-кесте Өндіріс факторларының корреляциялық матрицасы

Өндіріс технологиясына сәйкес өнімге елеулі әсер ететін 5-фактор математикалық-статистикалық тәсілдерді қолдану арқылы іріктеліп алынды.

Жалпы регрессиялық теңдеу:

Ғ жеке критерийдің ең кіші мәні еңбек ақы Х₅ факторына Ғх₅ = 0,6-ға тең, ал α=0,05 елеулілік деңгейі бойынша F₀(5; 54 ; 0,05) = 2,38, демек, F_X5 < F_0, яғни айтқанда, Х₅ - еңбек ақы факторын регрессия теңдеуінен шеттетеміз. Себебі оның нәтижелік факторға әсерінің әлсіз екені статистикалық тұрғыдан дәлелденді.

Келесі регрессия төрт фактормен қарастырылады. Оның теңдеуі :

Y = 2824.02 + 3,15X₁ + 52X₂ + 128,74X₃ - 48,87X₄ (3)

Регрессия теңдеуінің детерминация коэффициенті R² = 0,9–ға тең.

3-теңдеуді топшыласақ:

• 
  Шикізатты 1 мың теңге ұлғайтса орташа есеппен сыра 3,15 декалитрге ұлғаяды. Бұл кезде қалған факторлар өгеріссіз қалуға тиісті.
  
• 
  Жылу энергиясын 1 мың теңгеге ұлғайтса орташа есеппен сыра 52 декалитр ұлғаяды. Бұл кезде қалған факторлар өзгеріссіз қалуға тиісті.
  
• 
  Қалған факторларды да осындай тұрғыдан топшылауға болады.
  

Олай болса, қортылған теңдеуді талдау,жоспарлау және болжам процестеріне қолдануға болады.

1. 
   Клейнер, Г. Б. Производственные функции / Г. Б. Клейнер. – М. : Финансы и статистика. – 1986.
   
2. 
   Терехов, Л. Л. Производственные функции / Л. Л. Терехов. – М. : Статистика. – 1974.
   
3. 
   Замков, О. О. Математические методы в экономике / Замков О. О., Толстопятенко А. В., Черемных Ю. Н. – М. : ДИС. – 1998 – 157 - бет
   

УДК 339.137.21.

Кәсіпорынның бәсекеге қабілетін бағалауда әр түрлі белгілер мен көрсеткіштер тобы бөлінеді. Олар рыноктың үлесі, пайда, бәсекелестік артықшылықтар т.б. Ол үшін талдамалы, экспертті әдістер, сапасын және бәсекелестіктің интегральды көрсеткіштері қолданылады. Кәсіпорынның тауарлы рынок сегментіндегі бәсекелестік қабілетін рейтингтік бағалау анықтайды.

Өнімнің немесе тауардың бәсекеге қабілеттілігі әдетте техникалық, экономикалық, ұйымдық көрсеткіштермен сипатталады, олар өнімнің бәсекелестікке қабілетті денгейін сапалық бағалаудың жиынтық белгілері арқылы көрініс табады. Оны бағалау үшін бірлік топтық және интегральдық көрсеткіштер жүйесін колданады.

Бәсекеге қабілеттіліктің бірлік көрсеткіші – қандай да болмасын техникалық немесе экономикалық параметрдің, сондай қажеттілік элементтері теориялық түрде толығымен қанағаттандырылатын параметрге пайыздық қатынасы.

Топтық көрсеткіш – жекелеген көрсеткіштерді біріктіреді және жалпы қажеттілікті қанағаттандыру дәрежесін сипаттайды.

Интегральдық көрсеткіш – өнімнің бәсекелестік қабілеттілігінің сандық сипаты, ол техникалық параметрлері бойынша топтық көрсеткіштердің экономикалық параметрлері бойынша топтық көрсеткіштерге қатынасы мен анықталады.

Ауыл шаруашылығы құрылымдарының тәжірибелік қызметінде бәсекеге қабілеттіліктің индикаторы маңызды орын алады. Ол экономикалық немесе қаржылық мөлшер эволюциясының сандық көрсеткіші. Бұл көрсеткіш жалпы экономикалық саясат жүргізу үшін бәсеке саласындағы, оның нәтижесін бағалау үшін және бәсекенің даму үрдісін бейнелейтін өте маңызды көрсеткіш.

Ауыл шаруашылығы өнімдерінің бәсекеге қабілеттілігі көбінесе баға көрсеткіші арқылы: импорттық бағаның (кедендік баж салығын қоса) ішкі бағаға қатынасымен анықталады. Мұнда бір есте сақтайтын мәселе – отандық өнімнің бәсекелестік индексіне өндірісті жекелеген маманданндырылған аймақта орналастыру мен оны шоғырландыру әсер ететіні. Бұл ауылшаруашылық шикізатын өндіру, сату және мындай қаражат үнемдейді.

Тауар нарығында бәсекені дамытудың сандық көрсеткіштеріне мыналар жатады:

• 
  осы тауар нарығында қалыптасқан жеткізушілердің саны;
  
• 
  осы тауар нарығында жеткізушілердің үлесі;
  
• 
  нарықтық бәсекенің көрсеткіштері: нарықтық бәсеке коэффициенті (СR) және Герфиндал мен Гирманның нарықтық шоғырландыру индексі;
  
• 
  НН (осы рыноктағы барлық қалыптасқан сатушылар үлесінің екі еселенген жиынтығы [1].
  

Тауар нарығының құрылымының сипаттайтын сапалық көрсеткіштер болып осы нарыққа кірудегі тосқауылдардың болуы немесе болмауы және одан потенциалдық бәсекелестерді шығару, сол тосқауылдарды жеңіп өту дәрежесі, нарықтық ақпараттарға бірдей қол жеткізу денгейі саналады. Нарыққа «жеңіл кіру» деген түсінікті қалай түсінеміз: өнім өндіруді енді ғана бастап отырған кәсіпорын, өзіне қажетті ресурстарға төлейтін бағаны, мемлекеттік лицензияға қол жеткізуді және т.б. бұрыннан қалыптасқан кәсіпорындармен бірдей жағдай жүргізе алады. Ал, нарықтан «жеңіл шығуды» – кәсіпорын ешқандай заңды тосқауылға ұшырамайды нарықты тастап шыққарда кейін де кәсіпорын өз тұтынушыларын табуы мүмкін деп түсінуіміз керек.

Экономикалық әдебиеттерде бәсекеге қабілетті ұлттық экономиканың көптеген белгілері кездеседі. Елдердің бәсекеге қабілеттілігін бағалау жүйесіне халықаралық ұйымдар 155 ғаламдық бәсекеге қабілеттілік туралы баяндама бойынша және 250 әлемдік бәсекеге қабілеттілік күнделігі бойынша әр түрлі белгілер қосқан. Солардың ішінде негізгілер ретінде жалпы ішкі өнім (жан басына шаққандағы), бір өлшем еңбекке, капиталға, материалдық шығындарға келетін өнімділік, экспорт және импорт, төлем балансы және басқа көрсеткіштері.

Қолданыстағы халықаралық формула бойынша бәсекеге қабілеттіліктің төрт белгілері ұсынылады:

• 
  елдің әлемдік рыноктағы үлесі;
  
• 
  пайда;
  
• 
  қосымша құнның өсуі;
  
• 
  ұзақ мерзімге бәсекелестік артықшылықтарды сақтау қабілеті.
  

• 
  табыстардың жиналған қорының және тұтыну деңгейі;
  
• 
  жұмыссыздық деңгейі;
  
• 
  өмір сүрудің деңгйеі мен сапасының жалпы әлемдік көрсеткіштері (100 мын тұрғынға және балаларға қайтыс болғандар саны 1000 туылған баладан бір жасқа дейін қайтыс болғаны);
  
• 
  тұрғын үймен денсаулық сақтау қызметімен білім берумен қамтамасыз етілу коммуналдық;
  
• 
  тұрмыстық жағдайларға және т.б. қажеттілікті қанағаттандыру.
  

1. 
   факторлар;
   
2. 
   инвестициялар;
   
3. 
   жаңалық енгізу;
   
4. 
   байлық.
   

Осы айтылғандарды қорыта келіп, соңғы кезде «Еуропа одағы елдерінің бірлескен бәсекелестік қабілеті» деген түсінік пайда болғанын айта кету керек. Бұл түсінік бәсекелестік күрестің нағыз эволюциясын көрсетіп тұр. Демек, «бәсеке» жекелеген мемлекеттерден бірнеше елдердің блогына көшіп отыр. Кеңес үкіметінен кейінгі кеңістігі мемлекеттер арасындағы интеграцияның дамуы жоғарыдағы автор ұсынған деңгейде «ТМД елдерінің бірлескен бәсекелестік қабілеттік қабілеті» болып келеді.

Бәсекеге қабілеттілік проблемасын талдаудағы негізгі деңгейі – сала. Бәсекеге қабілетті салалар елдердің осындай қабілетін қалыптастырады. «Факторлардың параметрлері» тобында, саланың еңбек ресурстарын бағалау кезінде қарастыруға болар еді. М. Портердің саланың бәсекеге қабілеттілігі бағытындағы зерттеуі қазіргі жағдайда да жалпы методологиялық болып қала береді.

Салалық бәсекелестік проблемасы біздің мемлекетімізде экономиканы тұрақтандырудағы ең қажетті салаларды анықтау проблемаларымен байланысты. Осы бағытта ҚР АШМ АӨҚ-нің экономикасы және ААД ҒЗИ-ның зерттеу жұмыстары үлкен қызығушылық танытады. Онда экономиканың бәсекелестік кезендері үшін жаңадан қосылған салаларды анықтау үлгісі келтірілген. Экономиканы тұрақтандыратын ең қажетті салаларды бөлу алгоритмінің сараланған үлгісі төмендегі белгілерді кешенді пайдалануды ұсынады: ЖІӨ өсуі, мемлекеттік бюджетті толтыру, жүйелік және әлеуметтік маңыздылық.

ЖІӨ-нің белгілері саланың осы ЖІӨ-ге қосатын үлесін және тоқыраулық дәрежесін қамтиды. Мемлекеттік бюджетті толтыру «белгісі» саланың жоғары нақты салмақ үлесі мен төмен салықтық аударымдарды үйлестіруге жол бермеуі керек. Жүйелік маңыздылық мынадай параметрлерді қосады: осы саланың отандық кәсіпорындармен өзара байланыс дәрежесі; экономикалық жүйенің өмір сүруге қабілеттілік үшін мәні. Саланың әлеуметтік маңыздылығы жұмыс орындарының саны, еңбек ақы қоры және т.б. көрсеткіштермен сипатталады. Осы ұсынылған методикалық көзқарастарды пайдалану жаңадан бөліп алынған салаларды келешек бүкіл елдің бәсекелестік қабілетіне негіз мүмкін болатын ғылыми түрде негіздеуге жағдай туғызады.

Саланың бәсекеге қабілеттілігін бағалау үшін әлемдік экономикалық әдебиетте бірқатар көрсеткіштер пайдаланылады: әлемдік экспорттық мамандануы, импортың кіру дәрежесі, шетелдік бәсекенің бейімделу дәрежесі [3].

Мұндағы экспорттың үлесін РБЭО елдерінің жиынтық өнеркәсіптік экспортына қатынасы бойынша есептейді. Экспорттың мамандығы саланың экспорттық үлесінің елдің жалпы өнеркәсіп экспорттағы РБЭО елдерінің экспорттық үлесіне қатынасымен анықталады. Бұл көрсеткіштің қандай да болмасын салалардағы орташа мөлшері осы елдер арасында РБЭО 10-ғе тең екен. Егер бұл көрсеткіш 100-ден көп болса осы елдің экспорты осы сала бойынша маманданып отырғанын айта аламыз. Ал енді импорттың кіру дәрежесін оның ішкі жиынтық сұранысқа қатынасымен өндіріс+импорт-экспорт анықтайды.

Шетелдік бәсекенің біздегі бейімделу дәрежесін-жекелеген саланың экспортқа бағдарлануы және оған импорттың кіру дәрежесі деп қарастыратын көрсеткіш.

Бәсекеге қабілеттілікті зерттеу проблемаларының келесі деңгейі – кәсіпорын болып саналады. М.Портер кәсіпорын деңгейінде жұмыс істейтін бәсекеге қабілетті бес күшті бөледі:

1. 
   Бір саланың бәсекелесетін кәсіпорындағы бақталастық;
   
2. 
   Бірін-бірі ауыстыратын тауарлар шығаратын кәсіпорындар тарапына бәсеке;
   
3. 
   Салаға жаңа бәсекелестердің кіру қаупі;
   
4. 
   Жеткізушілердің экономикалық мүмкіндіктері және саудаласу қабілеті;
   
5. 
   Салалық өнімдерді тұтынушылардың экономикалық мүмкіндіктері мен саудаласу қабілеті.
   

Кәсіпорынның бәсекелестік қабілетін анықтаудың әр түрлі көзқарастары бар. Мұндағы негізгі белгілер болып рыноктың үлесі, тиімділік, сатудың өсу қарқыны саналады. А. П. Градов фирмалардың бәсекеге қабілеттілігін кешенді бағалауды ұсынады. Мұнда фирманың бәсекелестік артықшылықтарындағы өмір циклінің кезеңдері, ішкі және сыртқы ортаның факторлары еске алынады. Фирманың бәсекелестік артықшылықтарындағы өмір циклінің мынадай кезеңдері бөлінеді: пайда болуы, өсудің тездігі, өсудің баялығы, толу, басылу. Ішкі факторлар фирманың стратегиялық әлеуметін қалыптастырады, олар 16 элементтен тұрады. Олардың ішіне елдегі және сырттағы ахуалды макроэкономикалық талдау қабілеті; сатып алушылардың актуалды мұқтаждықтарын, қажеттіліктермен сауалдарын өз кезінде көріп білу қабілеті және басқа қабілеті, кіреді.

Кәсіпорынның бәсекеге қабілеті рыноктағы басқа бәсекелестер сатып отырған өнімдерге қарағанда өз өнімдерінің сапа жағынан артықшылығына негізделеді. Бәсекеге қабілетті өнім «пирамиданың негізі» деп айтуға болады, ол пирамида ұлттық экономиканың бәсекеге қабілеттілігін аяғына дейін жекізеді. Кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігі – бәсекелестік рынок жағдайында өзінің және қарызға алған ресурстарын тиімді жұмсау.

Нарықтық экономика жағдайында қандай да болсын жоспарлар, болжамдар бағдарламалар мен реформалар дайындауда, бірінші кезекте тауарлы өнімнің бәсекеге қабілеттілігін бағалауды жүргізу керек.

Бәсекеге қабілеттілік-кәсіпорынның нәтижелі қызметін ресурстарды тиімді пайдалана білетін қабілетін қорытындылайтын көрсеткіш. Аграрлық өнімнің бәсекеге қабілеттілігі, ең алдымен оның азық-түлік нарығының жағдайына сай келуін, тұтынушылардың нақты талабына (сапасы жағынан, техникалық, экономикалық, эстетикалық сипаты жағынан, коммерциялық жағдайына) лайықты болуын көрсетеді. Ол талаптарға баға, жеткізу мерзімдері, сату аркалары, сервис, жарнамалар жатады.

Өнімнің тұтынушылық және экономикалық қасиеттерін рыноктың белгілі бір сегментіндегі нақтылығы тұтынушылар анықтайды. Тұтынушылардың қажеттілігін жоғары деңгейде, осындай басқа тауарларға қарағанда қанағаттандыратың тауар қасиеті сатушының бәсекеге қарсы тұра алу қабілетін және оның қандай да болсын өзгерістерге дайын екенін сипаттайды.

Өнімнің бәсекеге қабілеттілігін, көбінесе оның сапасымен теңдестіреді. Бірақ сапа тырғыдан алғанда тек бірыңғай тауарларды ғана салыстыруға болатындығын кез келген тұтынушы, сатып алушы түсіне бермейді. Сондықтан ол тек қана нақтылығы сатып алушының мүддесін көрсететін қасиеттерді қосады. Ішкі ақпарат, әдетте бағалық емес факторларға жатады,себебі оның құны басқару қызметкерлерінің еңбек ақы шығындары элементіне қосылады.

Кәсіпорынның бәсекелестік қабілеті мен өнімдердің бәсекелестік қабілетін бір-біріне салыстырып талдау, олардың арасында тұтастық та және дербестік те бар екенін көрсетеді.

Микродеңгейде ол өзінің соңғы және аяқталған формасын, бағаның тауар сапасына қатынасы түрінде қалыптасқан жағдайлардан және кәсіпорын қызметкерінің өз ресурстарын сондай-ақ ұлттық және салалық артықшылыктарды пайдалану қабілеттеріне байланысты.

Аграрлық сектордың өнімдерін өндірушілер бәсекелестікте жеңіп шығулары үшін рыноктың белгілі бір сегментінде нақтылы өнім туралы ресурстармен оларды өндіру технологиясы, пайдалану бағыттары, тұтынушылар ұнамының өзгеруін, сапаға деген талаптарын, нені ұнататының сондай-ақ ішкі-сыртқы рыноктағы бәсекелестер туралы ақпараттарды жетік білулері керек. Уақыт өткен сайын тұтынушылардың тауарларға деген талаптары, жиынтық факторлардың әсерімен өзгеруі мүмкін.

Тұтынушы үшін тауар сапасы, оның адам организме әсері, сатып алу бағасы пайдалы нәтижесі, рыноктағы қозғалысы туралы толық ақпараттың маңызы зор.
ӘДЕБИЕТТЕР
1. Портер, М. Конкуренция: уч. пос. / М. Портер.– пер. с англ. Издательский дом «Вильямс» – 2001.

2. Бибатирова, И. А. Монополизм и антимонопольная деятельность в РК: уч. метод. пос. / И. А. Бибатирова. – Алматы : Қазақ университет. – 2001. – С 8-9.

3. Копелюшников, Р. Н. Экономическая теория прав собственности (методология, основные понятия, круг проблем) / Р. Н. Копелюшников. – М. : Наука. – 1990. – С. - 90.

4. Кантербаева, А. К. Пр-во: институцианально-эволюционный подход / А. К. Кантербаева. – Алматы: Роритет. – 2000. – 110-111 с.

УДК 334.732.2.(574.1)
ТАКТИКА СТАНОВЛЕНИЯ КРЕДИТНЫХ ТОВАРИЩЕСТВ

В АГРАРНОМ СЕКТОРЕ ЭКОНОМИКИ
Бисенов С.Х., кандидат экон. наук, доцент
Западно-Казахстанский аграрно-технический университет имени Жангир хана
Мақалада несие серіктестіктерінің қалыптасуының теориялық негіздері ашылып, олардың аграрлық секторда орнығуы келтірілген.
В статье изложены теоретические аспекты формирования кредитных товариществ и тактика их становления в аграрном секторе.
This article gives an account of the theoretical aspects of formation of credit associations and the tactics of their becoming in agrarian sector.
Создание системы сельских кредитных товариществ на данном этапе существенно возрастает и является необходимым условием успешного развития агрономышленного комплекса. Это обязательство обуславливается прежде всего наличием мелких сельскохозяйственных товаропроизводителей, агрофирм малого и среднего бизнеса, которые предъявляют возрастающий спрос на кредитные ресурсы, заёмный капитал, финансовые услуги. Коммерческие банки не всегда могут выполнять названную миссию из-за высокого уровня рисков и по причине финансовой неопределенности в получении выгоды.

Для создания системы сельских кредитных товариществ необходимо сформировать её базовые принципы, так как в завершенном виде она должна представлять собой эффективную совокупность кредитных органов и различных финансовых возможностей по дифференцированным уровням, которые могут быть функционально объединены в одном организационно-правовом формате.

С целью успешного развития кредитных товариществ необходимо обеспечить их эффективную работу и стабильность с использованием самостоятельных институтов, включающих систему аудита, страхования резервного фонда гарантии и поддержки, создания центра подготовки кадров и обеспечения прав пайщиков потребительских сельскохозяйственных кредитных товариществ.

Объединение мелких и средних товаропроизводителей в кредитные товарищества позволяет во многом решить проблемы регионального характера: кредитные товарищества аккумулируют денежные средства населения, что становится резервом кредитования аграрного производства; коллективная ответственность членов товарищества за полученный кредит многократно повышает уровень его возвратности; кооперативное хозяйствование значительно снижает издержки кредитующей субстанции. В то же время объединение в кредитном товариществе сохраняет полную самостоятельность хозяйствующего субъекта, дает возможность проявлять ему инициативу и предприимчивость.

Благоприятная обстановка для создания кредитных товариществ связана с наличием структур местного самоуправления, в обязанности которых входит содействие развитию сельскохозяйственного производства, трудоустройство и улучшение благосостояния населения, а так же формирование так называемого «среднего класса» домовладельцев.

В Западном Казахстане также делается попытка использовать этот инструмент не как средство борьбы с бедностью, а как важный фактор активизации предпринимательской деятельности методами привлечения экономически активного населения к кредитам и заёмному капиталу в материализованном виде. Основным целевым кластером данной программы является малоимущее население, имеющий определенный потенциал для создания и развития своего бизнеса, дееспособное в жизненных ситуациях и подготовленное к обучению и приобретению новых навыков в системе товаропроизводителей аграрного сегмента рынка.

Система кредитных товариществ позволяет исполнительной власти более рационально оказывать помощь аграрной отрасли, так как гарантирует производственное использование финансовых заёмных средств и повышает уровень их возвратности. Кроме того, перспективная финансовая поддержка государством кредитной кооперации будет направлена в соответствии с законодательством только на целевые программы растениеводства, животноводства, перерабатывающего комплекса и на инновационные технологии.

Коммерческие банки рассматривают кредитные товарищества как посредническое звено, позволяющее объединить мелких товаропроизводителей и тем самым создать выгодные условия для работы с клиентами, нуждающимися в заёмном капитале.

Многие, вновь созданные сельхозформирования, являясь правоприемниками бывших государственных сельхозпредприятий, унаследовали от последних лишь устаревшие основные средства. Поэтому часть предприятий продолжают производство продукции при использовании частичной доли производственных мощностей из-за нехватки оборотного капитала и высокого уровня изношенности сельскохозяйственной техники.

Западно-Казахстанский опыт создания сельских кредитных товариществ начался с совместной работы фермеров области и сотрудников Аграрно-технического университета имени Жангир хана по изысканию эффективных путей организации и финансового обеспечения таких товариществ. Изучался исторический международный опыт сельской кредитной кооперации, первый опыт работы пилотных кооперативов Республики Казахстан. При этом фермеры неоднократно обсуждали пути эффективного финансирования своих хозяйств путем использования заемного капитала на заседании Совета Западно-Казахстанского департамента по сельскому хозяйству и на общих собраниях крестьянских (фермерских) хозяйств.

В основе принимаемых решений по данному вопросу был принят Закон Республики Казахстан «О кредитных товариществах», который определяет правовое положение, порядок создания, реорганизации и ликвидации, а также регулирование деятельности кредитных товариществ. (№ 400-Й ЗРК от 28 марта 2003г.)

Формулировка основной цели деятельности кредитных товариществ заключается в том, чтобы удовлетворить потребности сельских товаропроизводителей – участников «Товарищества» в финансовых ресурсах, укрепление и развитие «товарищества» как самостоятельного института на селе, альтернативного банковской системе.

Новый кредитный субъект, осуществляя свою финансовую деятельность, предоставляет займы исключительно своим участникам и стремится к наиболее полному удовлетворению нужд конечных заемщиков – юридических и физических лиц. Вместе с тем определились конкретные приоритеты в своей кредитной деятельности: кредитование исключительно своих участников, обеспечение диверсификации выделяемых займов; гарантировано целевое использование и своевременный возврат предоставляемых займов.

Предоставление финансовых ресурсов обеспечивается только для заемщиков, имеющих финансово-устойчивое положение в аграрном бизнесе и получающим от своей деятельности чистые доходы на протяжении определенного срока времени.

Непосредственные участники заемных операций оцениваются кредитным товариществом по следующим критериям: платежеспособность; деловая репутация; наличие положительной кредитной истории; наличие залогового или другого вида обеспечения по возврату полученного займа. При этом цена займа устанавливается из двух составляющих элементов: годовой ставки вознаграждения за использование привлеченных заемных ресурсов для каждого участника; разовых комиссионных доходов за предоставление займа. Ставка вознаграждения по займу определяется с учетом покрытия вознаграждения кредитору плюс кредитные риски.

В настоящее время оборот по займам в кредитном товариществе Западно-Казахстанской области достигает суммарно 6,0-13,0 млн. тенге в год, что позволяет им сформировать достаточный операционный доход для содержания специалистов каждого товарищества в количестве двух-трех человек, имеющих высшее образование и необходимый опыт работы в сфере финансов и кредита.

Достигнув определенного успеха в выдаче краткосрочных займов товарищества нашего региона начинают переходить к предоставлению среднесрочных займов со сроком погашения до 3^х лет.

Проведенный финансовый анализ позволяет констатировать, что в настоящее время сельские кредитные товарищества в Западно-Казахстанской области в состоянии обеспечить потребности в оборотных средствах для развития мелких крестьянских хозяйств (фермерских) и личных подсобных хозяйств сельских товаропроизводителей.

В ближайшей перспективе с наращиванием паевого фонда и укреплением взаимодействия с коммерческими банками второго уровня в сельских кредитных товариществах возможен позитивный рост размера кредита до уровня, позволяющего удовлетворить потребности в оборотных средствах среднего и крупного сельскохозяйственного товара производителя.

В текущий момент времени кредитные товарищества Западно-Казахстанской области играют заметную роль в кредитно-финансовом обслуживании сельскохозяйственных предпринимательских субъектов и особенно крестьянских (фермерских) хозяйств названного региона.

Поэтому администрация области распространила общий порядок субсидирования процентных ставок для сельскохозяйственных товаропроизводителей, получающих займы в кредитных товариществах, что повышает интерес сельских тружеников к действующим и вновь создающимся кредитным формированиям и даст дополнительный импульс для их развития.

Тактика развития кредитных товариществ в Западно-Казахстанской области должно базироваться на использовании источников формирования фондов финансовой взаимопомощи. В табличной форме приведены данные по структуре пассивов кредитных товариществ на момент их самодостаточности. При этом, исходя из необходимости сохранения коммерческой тайны, фактическим названиям конкретных подразделений даны условные обозначения, а именно товарищество «А», «В», «С».