлгі толығымен суу үшін қажет болатын уақытты анықтаумен аяқталады, яғни зертхана бөлмесінің температурасына дейін үлгі ішіндегі температура төмендеген кезең.
Бақылау сұрақтары:

1. Қолданылатын материалдар мен қондырғылар?

2. Жұмысты жүргізу әдістемесінің реттілігін айтыңыз.

3. Әдістің ерекшелігі мен мәні.

1.1.Күзембаев, Қ. Азық-түлік өнімдерін тану. – А., 200676 233 б.

1.2. Филин, В.М. Оценка качества зерна крупяных культур на малых предприятиях.-М.,2003, 266 с.

1.3. Пащенко Л.П. Технология хлебобулочных изделий, Колос, 2006-390с.

Сосын тоңазытқыштағы бос конустық колба орнына 25-30 мл 0,1 н күкірт қышқылы және 4-5 тамшы индикатор құяды. Тоңазытқыштын үшы ерітіндіде тұруы керек. Бос колбаны сынамасы бар колбамен қосады. Кранды жабады да воронка арқылы 33% сілті ерітіндісін құяды (шамамен 40 мин). Сосын кранды біртіндеп аша отырып колбаны шайқап тұрып артық мөлшерін сілтіге құяды. Ерітіндінің түсі молдір көкшіл түске немесе қара көкке өзгеруі керек. 10 мин өткеннен кейін конустық колбаны тоңазытқыштың ұшы сұйықтыққа тимейтіндей етіп жібереді. Сосын айдауды тағы 5-7 мин жалғастырады. Айдау жылдамдығын кранмен реттеп отырады. Колбадағы сұйықтық көлемі 15-17 мин ішінде 2 есе өсуі тиіс. Содан кейін барып кранды ашып, жабады.

Штативті көтеріп конусты колбаға салынып тұрған тоңазытқыш дистилденген сумен жуады және оны тоңазытқыштан алып тастайды. Ол колбаны бос колбаға булайды. Конустық колбадағы затты 0,1н күйдіргіш натрий ерітіндісімен ерітінді 1-2 тамшыдан оны жасыл түс пайда болғанға дейін титрлейді.

Амиактан бөлінген бейтарапталған күкірт қышқыл мөлшерін қайта титрлеуге шығындыалған 0,1 күйдіргіш натрий және 0,1 күкірт қышқылы. Ал күкірт қышқылынан алынған мл мөлшерінің арасындағы айврмашылық бойынша есептейді. Астық түйірдегі азотты параллельді түрде анықтап анализ нәтижесінде түзетуге енгізу үшін реактивтегі азотты анықтау қажет.

Абсолютті құрғақ затты есептеуде сынама бойынша ақуыз мөлшерін формула бойынша анықтайды:

X=KV/m_(n)(100-W)

К – тұрақты деңгейге тең,79,8 бидай,қара бидай және сұлы үшін 87,5, сыра пісіретін арпа және бұршақ тұқымдастарының дақылдары үшін;

V – аммиактан бөлінген бейтарапты 0,1 күкірт қышқылының дәл көлеиі, мл;

m_{(n) –} ұнтақталған бидай сынамасының массасы,мл;

W – ұнтақталған бидайдың ылғалдылығы,%.