Қатты пайдалы қазбаларды өндіру кезінде маркшейдерлік жұмыстарды жүргізу бойынша әдістемелік ұсыным

Пайдалы қазбалар қоймасын түсіру

Пайдалы қазба үйінділерінің көлемдері олардың пішіндеріне байланысты таспалы өлшеуішпен немесе түсіру нәтижелері бойынша анықталады.

Таспалы өлшеуішпен үйінділердің көлемдері дұрыс геометриялық мысалы, конус тәріздес, пирамидалық, трапециялық қималы призмалық пішіндермен салыстырмалы түрде анықталады. Үйінділердің абристері биіктіктерді, ұзындықтарды, ендері мен басқа өлшемдерін көрсете отырып, өлшемдер журналына енгізіледі. Көлемдер геометриялық дұрыс денелердің көлемдерінің формулалары бойынша есептеледі (1-кесте).

Күрделі қабатты үйінділердің көлемдерін анықтау үшін түсірме тахеометрлік, мензулалық және фотограмметрлік әдістермен, сондай-ақ кескіндік сызықтар тәсілімен орындалады.

Үйінділердің қабаттарын түсіру 1:1000 кіші емес масштабта орындалады. Жермөлшерлік қазықпен белгіленген нүктелер бедердің ерекше нүктелерінде алынады. Қабат сандық белгілермен немесе 0,5 м сайын бедер қимасымен көлденеңінен бейнеленеді. Түсіру тораптарын тахеометрлік және мензулалық түсіру кезінде топтастыру үшін өту нүктелерін анықтауға болады. Топтастыру нүктесіне дейінгі қашықтық 100 м аспайды, ұлғаюлар тура және кері бағыттарда анықталады. Көлемі 100 мың м³ үйінділерді түсіру кезінде аспаптардан бастап жермөлшерлік қазықтармен белгіленген нүктелерге дейінгі қашықтық үлкен көлемді үйінділерде 60 м және 100 м аспайды.

Фотограмметрлік әдістермен 80-85-тармақтардың талаптарын басшылыққа ала отырып, пайдалы қазбалардың үйінділерін түсіреді.

Параллель кескінді сызықтардың әдісі әрбір кескінді, әдеттегідей, тахеометрлік әдіспен түсіре отырып, керілген түрдегі үйінділерді түсіру үшін қолданылады. Үйінділердің көлемдері 100-тармақта көрсетілген әдістермен есептеледі.

1-кесте
Геометриялық дұрыс денелердің көлемдері

Атауы	Суреті	Көлемі
Тік төртбұрышты параллелепипед		V=lbh=Sh
Үш жақты призма
Қиғаш молтақты үш жақты призма
Тік төртбұрышты пирамида
Тік төртбұрышты емес пирамида
Молтақ пирамида
Призматоид		Табандар мен ортаңғы қима параллель болған жағдайда
Обелиск
Сына
Дөңгелек конус
Эллиптикалық конус
Молтақ дөңгелек конус
Молтақ эллиптикалық конус
Шар тәріздес сегмент

_____________________

Қатты пайдалы қазбаларды өндіру кезінде маркшейдерлік жұмыстарды жүргізу бойынша әдістемелік ұсынымға

6-қосымша

1: М_С фотоға түсіру масштабын және (АФА) аэрофотоаппаратының f фокустық қашықтығын таңдау;

аэрофототүсірме маршрутын жобалау;

геодезиялық түсірме дәлелдемесін жобалау;

аэрофото суреттерді камералық өңдеу технологиясын таңдау кіреді.

Карьерлердің, жыныстық үйінділерінің және дайын өнім қоймаларының жоспарын жасау үшін фотосуретке түсіру масштабтары осы ұсынымның 82 т. көрсетілген мәндерден аз болмауы керек. Масштабтардың мұндай мәндері қағаздық түсірмелерді тәжірибелі мамандардың өңдеуіне есептелген. Аэрофотограмметриялы түсірме әдісін игеру кезінде фотосуретке түсіру масштабтарын 20 - 25 % ірілеу қылып алады.

АФА (мм) фокустық қашықтығы мына шартты қанағаттандырады,

f ≥ 3000, (1)

мұндағы h_max - бір стереожұб шегінде жерді барынша үлкейтуді білдіреді, м.

Фокустық қашықтығы (1) шартты қанағаттандыратын АФА фокустық қашықтықты аз аппаратты таңдайды.

Таңдалған f и Мс мәндер кезінде түсірмені өңдеу мүмкіндігін бар әмбебап фотограмметриялы аспаптарда тексереді. Түсірмелерді аспапта өңдеу мынадай шарттарды сақтаған кезде мүмкін болады:

b_max > ; (2)

Z_max > , (3)

мұнда b_мах - b_х аспабының негізін құрайтын шекті шама, мм; Z_max - өңдейтін аспаптың шекті жобалау биіктігі, м; К_мах - өңдейтін аспаптан координатографқа берудің шекті коэффиценті; b – 60 – пайыздық жабу кезінде түсірмедегі фотосуреттің негізі, мм; М_п - жасалатын жоспар масштабының қорытындысы; f_п – аспап камераларының фокустық қашықтығының аз тұрақты мәні, мм.

Жобалық сәулелері f_п - f ұқсас байланысты аспаптар үшін.

(2), (3) шарттарды орындамаған кезде тиісінше фотосуретке түсіру масштабын үлкейтеді.

Фотосуретке түсіру биіктігін (метрлерде) мынадай формула бойынша шығарады:

Н_ф= f М_с10^-3

Карьерді түсіру үшін аэрофототүсірме маршрутын әдетте оның көлденең ось бағыты бойынша жобалайды. Карьерді бір маршрут ішінде түсіруге тырысу қажет. Бұл бірнеше ай көлемінде бір тірек нүктесін пайдалануға және жоспарлардың аз уақыт ішінде жасалуына мүмкіндік береді.

1-сурет. Аэрофототүсірме маршруттарының үлгісі: 1 – аэрофототүсірме маршрутының осьі; 2 - белгіленген тірек нүктелері

тау-кен жұмыстарын екі жақты дамыту кезінде карьердің ернеуіне қарай симметриялы;

тау-кен жұмыстарын бір жақты дамыту кезінде жұмыс ернеуінің жоғарғы кемерінің күтілетін жылжуын ескере және маршрутты тау-кен жұмыстарын дамыту бағытына ығыстыра отырып жобалайды.

Егер түсірме жасау үшін бір маршрут жеткіліксіз болса, қосарлас қайта жабылатын (1 а -сурет) немесе 1 б – суретінде көрсетілген үлгі бойынша маршруттарды жобалайды. Ерекше жағдайларда мысалға, аралықтардың қауіпсіздік шарттары бойынша маршруттардың бағытын карьердің ұзындығына перпендикулярды жобалайды. Пайдалы қазбалардың қоймаларын түсіру кезінде қойма суретінің бір стерео жұпқа түсіруге тырысу керек; көп жағдайда бұл маршрут бағытын қойманың ұзындығына перпендикуляр жүргізген кезде мүмкін болады.

Аэротүсірме маршруттарының осьін карьерлердің маркшейдерлік жоспарларында келтіреді. Шығыс және кіріс бағытын көрсетеді, бұл үшін жердің нақты нұсқалық нүктелерін қолдануға болады. Егер ондай болмаса, түсірме маршруттары осьінің орнын сол жерде арнайы белгіленетін нүктелермен белгілейді. Маршруттардың осьітерінде маршруттық түсірменің басталу және аяқталу орнын нүктемен белгілейді. Маршруттағы түсірмелердің көлденең жабындыларын карьердің үстіңгі қабатына байланысты 60 немесе 80 % жобалайды.

Көлденең жабындыларды қосарлас маршруттық түсірме кезінде кемінде 20 % жобалайды.

Түсірмелік негіздеме әр стерео жұптың 60 % көлденең жабындысы кезінде кемінде оның бұрыштарында орналасқан жоспарлы-биіктік тірек нүктелерімен және тереңдігі 200 м артық карьердің түбінде қосалқы биіктік тірек нүктесімен қамтамасыз етілу есебімен жобаланады.

Тірек нүктелерін олардың тұрақтылығы мен ұзақ мерзімді сақталуын қамтамасыз ететін орындарда орналастырады.

Белгіленетін тірек бекеттерінің орнын анықтау үшін 80 % көлденең жабындыдан бұрын алынған параметрлер кезінде карьердің аэрофототүсірмесін жүргізеді. Түсірме маршруттарын жобаланған осьтер бойынша салады. Маршруттық түсірменің басын жобалық нүктемен қосады.

Алынған аэротүсірмелерде белгіленетін тірек нүктелерінің орындарын белгілейді. Оларды түсірме жиегінен 15-20 мм қашықтықта түсірмелердің негізгі нүктелерінен қалпына келтірілген түсірме маршруты осьіне перпендикуляр жерге орналастырады.

Жобаны фото сызбанұсқада рәсімдейді. Оған түсірме учаскесінің шекарасын, маршруттардың осьтерін, белгіленетін түсірме торапы бекетін және аэротүсірмелік маршруттар осьтеріндегі бағыттарды салады. Түсірме маршруттарының осьтерінде сонымен қатар кіріс және шығыс бағыттары мен түсірмені бастау нүктесін белгілейді.

Аэротүсірмелерді камералық өңдеу технологиясын түсірменің мақсаттары, жұмыс көлемі, бөлімшенің техникалық жабдықталғандығына, карьер жоспарларын дайындау (толықтыру) мерзімдеріне байланысты таңдайды. Сонымен қатар, карьердің түсірмесін үш рет түсіру кезінде негізгі уақыт жоспардағы жердің нұсқасы мен бедерін кескіндеуге, ал қысқа уақыт ішінде қосымша түсірме жасау кезінде негізгі уақыт фотограмметриялы моделді жасауға және бағыттауға жұмсалады.

_____________________

Қатты пайдалы қазбаларды өндіру

кезінде маркшейдерлік жұмыстарды

жүргізу бойынша

әдістемелік ұсынымға

7 - қосымша

φ және ψ бұрыштары жоспардағы 1° жақтардың ұзындығы L - 0,1 км жуықталып өлшенеді. sin (φ + ψ) мәнін екінші мәнді цифрға жуықталады.

Есептеуді логарифмдік сызғыштардың көмегімен орындауға болады.

Р орнын анықтау үшін кертпенің екі нұсқасын алады, m_Р қателігі жоспардағы 0,3 мм аспайды.

1-кесте

IV - 1, 3, 4 бекеттері үшін. Есептеу үшін деректер кестеде келтірілген, бұрыштар өлшемінің орташа шаршы қателігі 15".

Бекеттің координаттарын анықтау үшін кертпенің үшінші және төртінші нұсқаларын пайдаланған орынды.

b=1035,69 м; α _ВА=0° 16' 22"; α _вс=271°21'44";

γ=88°54'38"; β =74°41'30"; α =79°58'50".
Шешуі:

ε₁ = 180°-; ε₂ = 58,2084°

η = arctg; η = 43,7465°

ε₂ = arctg [tg (ε₁) ctg (45°+ η)]; ε₂ =2,0218°;

φ = ε₁ + ε₂ ; φ = 60,2302°;

ψ = ε₁ – ε₂ ; ψ = 58,1866°;

d= d =892, 163 м;

α_{ВР =} α_ВС – φ – β180°; α_ВР =320,4838°;

α_ВР = α_ВА + φ + α180°;

χ _Р =χ _В + d cos α_ВР . χ _Р =1350,62 м;

у _Р = у _В + d sin α _ВР; у _Р =1369,26 м.

_____________________

Қатты пайдалы қазбаларды өндіру кезінде маркшейдерлік жұмыстарды жүргізу бойынша әдістемелік ұсынымға

8-қосымша

Жердің қисықтығы мен рефракцияның (м ) артуына енгізілетін жиынтық түзетулердің шамалары мына формула бойынша анықталады:

ƒ = 0,42 d² ⁄ R,

мұндағы d – бекеттер арасындағы қашықтықтардың көлденең орналасуы, м; R – Жердің 6,37·10⁶ м тең радиусы.

Едәуір көлбеу бұрыштары мен бекеттер арасындағы қашықтық алшақ болған жағдайда Жердің қисықтығы мен рефракцияның ұлғаюына енгізілетін түзетулер мына формула бойынша анықталады:

f ′= f ⁄ cos² α,

мұндағы α – нысаналау сызығының көлбеу бұрышы.

1-кесте
Жердің қисықтығына және рефракцияға енгізілетін түзетулер f, м

____________________

Қатты пайдалы қазбаларды өндіру кезінде маркшейдерлік жұмыстарды жүргізу бойынша әдістемелік ұсынымға

9-қосымша

Фотограмметриялы моделді ЖК геодезиялық бағыттау үшін бағыттау элементтерінің мәндерін және оған сәйкес аспап санауыштың бекітілген көрсеткіштерін есептейді.

Геодезиялық бағыттау есептерін шешу үшін бастапқы деректер: фотограмметриялы моделдің масштабы мен аэро фотокамераның f фокустық қашықтығының мәні; b'_х, b'_у, b '_z негіз боларлық және түсірмелердің өзара бағытын орындағаннан кейін алынатын φ'_л, ω'_л, φ'_п, ω_п, аспап камералары еңістерінің бұрыштарының мәндері; тірек нүктелерінің геодезиялық координатының мәндері Х_Г, У_г, Z_r; өлшемдер барысында машиналық сақтағышта тіркелетін ақпараттар тірек нүктелерінің фотограмметриялы координатының өлшенген мәндері Х_ф, У_ф, Z_ф болып табылады.

1. 
   Пайдалы қазбалар қоймаларының аэрофототүсірме материалдарын
   

Бекітілген деректер

b_x´ b_y´ b_z´ φ_л´ ω_л´ φ_п´ ω_п´ f

149.68 19.49 19.61 100,00 100, 00 99,75 98,97 99, 40

Тірек нүктелерінің геодезиялық координаттары

№ нүктелер Х Y Z

17 42531,08 50465,50 111,12

12c 43530,27 50771,21 200,63

3c 43237,27 51261,89 209,43

29 42544,62 50935,82 129,56

16 111,02

5 118,09
Ж

Тірек нүктелерінің фотограмметриялы өлшенген координаттары № нүктелер Х Y Z 17 1635,46 0891,31 8367,32 12c 1654,27 1521,07 8407,36 3c 1985,37 8437,66 8437,76 29 1906,35 0974,11 8378,30 16 1597,51 0884,71 8367,28 5 1548,77 0918,09 8370,62

ер моделінің геодезиялық бағыттарының элементтері тірек нүктелерінің геодезиялық координаттар айырмашылығының аз квадраттар соммасы шарттарымен Х_г У_г, Z_г және осы нүктелердің өзгертілген фотограмметриялы координаттарымен X₁', У_г', Z_г^'. есептелінеді.

Моделдің геодезиялық бағытын ЖК бақылау үшін тірек нүктелері координаттарындағы сызықтық сәйкеспеушілік есептелінеді және басылып шығарылады:

W_х=Х_г'-Х_г

W_y=Y_г'-Y_г

W_z=Z_г'-Z_г