«Автоматтандырылған басқару жүйесі»

б) х*( t) жағдайының зерттелетін векторы ақпаратты түрлендіру мен жіберу процесінде туындайтын өлшеу қателіктері және қателіктерден тұрады.

3. Басқару мақсаты басқару функциясы теңдеуінің математикалық қойылымына ұқсас түрде болуы мүмкін: E = E*{x*(t),t}; (1.5)

4. (1.5) экстремумды табу есебінің (1.2) әсер етпейтін шектеуін есепке алудан қателіктер туындайды, ал жақын шектеу түрі: (1.6)

5. у (t) (және y*{t)). басқарушы әсер етудің нақты жүзеге асуына байланысты басқару орны мен қателері бар.

(х_р(t)=х*(t)):

Мұндағы E_p— басқару мақсатының есептелетін көрсеткіші , ал Е— басқару мақсатының нақты мәні.

Сонда басқару есебінің формулануы төмендегідей болады: х_р(t) жағдайының (басқару алгоритмі) идеалды векторын таңдап, берілген шектеулері бар (1.7) функциясының экстремумдары ретінде басқарудың ең жоғарғы сапасын қамтамасыз ететін y*(t) әсер етінің басқарушы векторын тауып жүзеге асыру қажет.

Басқару жүйесінің құрылымдық сызбасы. Нақты басқару объектісі мен модельдің байланысы, есептеу техникасы мен басқарушы блоктардың көмегімен басқару есебін шешу төмендегі 4- суретте көрсетілген.

4-сурет. Күрделі объектіні басқарудың құрылымдық сызбасы.

Егер тіпті басқару процесінің тексерілген моделі берілген және ол дифференциялдық сызықты теңдеулер жүйесінен тұрады деп алсақ та, объектіні басқару жүйесін проектілеуде және есептеуде үлкен қателіктермен кездесуге болады. Мұны қазіргі уақытта x(t) жағдайының көпөлшемді векторларымен және у(t) басқаруымен сипатталатын көпөлшемді басқару жүйелерін проектілеу мен есептеуге жүйелі жақын келулер мен әдістердің жоқтығымен түсіндіруге болады. Көпконтурлы басқару жүйесін құрғанда одан да көп қиындықтар кездеседі.

Сөйтіп, басқару объектісіне сәйкес моделдерді өңдеу мақсатты нақты түрлендіру, басқаруды функционалдау, басқару есебінің көпөлшемділігін есепке алу БАЖ-н енгізу және құру процесінде міндетті түрде шешу керек негізгі проблема болып табылады .

Басқару жүйесінің ерекшелігін сипаттайтындардың бірі - бұл белгілі бір мақсатқа жету үшін өзінің бағыты мен күйін өзгерте алуы, яғни түрлі ішкі факторлар мен басқаруға әсер ету салдарынан өзінің қозғалу траекториясын өзгерте алуы.

Сөйтіп, БАЖ-н өңдеудегі қажетті негізгі жағдайлар төмендегідей:

әр басқару жүйелері үшін ол жетуге талпынатын нақты бір мақсат, және ол жету керек шекті жағдай болуы керек;

әр басқару жүйесінің соңғы мақсатқа жету үшін қозғалу траекториясын таңдай алатындай бостандығы болуы керек;

мүмкін қозғалу траекторияларының арасынан тиімдісін таңдай алу үшін оларды салыстыру әдісі болу керек;

басқару жүйесінде жүйені қажет траекторияда жүргізетін, басқаруға әсер етуді жүзеге асыруды қамтамасыз ететін , анықталған ресурстар бар болуы керек;

басқаруға әсер етуші терілімдердің арасынан мақсатқа жақынын таңдап алу үшін, осы әсер етулердің салдарынан жүйенің өзгерулері туралы ақпарат болу керек (ол үшін жүйенің моделі болу керек, себебі моделдің жоқтығынан сынау мен қателер әдісін қолдануға тура келеді, ал ол басқару сапасын төмендетеді ).

Өзін-өзі тексеру сұрақтары:

1.БАЖ-н ақпаратпен қамтамасыз етудің ішкі құрамы.

2.Берілгендерді кодтау.

Ұсынылатын әдебиеттер :

1.Кобдиков М.А., Мустапаева А.Д. Работа в автоматизированной системе оперативного управления перевозочным процессом. - Алматы.: КазАТК, 1998 г. - 140 с.Мустапаева А.Д.

2.Основы расчетов автоматизированных систем управления на железнодорожном транспорте: Уч. пос. -Алматы: КазАТК, 1999. - 38 с.

КБАЖ –н құру принциптері

Лекция сабағының мазмұны:

КБАЖ ұғымы

ПКБАЖ-ды енгізу тәжірибелері

Басқару кәсіпорындарында реттеу принципін қолдану.

КБАЖ –ды құру принциптері

КБАЖ ұғымы. Арасында түрлі байланыстары бар көптеген бөлімдерден тұратын қазіргі заманның кәсіпорындары кибернетика моделінің тілінде үлкен ж ү й е деп аталатын үлкен адам - машина комплексіне айналып келеді.

Казіргі бар әдістерде кәсіпорынның өзінің сапасы мен басқару сапасының жоғарылауындағы негізгі кедергі келтіріп тұрған – басқару мен жоспарлаудың үлкен көлемділігі( тетіктердің, технологиялық маршруттардың, нормативтердің мыңдаған түрлері ) .

Есептеу жұмыстарының үлкен еңбекті қажет етуі салдарынан уақытқа қатысты қажетті ресурстар мен қолда бар ресурстардың сәйкес келмеу проблемасы туындайды. Оның салдарынан өндіріс жүрісін қамтамасыз ету есебін жедел, әрі нақты емес түрде шешуге тура келеді. Сонымен қатар, басқару процесінде шешім қабылдауда толық емес ақпаратты пайдалануға, басқаруды көптеген басқару қызметкерлерінің қызметтерін күрделендіретін қарама-қайшылықты критерийлермен жүргізуге тура келеді.

Пайда болған жағдайдан жаңа әдістерді және кәсіпорын күрделендірген құралдарды, ең бірінші есептеу техника құралдарын, БАЖ өнімдерін кеңінен пайдаланып шығуға болады. Басқаша айтқанда, БАЖ деп басқару сферасымен айланысатын маман өкілдерін сәйкесінше пайдаланудан оптималды экономикалық шешімдерді практикалық жүзеге асыратын жетілген әдістер мен қазіргі заманғы басқару құралдарының жиынын түсінеміз.

Сонымен, БАЖ тек техникалық құралдарды таңдау мен өндіріс жағдайы туралы берілгендерді өңдеу, сақтау, жинау процестерін ұйымдастырумен шектелмейді, өзінің сәтті жүзеге асуы үшін басқару аппараттарына сәйкес маман кадрларын қажет ететін, өндірісті басқару құралдары, әдістері, қалыптарының жаңа принципиальді дамуы болып табылады. БАЖ – бұл адамның қабілеті мен машинаның мүмкіндіктерін біріктіретін адам –машина жүйесі және техникалық құралдар мен басқару қызметкерлерінің жиыны болғандықтан, БАЖ-н өңдеудің мақсаты адамды басқару сферасынан толықтай шығарып тастау болып табылмайды. Жүйе ерекшелігіне сай күрделі объектілерді басқару толықтай автоматтандырылған бола алмайды. Мұндай жүйелерде адамдар төмендегідей маңызды есептерді шешеді:

Басқару критерийлері мен мақсаттардың қойылымын табу және түзету;

Кейде басқару құрылымы мен әдісіне маңызды өзгертулер әкелетін, қойылған мақсатқа жету үшін эвристикалық алгоритмдерді қолдану, шығармашылық элементтер енгізу;

Соңғы шешімді қабылдау және оған заңды күш беру ;

Басқару жүйесін ақпаратпен қамтамасыз ету;

ПБАЖ- н енгізу тәжірибелері. БАЖ-н енгізу мен құрудың практикалық тәжірибелерін талдау оның еленбейтін комплексті сипаттауының жүйені проектілеуге шектелген жақын келуі төмендегі қателерге әкеп соғатын көрсетеді:

1) өндірістегі БАЖ- ды құрудағы барлық проблемаларды есептеу ортасы мен ЭЕМ қолдануды ұйымдастыруға ғана қосу әрекеті жасалады;

2) бірден бірінші осы есепте қолданылатын берілгендерді өңдеудің қарапайым процедураларын автоматтауды қамтамасыз етпей, басқарудың жылдам оптималды есебін жүзеге асыру әрекеті жасалады;

3) БАЖ-н құру проблемасы өндірісті басқаруды ұйымдастыру теңдеуімен байланыссыз қарастырылады.

Басқарудың жетілдіруі дегеніміз басқарушы функциялардың орындалу шарттары, әдістері мен басқару формаларының жетілуі:

Басқару құрылымының жетілуі;

Басқару функцияларының бөлінуі;

Механизациялау мен автоматтау жүйелерін ақпараттық процестерде қолдану;

Өндірістік істер мен есепке алудың жаңа әдістерін енгізу және жеңілдету;

Жоспарлау және т.б жаңа әдістердің енуі.

Жоғарыда түрленген қосымшалар мен КБАЖ-н проектілеуді оптималды басқару қалай жүзеге асырылатынын қарастырайық. Практикалық проектілеуде кездесетін қиындықтар төменде келтірілген әдістердің біреуімен немесе олардың комбинациясымен шешілуі мүмкін.

Өндірісті басқаруда реттеу принципін қолдану. Кез келген динамикалық жүйе оның кейбір сипаттамалары алдын - ала берілген шектен шықпаса, өзінің міндетін сапалы түрде атқарады.

Бұл принцип бойынша жұмыс істейтін басқару принципі 5 -суреттегі сызбамен көрсетіледі. Мұндай сызба р е т т е у с ы з б а с ы болып табылады. Реттеуші(басқару органы) объектіден оның жағдайы туралы ақпаратты ала отырып, келіспеушілік өлшемін бағалап, басқарушы әрекеттерді шығарады.

5- сурет. Тұйық контурлы басқару моделі.

Бұл принцип бойынша құрылған БАЖ нақты технологияларды басқару үшін қолданылады, себебі бұл процестер үшін түрлену сапасы параметрлер санымен анықталады. Мұндай жүйелер т е х н о л о г и я л ы қ п р о ц е с т і б а с қ а р у д ы ң а в т о м а т а л ғ а н ж ү й е с і деп аталады.(ТПБАЖ)

ТПБАЖ технологиялық процестің нақты бір түрін басқаруға арналғандықтан, мұндай жүйелер тоқтаусыз өнім (химиялық, металлургиялық) өндіретін кәсіпорындарда кеңінен дамыды. Ондай кәсіпорындарда басқару есептері аз өлшемді, жүйе қызметі уақытында алгоритм тұрақты, &{t), кідірісінің автоматты өлшенуі, адам - оператордың көмегінсіз қажет басқару әрекеттерінің оптималды нұсқасын таңдау және есептеу мүмкіндігі. ТКБАЖ-да адам –оператор қадағалаушы қызметінде жүйенің жұмыс жасауын бақылау арқылы ғана объектіні басқара алады.

5 - суреттегі сызба реттеуші мен объект арасындағы өзара ақпарат алмасатын тұйық контурдағы реттеуді басқаратын жүйемен сәйкес келеді.

Тұйық басқару контурын басқару жүйесі 6- суретте көрсетілген. Мұнда орындаушы құрылғы объектінің ағымдағы жағдайын ескермеген алдын – ала берілген нұсқауларға сәйкес жүреді. Егер өте жоғарғы дәрежеде басқару контурларының тұйықталуы орындалмаса, яғни құралдың (нұсқаудың) бапталуы объектіден алынған ақпаратқа сәйкес өзгермесе, онда тұйық басқару контуры жүйесі өзінің тиімділігін жоғалтады.

1.БАЖ классификациясы АСУ.

2. БАЖ-дың функционалдану принципі.
Ұсынылатын әдебиеттер :

1.Кобдиков М.А., Мустапаева А.Д. Работа в автоматизированной системе оперативного управления перевозочным процессом. - Алматы.: КазАТК, 1998 г. - 140 с.Мустапаева А.Д.

2.Основы расчетов автоматизированных систем управления на железнодорожном транспорте: Уч. пос. -Алматы: КазАТК, 1999. - 38 с.
Лекция 6.

Өндірісті басқарудың иерархиялық принципі

БАЖ-ң дәреже және рангсі бойынша бөлінуі.

БАЖ-ң территориялық белгісі бойынша бөлінуі.

Өндірісті басқаруда иерархиялық принципі қолдану. Өндірістік процесінің сипаттамасы бойынша кәсіпорын массалық, сериялық және жекеленген өндіріс типіне бөлінеді. Массалық типті өнім кәсіпорыны үшін жоспарлау және басқару есептері көптеп өңделеген, ал жекеленген өнім кәсіпорыны үшін есептерді шешуде ерекше қиындықтар кездесіп жатады.

Жекеленген, сериялы және массалық типтердегі өнімдерді бір шаруашылық комплексіне біріктіріп, аралас типті өндіріс кәсіпорынын құру , жоспарлау мен басқару проблемаларын қиындата түседі.

Дайындық және жартылайфабрикаттар цехтары өндірістік ұйымдар процесінде енгізілетін (бастапқы) цехтар болып табылады. Өңдеуші цехтар (слесарлы – құраушы, торап құрастырушы және типтік өнімдерді құраушы) материалдық ағындар қозғалысы жүйесінде аралық түрде орналасады. Соңы өнімді өндіру құрау және жөндеу цехында орындалады. Цехтар тобы материалды ағынында ілмектер мен торларды құрайды. Кәсіпорынның сапалы жұмыс істеуі үшін нақты жоспарлау және цехтың жұмысын жылдам басқару және басқарудың күрделі құрылымы қажет. КБАЖ құрудың маңызды принципі кәсіпорынды көпдәрежелі(иерархиялық) құрылым ретінде қарау болып табылады. (7-сурет )

7-сурет. Кәсіпорынды басқарудың иерархиялық құрылымы

8-сурет. Кәсіпорынды басқару «Ағашы»

Сызбадан көретініміз, жоғарыда орналасқан буындардан басқаруға әсер ететін ағындар келеді, ал басқару объектісінің ағымдағы жағдайы туралы ақпарат одан жоғары тұрған буындарға беріледі. Өзіне тән басқару ағашын қарастыра отырып (8-сурет ) байқайтынымыз, басқарудың иерархиялық құрылымының басымдылығы, басқару есебі иерархиялық құрылымның сәйкес дәрежесінде қабылданатын локальді шешім базасында шешілуі мүмкін. Шешімі табылатын есептердің күрделілігі басқару процесінің әр дәрежесінде басқару дәрежесінің іріленуімен өседі, алайда кәсіпорынды интегралданған басқаруға қарағанда, мұнда есептің өлшемі кішірек. Төменгі дәрежедегі басқарулар жоғарғы дәрежедегілер үшін басқарушылық шешім қабылдаудың ақпарат көзі болып табылады . Егер бір дәрежеден екінші дәрежеге берілетін ақпарат ағымын қарастыратын болсақ, онда алфавиттік - сандық символдармен өрнектелген ақпарат саны дәреже жоғарылаған сайын төмендейді, бірақ оның мағыналық (семантикалық) мазмұны көбейеді. Расында да, кәсіпорын басқарушысына әр нақты бөлшектердің сандық берілгендерін, оның қай станоктан шыққанын білудің аса қажеті жоқ, бірақ ол цех бойынша, кәсіпорын бойынша өнімдер мен бөліктердің шығу интегралын білуі керек.

Кәсіпорынды басқаруды ұйымдастырудың рациональді принциптері әр басқару дәрежесінде басқаруды өзбеттерінше толық максималды қамтамассыз ету екенін соңғы жылдардың тәжірибесі көрсеткен. Сонымен бірге басқару функцияларының қатары орталықтандырылған болуы да әбден мүмкін. Әр түрлі басқару дәрежелері үшін оптималдылық критерийлерінің принципиальді орнатылымдары ортақ болғанда ғана иерархиялық құрылым бойынша басқару мүмкін .

1) Кәсіпорынды басқарудың автоматтандырылған жүйесі (КБАЖ);

2) Біріккен кәсіпорынды басқарудың автоматтандырылған жүйесі ;

3) Кәсіпорынның салаларын басқаруды қамтамасыз ететін, басқарудың салалық автоматтандырылған жүйесі (БСАЖ)

Қаладағы БАЖ;

Аудандағы БАЖ;

Республикадағы БАЖ және т.б

Ортақ иерархиялық жүйедегі әр басқару объектісінің орналасуы сәйкесінше. Сөйтіп, 7-8 суреттерде кәсіпорын иерархиялық құрылымның ең жоғарғы дәрежесінде орналасса, 9 суретте ең төменгі дәрежесінде орналасқан .

9-сурет. Әр дәрежедегі БАЖ-н құрудың құрылымдық сызбасы.

Өзін-өзі тексеру сұрақтары:
1. Жүк пен жолаушы тасымалдауымен байланысты функционалды ішкіжүйелердің болашақта дамуы, мазмұнына қысқаша сипаттама.
Ұсынылатын әдебиеттер :

1.Смехов А.А. Математические модели процесса грузовой работы. — М.: Транспорт, 1982 г. — 168 с.

2.Петров А.П.,Буянов В.А., УгрюмоеГ.А. Автоматизация, вычислительная к микропроцессорная и эксплуатационной работе железных дорог: Учебник для техн. ж.-д.трансп. - М.: Транспорт, 1987 г.-245 с.
Лекция 7.

Кәсіпорынды басқарудағы функцио­налдылық принциптер

БАЖ-нің функционалды ішкіжиыны

Басқару функцияларының БАЖ-нің техникалық құралдары мен басқарушы қызметкерлері арасында рационалды бөлінуі

БАЖ-нің басқару сызбасы.

Кәсіпорынды басқару үшін басқарудың функционалдық принципін қолдану.Кәсіпорынды басқару есебінің күрделілігі оның өлшемін азайту мен түрлі иерархиялық дәрежеге бөлінуіне қарамастан, барлық басқару жүйесін дәрежесіне, типіне , ішкіжүйелеріне қарамастан функционалды белгілері бойынша бөлуді қажет етеді. Төмендегі басқарудың негізгі функцияларын орындау үшін, БАЖ- нің құрамында арнайы ішкіжүйе қарастырылады:

а) кәсіпорынның оптималды өндірістік программасын құру және өндірістік программаны жоспарлау этаптары бойынша бөлу;

б) өнім шығарудың, жұмысты жоспарлаудың, құрылғыларды жүктеудің, өндірістік тапсырмаларды рәсімдеудің күнтізбелік жоспарын құру;

в) шикізатты жеткізудің және дайын өнімді әкетудің оптималды графигін таңдау, үнемдеуге негізделген қор дәрежесін анықтау ;

г) құрылғыларды жөндеудің оптималды нұсқасын таңдау;

д) өндірілген өнімге деген сұранысты болжау және т.б.

Осы өндірістік функцияларды жүзеге асыратын ішкіжүйелердің жиыны кез келген дәрежедегі БАЖ-нің ф у н к ц и о н а л д ы бөлігін құрайды. Өндірістік - шаруашылық қызметтегі кәсіпорынның күрделілігі, оған әсер ететін, басқару операторларымен шешім қабылдауда түрленбеген процедуралардың бар болу факторларының көптүрлілігінде, кері әсер ететін немесе кейінге қалдыру кездейсоқ сипаттамалары – мұның бәрі кәсіпорынды басқару жүйесінің бірыңғай моделін құруда біршама қиындықтарға әкеп соғады. Мұндай қиындықтарды БАЖ функционалды ішкіжүйелерінің өзара байланысқан моделдер комплексін құру арқылы жеңуге болады. Кез келген ішкіжүйе тек нақты бір объектіні ғана басқарады. Басқару объектісі мен моделінің жағдайы туралы жиналған ақпараттан ішкіжүйенің басқарушы бөлігі басқаруға әсер етулерді өндіреді.

БАЖ-нің функционалды типтік ішкіжүйелері болып:

а) кәсіпорынның техникалық дайындығын басқару ;

б) техникалық-экономикалық жоспарлау ;

в) негізгі және көмекші кәсіпорындарды жылдам басқару;

г) басқаруды материалды-техникалық қамсыздандыру;

д) кәсіпорынды қаржылық - өтімдік қызметтері бойынша басқару және т.б .

БАЖ-н құрудың көпдәрежелі және көпфункционалды принципінің өз жетістіктері мен өз кемшіліктері бар: дәрежесі және функционалды белгілері бойынша басқарудың жетістігі, басқару есебі өлшемінің жылдам азаюы; бір дәреженің, бір функционалды тағайындаудың жүйесі басқару қызметкері (басқарушы) үшін «көз жетерлік» болып табылады, кемшілігі шешім қабылдау үшін келіп түскен ақпарат ағыны көп болғанда басқару құрылымы қарама-қайшылықтар тудырады (ішкіжүйелердің локальді мақсаттары кәсіпорынды басқару мақсаттарының барлығына қарсы келеді немесе бір ішкіжүйенің және дәреженің мақсаттары басқа дәрежелер мен ішкіжүйелердің мақсаттарына қарсы келеді).

Басқару функцияларының БАЖ техникалық құралдары мен басқарушы қызметкерлер арасында рационалды бөлінуі. Кез келген ішкіжүйедегі оперативті басқару этаптарын басқару процесінің кибернетикалық моделінде қарастыруға болады(10-сурет )

10-сурет. Басқару процесінің кибернетикалық моделі

Нақты орындаушыға қатыссыз, басқару процесінде орындалатын келесі қажетті жұмыс этаптары (операторлар) сызбада сандармен көрсетілген

1— басқару объектісінің жағдайы және оның шешім қабылдайтын органға берілуі туралы ағымдағы ақпараттар (берілгендер ) жиыны;

2— берілгендерді алғашқы өңдеу, сорттау, топтау және талдау ( берілгендер модификациясы);

3 — бұл этаптың орындалуы екі түрде болуы мүмкін: За — өндірістік процестің оперативті сипаттамасының есеп - қисаптары; 36 — өндірістік процестің соңғы (фактілі) көрсеткіштерінің. За жағдайындағыдай 36 жағдайында да есептеу жүргізу үшін сызбада 10 блокпен берілген нормативті білу қажет.

4— жүйенің материалды ағымындағы енгізу (шикізат) және шығару (өндірілетін өнім немесе қызмет көрсету) элементтерінің шығындарының фактілі, нормативті және жоспарлы дәрежелерін бар кідірістердің пайда болуымен салыстыру.

Бұл этаптан соң шешім шығаруға дайындық этабы бітеді. Бұл этапта реттеудің «тіреу» дәрежесі ретінде жоспарлы есептер туралы білу қажет (блок 11);

— Кідірістің маңыздылығын бағалау. Кідірісті бағалау әрдайым бірдей бола бермейді. Ол көп жағдайда шешім қабылдаушы басқару қызметкерлерінің мамандануына, тәжірибесіне байланысты болады. Бұрынғы тәжірибелерді есепке алу қажеттілігі сызбада 12 блокпен көрсетілген;

— объектіні функционалдаудың құрылған моделі негізінде шешімді немесе шешімдер нұсқасын есептеу;

— шешім қабылдау (бірнеше ұсынылған нұсқалардың арасынан оптималдысын таңдау);

8— шешімдерді құжаттау яғни, берілген кәсіпорында формасы енгізілген құжат түрінде рәсімдеу;

9 — шешімді орындаушыға жеткізу және шешімді орындау, яғни, басқару объектісіне әсер ету. Мұндай әсер ету салдарынан объектінің жағдайы өзгереді, сонымен қатар объект туралы ағымдағы ақпарат та өзгереді, сол себептен объектіге қайта жаңадан әсер ету қажет болады.

Сөйтіп, объектіге тек басқарушы әсер етулер ғана емес, сонымен қатар ішкі кері әсер ететін факторлар әсер ететін болғандықтан, сондай - ақ объектінің өзі семантикалық элемент болып табылмайтындықтан қарастырылған сызбадағы басқару процесі динамикада болады және ол уақыт өтуіне қатысты өзгереді, сондықтан мұндай сызбалар басқару процесінің кибернетикалық моделі деп аталады.

Сызбаны автоматтау мүмкіндігі көзқарасымен қарастырудан, 1, 2, 3, 4, 8 этаптар (операторлар) адамның шығармашылық қатысуын талап етпейді және салыстырмалы түрде жеңіл автоматтандырылған механикалық операцияларды көптеп қажет етеді, яғни, БАЖ-нің техникалық және программалық құралдары көмегімен орындалады. Мысалы, шешімді құжаттау ЭЕМ құрамындағы алфавиттік - сандық баспа құралы(АСБҚ) көмегімен орындалады, бірақ баспа кәсіпорында бекітілген қарапайым құжат формасында болуы мүмкін. Ағымдағы ақпаратты жинау адамның көмегінсіз, кәсіпорынның арнайы датчиктері, тіркеуіштерінің көмегімен жүзеге асуы мүмкін.

5, 6, 7 этаптардың орындалуы басқару процесінде бұл этаптарды орындаушы адамның мамандану дәрежесіне байланысты. Қазіргі кезде бұл этаптарды қиындықпен түрлендіреді. Ал, 7 этап шешімді бекіту этабы болғандықтан адамның көмегінсіз мүлде орындала алмайды. Сондықтан адамдарды басқару сферасынан ығыстыру қажет емес, тек басқару функцияларын БАЖ-нің басқарушы қызметкерлері мен техникалық құралдарына бөліп беру қажет. Бұл адам - операторды барлық механикалық операциялардан құтқарады да, басқару процесіндегі шығармашылық функцияларды ойластыруға мүмкіндік береді.

Қарастырылған басқарудың кибернетикалық моделінен БАЖ-нің құрылымы мен классификациясы бойынша бірнеше қосымша шығарулар шығады:

1. БАЖ басқару сызбасының жекеленген этабының механизациялау және автоматтандырылу дәрежесіне қарап, төмендегідей классификациялауға болады

Тіркеуші жүйелер- мұнда тек 1 және 2 этаптар ғана автоматтандырылған. Жекеленген ішкікласқа басқару жүйесінде автоматтандырылған карточка, каталог, берілгендер банкі функциясын орындайтын, басқарушы қызметкерге анықтама беруге арналған БАЖ-нің ақпаратты - іздеуші типін жатқызуға болады. Мұндай жүйелерге теміржол билеттерін сату, авиа билеттерді сатуды басқарушы жүйелер жатады.

Ақпараттық - кеңес беруші жүйе – 1-4 этаптары автоматтандырылған және 5-6 этаптары біраз автоматтандырылған. Мұндай жүйелер оперативті құрамға қарастырылып отырған жағдайдағы шешімдер терілімін беруді қамтамасыз етеді, сонымен оперативті құрылым жүзеге асыру үшін шешімдер терілімі ішінен біреуін таңдай алады немесе ағымдағы берілгендері өзгертілген жаңа шешімдер терілімін талап ете алады;

Реттеуші жүйелер , бұл толық түрдегі басқарудың кибернетикалық моделін жүзеге асыратын, адам - машиналық басқару жүйесі;

БАЖ басқарудың тұйықталған динамикалық жүйесі болып табылады. Оның жұмысының сапасы тек ағымдағы ақпараттың сапасымен нақтылығына ғана байланысты емес, сонымен қатар басқарушы элементке келіп түсетін ақпараттың уақыт бойынша кідірісі мен шешімді орындаушыға жіберудегі кідіріске де байланысты.

Берілгендердің уақытында түспеуінен кешіктірілген дұрыс емес шешімнің шығуы және жүйе жұмысын сәйкесінше төмендетуі мүмкін.

Ұсынылған сызбадан басқару жүйесін жүзеге асыру үшін БАЖ келесі құрылымдардан тұруы керек:

Шеттетілген құралдар ( объектінің жағдайын тіркеушілер);

Ақпаратты сақтау құрылғысы (жад );

Есептеуші бөлігі (2-6 операторларды автоматтауға арналған);

Құжаттау құралдары және басқару операторымен ақпаратты оперативті бейнелеу;

Басқару жүйесінің оперативті қызметкерлері.

Өзін-өзі тексеру сұрақтары:

1.Транспортта қолданылатын берілгендер классификациясы.

2. БАЖ берілгендеріне қойылатын талаптар.

Ұсынылатын әдебиеттер :

1.Смехов А.А. Математические модели процесса грузовой работы. — М.: Транспорт, 1982 г. — 168 с.

2.Петров А.П.,Буянов В.А., УгрюмоеГ.А. Автоматизация, вычислительная к микропроцессорная и эксплуатационной работе железных дорог: Учебник для техн. ж.-д.трансп. - М.: Транспорт, 1987 г.-245 с.

Лекция 8.

БАЖ құру принциптері

Лекция сабағының мазмұны:

БАЖ –ды қамтамасыз ететін ішкіжүйелер.

БАЖ құру принциптері

БАЖ –ды қамтамасыз ететін ішкіжүйелер. БАЖ-н ақпаратты өңдеу және шешім қабылдау технологиясы көзқарасымен қарай отырып, өзараларында және жүйе ішінде байланысатын, қамтамасыз ететін ішкіжүйелерден тұратын басқарудың енді бір ортақ функционалды сызбасын салуға болады. (11-сурет) :

11-сурет. БАЖ бөліктерін қамтамасыз ететін ішкіжүйелердің негізгі функциялары.

Нормативті және жоспарлы берілгендер массивінің жиналуы мен сақталуын қамтамасыз ететін, сондай-ақ басқарылатын жүйенің жағдайы туралы ақпараттан және оның реттелуі үшін қабылданатын шешімнен тұратын, ақпаратты сақтаудың ішкіжүйесі (жад);

Шешім қабылдау процесінде қажет формальды есептеу және логикалық операциялар комплексін қамтамасыз ететін ішкіжүйе;

Шешім қабылдауды және басқа барлық ішкіжүйелердің түрленуін координаттауды қамтамасыз ететін ішкіжүйе .

Түрлі типтегі және дәрежедегі БАЖ-н проектілеуде, келесі бөлімдерді қамтамасыз ететін жүйелерді жүзеге асыруға байланысты ортақ проблемаларды шешу керек:

а) БАЖ-н ақпаратты қамсыздандыру;

б) БАЖ-н математикалық және программалық қамсыздандыру;

в) БАЖ-н техникалық құралдармен қамсыздандыру;

г) БАЖ-н ұйымдастырумен қамсыздандыру.

Басқаруды административті - ұйымдастыру жүйелері автоматтандырудың бастапқы этаптарында басқарудың салыстырмалы қарапайым есептерін шешу үшін қолданылған.

БАЖ-н құру принциптері . БАЖ-н құру мен оны енгізуді келесі принциптер бойынша басқару керек:

1) жаңа мақсат принципі . Принциптің мәні басқарудың пайда болған дәстүрлі әдістері мен қабылдауларын ЭЕМ-ға жинау ғана емес, сонымен қатар оларды ЭЕМ беретін жаңа мүмкіндіктерге сәйкес қайта құру болып табылады;

2) проектілеу кезіндегі комплексті немесе жүйелі жақын келулер принципі.Бұл жақын келу техникалық, экономикалық және ұйымдастырушылық сипатта болуы мүмкін;

3) жүйенің үзіліссіз даму принципі яғни, БАЖ-нің енуімен жаңа шарттармен шешілетін тапсырмалар шеңбері кеңейеді.

БАЖ –нің енуі кәсіпорынның өндірістік-шаруашылық деңгейін жаңа бір биік деңгейге көтереді: инженер – басқарушы қызметкер бастапқы құжат пен түрлі есеп берулер құрау үшін қажет есепке алулардан құтылады, сөйтіп, ол толығымен басқаруды ұйымдастыруды ойластыра алады; жұмысшылар өндірістік ақпараттарды және ұйымдастырудың дайын шешімдерін, кәсіпорынның реттелуін уақтылы ала отырып, өндіріске тиімді әсер ете алады; жеке бөлікті жоспарларда және техникалық-экономикалық есептеулерде көпнұсқалы есептеулерді орындау және осы негіздегі оптималды шешімді таңдау өнім бірлігіне жұмсалатын шикізат пен еңбек шығынын төмендетеді және шығарылатын өнім көлемін жоғарылатады; техникалық негіздегі еңбек нормасы мен материалды шығындар дәрежесі жоғарылайды. Соңында, кәсіпорынның барлық жекеленген буындары мен кәсіпорынның өндірістік – шаруашылық қызметтің барлық негізгі техникалық-экономикалық көрсеткіштері жоғарылайды.

Өзін-өзі тексеру сұрақтары:

1.Машинаішілік ақпаратты қамсыздандыру.

2.Басқарудың түрлі дәрежесіндегі тасымалдау процесінің динамикалық ақпараттық моделі.

Ұсынылатын әдебиеттер :

1.Смехов А.А. Математические модели процесса грузовой работы. — М.: Транспорт, 1982 г. — 168 с.

2.Петров А.П.,Буянов В.А., УгрюмоеГ.А. Автоматизация, вычислительная к микропроцессорная и эксплуатационной работе железных дорог: Учебник для техн. ж.-д.трансп. - М.: Транспорт, 1987 г.-245 с.
Лекция 9.

Жүкті тасымалдаушы жүйелерді басқару

Жүкті тасымалдауды басқару жүйесін тағайындау.

Жүктерді өңдеу.

Тасымалдауларды басқару

Жүкті тасымалдауды басқару жүйесін тағайындау. Транспорттағы басқару жүйелері түрлі жүктерді жеткізуді басқарумен байланысты есепке алуды жүргізу, қызметті талдау мен жоспарлауға арналған жүктер ,жүкті өңдеуге қатысатын барлық бөлімшелер үшін ашық ортақ реестрде тіркеледі.

Жүйелер тасымалдауға алдын ала берілген тапсырыстарды да тіркейді. Интернет –тапсырыс модулі тұтынушылардың тапсырыстарын фирманың Интернет сайты арқылы қабылдауды қамтамасыз етеді және тұтынушыны ары қарай оның жүгінің орын ауыстыруы туралы ақпаратпен қамтамасыз етеді.

Алдын ала тапсырыс беруде жүк тасымалдаудың балама проекттісін түрлендіруге болады; тасымалдаудың әр этабында қозғалыстың оптималды маршрутын өңдеуге және орындалатын операцияларды (бақылау нүктелерінен өту, тиеу, маршруттағы түрлі қызмет көрсетулер , жекеленген этаптардан және толық маршрутты өту уақыты) алдын ала жоспарлап алу керек. Жүкті тасымалдау этаптары проектте CRM- жүйесімен (тапсырмалар, оқиғалар, еске салулар, хабарландырулар )интеграцияланған. Жүк тасымалдаудың түрлі проекттерін құру мүмкіндігі тасымалдаудың кірістері мен шығыстарының жоспарлы есептеулерін жүргізуді, тұтынушыларға ұсынатын жүк тасымалдау деректерінің нұсқаларын сақтауды жүзеге асырады.

Әр жүк үшін реквизиттер мен қасиеттер жиыны (контрагенттер, тасымалдау маршруттары мен шарттары, көлемдік сипаттамалары, маркіленуі мен сақтандырулары, тауар спецификациясы және т.б ) тіркелген. Стандартты емес жүктер (өте ұсақ, өте көлемді, ауыр, қауіпті жүктер )үшін тасымалдану талаптары тіркеледі.

Жүктерді өңдеу. Жүйе жүкпен өткен барлық операцияларды тіркейді: технолгиялық өңдеу(сыртын қаптау, кесу және т.б), партияларға бөлу және оларды түрлі жерлерге орналастыру(қоймаға, рейске, контейнерге тиеу, шығарып тастау және т.б), жүктерді біріктіру, табылған проблемалар актісіне сәйкес жүк параметрлерін түзету.

Программа жүк тасымалы қозғалысының барлық маршруттарын көрсете алады.

Тасымалдауларды басқару ( өзінің транспортымен немесе басқа тасымалдаушы арқылы) тіркелген рейс түріне байланысты жүзеге асады: авиа, авто, теміржол немесе су қатынасы арқылы. Рейсті жоспарлау сәйкес рейс кестесіне, транспорттық құралды таңдау және тиеу жоспарын құру арқылы болуы мүмкін. Сонымен қатар, рейс жағдайын бақылау : «тиеуге дайын», «тиелді», «жолда», «бақылау нүктелерінен өтті» және т.б. болады.

Нақты қолданушылардың арнайыланған талаптарын ескеру толықтанатын анықтамалар теруге мүмкіндік береді: жүкті өңдеу орны(қоймалар,порттар, терминалдар, темір жол станциялары және т.б), жүкті жеткізу шарттары, типтік маршруттар және т.б. Анықтама мазмұны импорттала алады.

Сондай-ақ, жүйелер «есіктен есікке» тасымалдауын орындайтын жергілікті жеткізіп беру басқаруын қамтамасыз ете алады. Жергілікті жеткізіп беруге есепке алу қолдық режимде де, автоматтық режимде де жүргізіледі. Алынған тапсырыстар негізінде кезекке тұрғызу, тиеу мен түсіру уақытын жоспарлау мүмкіндігімен әкету маршруттары түрленеді. Оптималды маршруттар үшін жүйе ГИС-пен (жергілікті электронды карточкалар) әсерлесуі мүмкін. Жүйе тапсырыс тіркелген уақыттан жүкті тұтынушыға тапсырғанға дейінгі уақыт аралығындағы тасымалдау процесінің барлығын есептеуді жүзеге асыруды қамтамасыз етеді . Нақты қолданушыға бапталған алгоритм негізінде жүкті тасымалдау құнын алдын ала есептеу қарастырылған. Шығындар мен кірістерді есептеу рейстер бойынша немесе жеке бір жүк бойынша болуы мүмкін. Шоттарды түрлендіру автоматты түрде, немесе қолмен жүргізілуі мүмкін. Бір құжатқа бірнеше жүк туралы берілгендер енгізілуі мүмкін, сондай –ақ, әр бір жүк үшін жеке есептеулер жүргізілуі мүмкін. Жүйелер жүйе ішінен құжаттарды түрлендіре алады және баспаға шығара алады. Жүкті орналастыру берілгендері негізінде статистикалық мәліметтер алып, түрлі есеп берулер құруға болады(модульдің стандартты есеп берулері мен қатар өзбетінше құрылған есеп берулер).

Өзін-өзі тексеру сұрақтары:

1. Жүйенің даму этаптарындағы ақпараттық, ақпаратты-болжаулық, ақпаратты- жоспарлық және басқарушы жұмыс режимдері.

Ұсынылатын әдебиеттер :

1.Николаев А.Б., Алексахин С.В., Кузнецов И.А., Строганов В.Ю. Автоматизированные системы обработки информации и управления на автомобильном транспорте. Учебник. М.: Академия, 2003, -224 с.

2.Информационная система для управления перевозочным процессом./ Под ред. Г.С. Ратина. - М.: Транспорт, 1989 г. - 239 с.

Лекция 10.

Транспортты тасымалдауды басқаруды автоматтау.

Тұтынушының программалық қамсыздандыруға қоятын талаптары.

Программалық қамсыздандырудың құрылған функционалдары.

Басымдылықтары .

Жүйе модулі.
Тұтынушының программалық қамсыздандыруға қоятын талаптары:

Автомобильдік тасымалдауларды ұйымдастыруды және қоса жүруді толық жұмыс циклін бақылау мен есепке алуға арналған біріңғай программалық өнімді өңдеу және енгізу.

Толық тиеулер мен құрама тиеулер ;

Тұтынушылар мен контрагенттермен құжатайналымның және менеджменттің тиімділігі;

Тұтынушы тасымалдауға тапсырыс берген уақыттан бастап, жүкті алушының қоймасына жеткізіп бергенге дейінгі барлық циклдерді басқару;

Уақытша сақтау қоймасына(УСҚ) келген және кеткен фактілерді бекіту;

Кәсіпорын қызметкеріне төленетін сыйақыны автоматты түрде есептеу;

«1С: Кәсіпорын» жүйесімен интеграциялануы;

Рұқсат алудың түрлі дәрежелерімен қауіпсіздік жүйесін құру;

Кәсіпорын қызметі туралы балама есеп берулерді құру;

Кәсіпорын қызметкерлері жұмысының тиімділігін бақылау .

Программалық қамсыздандырудың құрылған функционалдары тұтынушыға коммерциялық ұсынудан бастап, орындалған қызмет көрсетудің бухгалтерлік есептеулеріне дейінгілерді есепке алуға, өңдеуге және бақылауға мүмкіндік береді.Программалық өнім келесі мақсаттарды көздейді: тиелген күннен бастап тұтынушының қоймасына түсірілгенге дейінгі жүктің тасымалдануын бақылау, кәсіпорынның балама қызметі туралы есеп берулер құру, қызметкерлердің өңдеулерін бақылау.

Жүйе кәсіпорынның менеджменттері мен техникалық диспетчерлеріне кез келген уақытта нақты ақпарат береді. Бұл тұтынушыға өзінің жүгінің қазіргі орны туралы білуге мүмкіндік береді.

Жүйеде ядросы берілгендердің релияциялы базасы болатын клиент - серверлік архитектура бар. Ақпаратты сақтау, архивтеу және резервтеу кәсіпорынның жүйелік әдістерінің көмегімен жүзеге асады. Тұтынушының жұмыс орны қолданушы интерфейсімен бапталады. Әдетте программаларда рұқсат алудың 4 функционалды дәрежесі жүзеге асырылады:

Логистика бойынша менеджер ;

Сату бойынша менеджер ;

Бухгалтер;

Директор.

"Сату мен сатып алу " модулі

Модуль ядросы мен жүйенің орталық құжатты – бұл тасымалдаушыға қызмет көрсетуге берілген интерактивті тапсырыстарды құжатқа байланыссыз барлық сипаттамалары бойынша бақылау мүмкіндігі :

Кеден бақылауларын рәсімдеу;

Төлемдерді бақылау және шоттарды ұсыну;

Берілген қызмет көрсетулердің рентабельділігін талдау;

Түрлі маршруттардағы және көптеген жүктері бар шексіз тұтынушылар үшін бір тапсырысты рәсімдей алу мүмкіндігі:

Толық тиелулер мен құрама жүктер;

Тасымалдауда құжаттық қоса жүрулерді бақылау және журналдың ыңғайлы графиктік интерфейсі.

Потенциялдық тұтынушылар үшін ары қарай жіберу мүмкіндігі бар коммерциялық ұсыныстар журналы;

Тұтынушылар жіберген, қабылданған тапсырыстарды растау .

"Жүктер референсі" модулі

Тиелу түріне байланысты тасымалдаушылардың тапсырысы негізінде жүктің орнын ауыстыруларын бақылау;

Нақты бір жүктің тасымалдануындағы қызмет көрсетулердің рентабельділігін талдау;

Жүктің реферансы негізінде тышқан батырмасын бір рет басу арқылы тасымалдаушыға тапсырыс беру;

Жүкті тасымалдауға кететін қосымша шығындарды енгізу;

Форманы түзету мүмкіндігімен тауарлық - транспорттық тіркеулерін жазу;

" Шоттар мен төлемдер" модулі

Контрагенттердің барлық түрлерінің шоттары журналы;

Шот жолдарының автоматты түрленуі;

Шоттарды енгізу және төлемдерді түрлі валютада төлеу мүмкіндігі;

Құжаттар журналында, сондай-ақ шоттың өзінде төлемдерді жүзеге асыруды бақылау;

Ұсынылған шоттармен «сату мен сатып алу» модульінде орындалатын тасымалдаулар арасындағы айқын байланыс ;

Контрагенттердің барлық түрлеріне арналған төлем журналы ;

Қайта төлеу функциясы бар шоттарға «өзара есеп айырысулар» модулінің валюта курсы журналының курсы бойынша түрлі валютада төлемдерді бірнеше рет енгізу мүмкіндігі;

Шот құжаттары бойынша «өзінің» валютасында қалған төлемдерді алу ;

Ақша құралдарының айналымына қатысты төлемдердің түрлі статустары ;

СҒ балама өлшемінде төлемдерді есепке алу ;

Құжаттарды «1С: Кәсіпорын» жүйесіне экспорттау;

Динамикалық есеп берулер және құжаттың баспа формалары.

"Өзара есеп айырысулар" модулі:

Валюта курсы журналы

Түрлі валютамен есеп айырылысудағы қосынды және курстық айырмашылықтарды түзету;

Сатып алу шот - фактураларын есепке алу;

Сатып алу және сату шот - фактуралары журналы;

Құжаттардың унифицияланған формаларын баспаға шығару мүмкіндігі;

Контрагенттердің ақшалық қалдықтарын бір құжатпен түзету журналы;

Белгілі бір аралықтағы өндірулер негізінде кәсіпорын қызметкерлеріне берілетін сыйақыны (бонус) автоматты түрде есептеу ;

Динамикалық есеп берулерді қысқа және кеңейтілген формада баспаға шығару.

"Есеп берулер және баспа формалары " модулі

Microsoft Excel –дегі барлық есеп берулер шаблоны мен баспа формаларын түрлендіру;

Microsoft Excel - де қарау және баспаға шығару;

Алдын ала жүктелген кез келген шаблон санын қолдану мүмкіндігі;

Құжатты / есеп беруді баспаға шығару алдында шаблонды қолдану;

Жүйенің әр модулі үшін балама есеп беруді құру.

"Қауіпсіздікті басқару және администрациялау " модулі

Жүйе қолданушыларын басқару;

Қайта тағайындау мүмкіндігімен берілгендерге бірнеше түрде рұқсат алу;

Жүйенің белгілі бір компоненттеріне түрлі қолданушылардың рұқсат алуын сәйкестендіру мүмкіндігі;

Қолданушылар жұмысының Online мониторингі;

Әр қолданушы үшін қызметшінің жұмыс орнының орналасуына байланыссыз жүйенің уникальді бапталуы;

Жүйемен қоса жүру журналы;

Жүйені конфигурациялау .

Басымдылықтары:

Кәсіпорынның барлық бөлімшелері үшін құжатайналымның бірыңғай автоматталған жүйесі;

Тасымалдаудың әр этабын электронды бақылау мүмкіндігі;

Кәсіпорынның кез келген менеджерінің жүктің орны туралы тұтынушыға ақпарат бере алуы;

Ақша айналымын толық есепке алу, есеп берулер құру;

Жүйе қолданушыларының Online мониторингімен жұмыс істеу мүмкіндігі;

Өңделген құжаттарды қолданушылардың түрлендірулерінен сақтау;;

Түрлі бөліктерде есеп берулер құра алу мүмкіндігі.

Өзін-өзі тексеру сұрақтары:

1.Құжаттардың унифицирленген жүйесі

2. Қағазсыз технология режиміндегі ұйымдастырудың құжатайналымы мен технологиялық сызбасы.
Ұсынылатын әдебиеттер :

1.Николаев А.Б., Алексахин С.В., Кузнецов И.А., Строганов В.Ю. Автоматизированные системы обработки информации и управления на автомобильном транспорте. Учебник. М.: Академия, 2003, -224 с.

2.Информационная система для управления перевозочным процессом./ Под ред. Г.С. Ратина. - М.: Транспорт, 1989 г. - 239 с.
Лекция 11.

Тасымалдауды басқарудың автоматталған жүйесі.

Лекция сабағының мазмұны:

Кәсіпорын балансында тұрған транспорт құралдарын есепке алу;

Қызметкерлерді есепке алу;

Тасымалдау тапсырыстарын қабылдау және рәсімдеу;

Жүктерді өңдеу;

Маршруттар мен адрестерді басқару;

Рейстерді басқару;

Диспетчерлеу;

Тапсырыстың орындалуын қадағалау ;

Жұмысшы және қоса жүретін құжаттар;

Балама ақпараттар;

Тарифтар, шоттар, қызмет көрсетулерді басқару;

Тасымалдауды басқарудың автоматталған жүйесі.

Төменде көрсетілген БАЖ шешімі өзінің және арендаға алған автомобиль паркін қолдану арқылы жүк тасымалын жүзеге асыруға арналған кәсіпорындар үшін құрылған. Өңделген жүйе авто кәсіпорынның негізгі бизнес - процестерін автоматтайды:

Кәсіпорын балансында тұрған транспорт құралдарын есепке алу:

Транспорт түрі ( жүк машина, такси, универсал, трак);

Транспорт құралының моделі (Volkswagen Sharan, BMW, Volvo, Газель, Бычок, Рефрижератор…);

Транспорт құралдарының мемлекеттік тіркеу нөмірлері (барлық тасымалданған берілгендерді сақтай отырып, қайта тіркеу мүмкіндігі);

Транспорт құралының гараж нөмірі;

Транспорт құралының спидометр көрсеткіші (км) жұмыс күнің/ әр рейстен кейінгі өзгертулерін сақтау;

Жанармай шығыны (л) – жанармайға жұмсалған қосынды шығындар немесе заправкаларды тіркеу;

Транспорт құралының жағдайы (линияда, жөндеуде және т.п.), өзгеру оқиғасын сақтау.

Персоналдарды тіркеу:

ФИО.

Филиал коды ( персоналдарды филиалдар бойынша орналастыруды тіркеу үшін).

Түрлі – қызметкер категориясының коды (жүргізуші, менеджер, курьер).

Паспорттық мәліметтер (сериясы, номері, паспорттың берілген күні, берілген жері)

Жүргізуші туралы мәліметтер:

Жүргізуші құжаттары – жүргізушілік құқықтар сипаттамасы (номері, транспорттық құралы класы және т.п.);

Үйінің телефон номері.

Ұялы телефон номері.

Пейджер.

Жүргізушіге жүктелген аудандар (негізгі аудан көсеткішімен).

Тасымалдау тапсырыстарын қабылдау және рәсімдеу:

Тасымалдау бойынша қызмет көрсетулер көрсетілетін тұтынушыларды тіркеу;

Жүкті тасымалдау/жеткізіп беру жаңа тапсырыстарын қабылдау ;

Тасымалдауға алдын ала баға беру;

Тасымалдау/ жеткізіп беруді іздестіру және кейінге қалдырылған тапсырыстарды реттеу;

Ақпаратты диспетчерге жіберу;

Іздестіру, қарау, реттеу, көшірмесін алу, проблемалық жағдай туындағанда тапсырысты қайта өңдеуге қайтару, тұтынушымен байланысты протоколға енгізу ;

Тапсырыстан бас тарту және бас тарту себебін протоколдау;

Тұрақты және эксклюзивті тапсырыстардың автоматты генерациясы;

Тасымалдауға тапсырыс бойынша есеп беру:

белгілі бір уақыт бойынша;

тапсырыстардың саны бойынша;

тұтынушылар бойынша;

Жүкті өңдеу:

Көрсетілген адрес бойынша жіберуші жүктің дуалы және дуалды бақылау.

Алушыға жүкті жеткізу және жеткізуді бақылау.

Терминалға жүкті жіберушінің өзінің әкеп беруі.

Терминалдан жүкті алушының өзінің әкетуі

Өлшеу, габариттерін өлшеу, жүкті жинақтау.

Жүкті терминалда автоматты түрде өңдеу үшін биркамен таңбалау.

Жүкті сақтандыру.

Жүкті басқа қалаға тұрақты реттелген рейспен тасымалдау.

Жүкті контейнермен тасымалдау (транзитті кэйдждер), контейнерді жинақтау / жинақтан шығару, пломбылау.

Проблемалы жүкті оперативті басқару.

Жинақтап орау түрлерінің анықтамасы.

Пакеттеу құралдарының анықтамасы.

Жүк сипаттамасының анықтамасы.

Инкотермдер анықтамасы.

Құрылғы түрлерінің анықтамасы.

Адрестер мен маршруттарды басқару:

Елдердің анықтамасы.

Штаттар/аудандар/аймақ анықтамасы.

Қоныстану пункттерінің анықтамасы.

Транспорттық түйіндер анықтамасы.

Почталық индекстер анықтамасы.

Көше және құрылу анықтама.

Географикалық берілгендердің жинақталған түрленуі.

Логикалық аймақ.

Тарифті аймақ.

Жүкті транспорттау сатысы.

Транспорттау сызбасы.

Рейстерді басқару:

Рейстің құрылуы, автоматты түрде / қолмен жүкті рейске түрлендіру.

Рейстің тиелуін бақылау және қажет болған жағдайда жаңа машиналар қосып беру.

Манифест шығарылымы мен жіберілетін рейс үшін тауарлық - транспорттық тізім.

Рейстің жіберілуі туралы қойылған белгі.

Рейстің жіберілуі туралы хабарландыруды жіберу және түрлендіру.

Рейсті тиеу терминалын қайта тағайындау.

Диспетчерлеу:

Нақты күнге арналған гараж тізімін генерациялау;

Оперативті тапсырыстар үшін көліктің граж номерін автоматты түрде анықтау;

Диспетчер мен тұтынушылық бөлім арасындағы хабарлама алмасу, диалогты протоколдау;

Тапсырысты бір жүзгізушіден екіншісіне беру мүмкіндігі;

Қабылдап алынған тапсырыс туралы жүргізуші енгізген ақпарат;

Тапсырыс орындалмаған жағдайда диспетчер енгізетін ақпарат;

Көрсетілген себептер бойынша тапсырыс беруден бас тарту және бас тарту инициаторасы;

Жүкті тасымалдауға маршрут қағазына мөр қою және толтыру.

Жүк дуалы / жүктің жеткізілуін растауды енгізу ;

Қабылдаушыға жүргізушімен жеткізілмеген жүкті тіркеу;

Тапсырыстармен жұмыстар аңызын автоматты түрде енгізу;

Тапсырыстың орындалуын бақылау:

Бақылау нүктелері бойынша жүкті жеткізілудің орындалуын шолып бақылау, оқиғаға рұқсат ету (соның ішінде Интернет желісін пайдаланумен).

Проблемалы жүкпен жұмыс жүргізу проблемалы жөнелтудегі барлық әрекеттерді тіркеумен жүзеге асады.

Жұмыстық және қоса жүретін құжаттар:

Жұмыстық құжаттар:

Тапсырыс .

Жеткізу парағы.

Дуал парағы.

Тауарлық -транспорттық тізім.

Манифест (алдын-ала және жолдық).

Жапсырма (штрих-кодтар қолданылған).

Жолға шығу парағы.

Байланысу құралдары және құжаттар алу ақпартізімі.

Гараждық ақпартізім.

Тасымалдауға қажетті бірге жүретін құжаттар:

Транспорттық тізім;

Кедендік декларациялар;

Қызмет көрсетулерді төлеу шоттары;

Фактура -шоттары.

Балама ақпарат:

Балама есеп берулерді әр түрлі ақпарат орталарында шығару.

Жүк бойынша:

Сорттау бойынша есеп беру.

Жіберу бойынша есеп беру.

Өздері- әкелу /өздері- шығару бойынша есеп беру.

Транзиттік жүк бойынша есеп беру.

Құнды жүктер бойынша есеп беру.

Машина бойынша:

Рейстер, жүру қашықтығы, жанармай шығыны бойынша есеп беру.

Жүрген жері (күнделікті қозғалыс маршрутының барлық пункті бойынша ) есеп беру.

Жүргізуші бойынша:

Табель бойынша есеп беру (көрсетілген гараждық ақпартізім бойынша барлық жүргізушілер тізімі ).

Табель бойынша есеп беру (оперативті / соңғы), жүргізушінің жұмыс істеген сағат саны.

Тарифтер және шоттар қызметтерін басқару:

Негізгі сервистер анықтамалығы.

Қосымша сервистер анықтамалығы.

Қызмет көсетулер жанұясының анықтамалығы.

Қызмет көрсетулер анықтамалығы.

Тарифтер құрылымы анықтамасы.

Тарифтер анықтамасы.

Салықтар анықтамасы.

Шоттар түрі анықтамасы.

Шоттарды ұсынудың әдістемелік анықтамасы.

Шоттар моделдерінің анықтамасы.

Тарифтерді толтыру.

Шоттарды даярлау.

Шоттарды жеткізуді және клиенттің оларды төлеуін қадағалау.

Проформа-шоты.

Валюта курсының анықтамасы.

Берілгендерді қаржылық/ бухгалтерлік жүйеге экспорттау (мысалы «1С», «SCALA»).

1. Қауіпсіздік пен ұйымдастыру облысындағы халықаралық бірлестік.

2. Берілгендердің интегралды өңделуі.
Ұсынылатын әдебиеттер :

1.Николаев А.Б., Алексахин С.В., Кузнецов И.А., Строганов В.Ю. Автоматизированные системы обработки информации и управления на автомобильном транспорте. Учебник. М.: Академия, 2003, -224 с.

2.Информационная система для управления перевозочным процессом./ Под ред. Г.С. Ратина. - М.: Транспорт, 1989 г. - 239 с.

Лекция 12.

АЖ басқарудың құрылымдық түрлері

Лекция сабағының мазмұны:

Басқарудың көпдәрежелі ұйымдастыру жүйесі.

Бизнес-процестің сызбасы.

Бөліп орналастыру архитектурасы

Басқару жүйесінің құрылымдық сызбасы .

Басқарудың көпдәрежелі құрылымы:

12-сурет. 12. Басқарудың көпдәрежелі ұйымдастыру жүйесі

13-сурет Екі терминалдың біріккен жұмысы . Бизнес -процестің сызбасы

Компанияның түрлі қалаларда бірнеше бөлімшелері болуы мүмкін. Әр бөлім тапсырысты қабылдау (тұтынушылық бөлім) жұмысының жеке офисімен және тапсырысқа қызмет көрсету үшін бірнеше терминалмен қамтамасыз етілген. (13-сурет )

Бөліп орналастыру архитектурасы. Берілген жүйе тұтынушы туралы, жүктер мен тапсырыстар туралы түрлі байланыс каналдары арқылы тұрақты ақпарат айналатын ақпараттық жүйенің барлық тораптарымен автономды жұмысынан тұрады. (электронды почта, Интернет). Сенімді байланыс каналдарының бар болуынан, барлық қолданушылардың терминалды режимде, берілгендердің Орталық базасымен жұмыс істеу мүмкіндігі туындайды. (14-сурет )

14-сурет

Өзін-өзі тексеру сұрақтары:

1. БАЖ-де қолданылатын берілгендерді қорғау мен бақылау әдістері.

2. Басқарудың түрлі дәрежелеріндегі тасымалдаудың динамикалық ақпараттық моделі.

1.Кобдиков М.А., Мустапаева А.Д. Работа в автоматизированной системе оперативного управления перевозочным процессом. - Алматы.: КазАТК, 1998 г. - 140 с.Мустапаева А.Д.

2.Основы расчетов автоматизированных систем управления на железнодорожном транспорте: Уч. пос. -Алматы: КазАТК, 1999. - 38 с.
Лекция 13.

Транспорттағы басқарулардың қазіргі автоматталған жүйелері

"1С-Логистика:Тасымалдауларды басқару " тасымалдауларды басқару жүйесі.

Жүйенің мүмкіндіктері

"1С-Логистика:Тасымалдауларды басқару " тасымалдауларды басқару жүйесі.

"1С-Логистика:Тасымалдауларды басқару" - логикалық операциялардың рентабельділігін жоғарылату мақсатында, транспорттық логистиканы автоматтандыруға арналған "1С-Кәсіорын 8" технологиялық платформасында құрылған программалық өнім. "1С-Логистика:Тасымалдауларды басқару жүйесі ресейлік кәсіпорындарының қажеттіліктерін тану мен бүкіләлемдік тәжірибе негізінде құрылған. Жүйе "қоюшы - қойма – тұтынушы" тізбегі бойынша тауарлық - материалдық құндылықтарды (ТМҚ)тасымалдау процесін басқару мүмкіндігін береді. Жүйе транспорттық тасымалдауларға жақсы бейімделумен және оптималды түрде басқаруға тырысатын кәсіпорындарға бағытталған және төмендегілермен қолданылуы мүмкін:

- Жүкті тасымалдауда кез келген транспорт түрін, сондай-ақ аралас транспорт түрін қолданатын транспорттық компаниялармен (интермодальные) қолданылады. Мұндай компаниялар маршруттың жекеленген бөлімдерінде тасымалдауларды жүзеге асыру үшін өздерінің транспорттық құралдар паркімен қатар, басқа ұйымдардың қызмет көрсетулерін қолдана алады;

- ТМҚ-ды қоюшылар мен қатар сатып алушыларға жеткізіп беруді қамтамасыз ететін кәсіпорынның транспорттық- логикалық бөлімшелерімен(сауда- саттық, өндірістік) қолданылады. Мұндай бөлімшелер басқа ұйымдардың қызмет көрсетулерін және / немесе өздерінің транспорттық құралдарының күшін қолдана алады.

Маршруттың жекеленген бөлімдерінде тасымалдауларды жүзеге асыру мен қатар, қолдана алады;

- Тауарды қоюшы өзі жеткізіп берген жағдайда, жеткізіп беру процесін бақылау және жоспарлау үшін сатып алу бөлімімен қолданылады. Бұл жағдайда жүйе барлық ағымдағы және келесі жеткізіп берулерді ескеруге және бақылауға мүмкіндік береді. Осы арқылы онымен байланысты өндірістік - сауда қызметін жоспарлайды;

-Егер кәсіпорын тұтынушыға жеткізіп беру қызметін көрсетсе, ұйым қоймасынан тауарды тиеуді жоспарлау мен бақылау үшін сату бөлімімен қолданылады;.

- Бірнеше территорияда орналасқан қоймалары бар кәсіпорындар үшін қойма аралық орналастыруды ұйымдастыруға жауап беретін кәсіпорын бөлімшелерімен қолданылады.

Жүйе келесі транспорттық – логикалық проблемаларды шешуге мүмкіндік береді:

Жүк көтерушілік сипатын максималды қолдану есебінен, таңдау алгоритімінің жоқтығынан транспорттық құралдардың моделдері мен түрлерін қолданудың тиімсіздігі;

Оптималды маршруттың жоқтығынан транспорттық құралдарының жүрісінің артуы;

Тасымалдау процесінде жүктің жағдайымен тұрған орынын бақыламау;

Тасымалдау процесіне қатысатын бөлімшелер арасында ақпарат алмасу мүмкіндігінің жоқтығы немесе жетіспеушілігі;

Қажетті басқару шешімдерін қабылдау мақсатымен орындалатын жұмыстың сапасы мен тиімділігін бағалау үшін өзекті есеп беруді түрлендіру жүйесінің жоқтығы.

Жүк ағымының өсу ырғағы және контрагенттерге қызмет көрсету дәрежесінің объективті қажеттілікке сай жоғарылауы кәсіпорынға жүкті тасымалдаумен байланысты шығындарды азайту қажеттілігін түсіндіреді. Мұндай шығындарды азайту тасымалдауларды басқарудың автоматталған жүйесінің енуімен ұйымдастырылған шаралар жиыны көмегімен жүзеге асады. Бұл:

Іске қосылған транспорттық құралдардың саны өзгермеген жағдайда, тасылатын жүк көлемін ұлғайтуға;

Транспорттық құралдарының жинақтау тиімділігі негізінде тасымалданған жүктің бірлік санының құнын төмендетуге;

Транспорттық құралдардың жалпы жүрісі ішіндегі бос жүрістерді азайтуға;

Тасымалдау тапсырмаларының орындалуының айқындылығы мен сапасын жоғарылатуға;

Қызметкерлерге кететін шығындарды азайтуға;

Тауармен бірге жүретін және жолға шығатын құжаттарды автоматты түрде түрлендіруге;

Басқару шешімдерін қабылдау үшін түрлі тиімділік көрсеткіштері бойынша өзекті есеп берулер алуға

мүмкіндік береді.

Сурет. 15

Жүйе келесі мүмкіндіктерді ұсынады:

Кәсіпорынның транспорттық - логикалық бөлімшелерін тасымалдау тізбегінің жұмыстарын орындауды ұйымдастыруға екіжақты тарту туралы шешім қабылдауға негізделген қаржылық жауапкершілік ретінде позициялау. Сондай-ақ кәсіпорынның түрлі бөлімшелері (өтім бөлімі, қамсыздандыру бөлімі) ұсынатын, транспорттық - логикалық қызмет көрсетулерге негізделген, ішкі шаруашылық есептерін жүзеге асыру мүмкіндігі туындайды;

Логикалық тізімнің әр этабында транспорт құралдарының (авиадан бастап курьерге дейінгі)әр типті және әр текті түрлерін қолдану;

Тасымалдау процесін өз күшімен немесе тартылған күштердің көмегімен басқару;

Жүктерді тауар түрінде (тауар сертификатына байланысты)және жекеленген тауар бірлігі (жәшік, орнын ) ретінде тіркеу;

Тасымалдау процесінің барлық этабын бақылау және есепке алу.

Жүйенің кез келген кәсіпорын жұмысына практикалық түрде жылдам бейімделуі оның негізгі ерекшелігі болып табылады. "1С-Логистика:Тасымалдауларды басқару" – жүйесі "1С-Кәсіорын 8" ортасында жүзеге асырылған және бұл қазіргі технологияның барлық басымдылықтарын қолданады: масштабтай алуын , ашықтығын, администрациялау мен конфигурациялауының қарапайымдылығын және т.б.

16-сурет.

Жүйеде нақты транспорт құралының маршрутын құраудағы диспетчер жұмысының ыңғайлығын артатын, "Ingit" электронды карталарымен жұмыс істеуге болады.

Өзін-өзі тексеру сұрақтары:

1.Транспорттық ағым . Жаяу жүргіншілік ағым.

2. Транспорттық ағымның математикалық сипаттамасы.

1.Кобдиков М.А., Мустапаева А.Д. Работа в автоматизированной системе оперативного управления перевозочным процессом. - Алматы.: КазАТК, 1998 г. - 140 с.Мустапаева А.Д.

2.Основы расчетов автоматизированных систем управления на железнодорожном транспорте: Уч. пос. -Алматы: КазАТК, 1999. - 38 с.
Лекция 14.

"1С-Логистика :Тасымалдауды басқару" жүйесінің қызметі

Жүйе қызметін автоматтау.

Жүкті тасымалдаудағы қажеттіліктерді басқару.

"1С-Логистика :Тасымалдауды басқару" жүйесінің қызметі .

"1С-Логистика: тасымалдауды басқару" келесі қызметтерді автоматтандыруға мүмкіндік береді:

Жүкті тасымалдауда қажеттіліктерді басқару: жүкті ішкі орналастырудағы жеткізіп берушілер, сатып алушылар тапсырысы негізінде құрылатын жүкті тасымалдау тапсырмаларының орындалуын бақылау және тіркеу;

Жүкті тасымалдау үшін тапсырмаларды басқару: жүкті тасымалдаудың қажеттілігі негізінде құрылатын жүкті тасымалдау тапсырмаларының орындалуын бақылау және тіркеу;

Жүкті тасымалдауды басқару: түрлі тапсырмаларда көрсетілген жүктерді тасымалдауды орындау үшін рейстерді түрлендіру және рейсті орындау барысында транспорт құрылғыларының маршруты өтуін бақылау;

Ресурстарды басқару: жоспарланған рейстерді орындауға арналған транспорттық құрылғыларды анықтау үшін тапсырыстарды орындауды тіркеу және бақылау;

"Ingit" (программалық жабдық жеке пайдаланылады) электронды картасындағы ақпаратты визуализациялау;

Транспорттық құралдардың түрлері бойынша тасымалдауларды орындаудағы кілттік көрсеткіштер тиімділігін бағалау үшін балама есеп беру алу.

Ақпараттық жүйеде кәсіпорынның құрылымы мен қажеттілігінен тәуелді сату бойынша менеджерлердің, сатып алу бойынша менеджерлердің, логистердің, транспорттық бөлімшілерідің басшылары мен диспетчерлерінің қызметтік жұмыс орындары ұйымдастырылуы мүмкін.

Жүйенің іріленген қызметтерін келесі блок-схема бойынша көрсетуге болады (16 -сурет).

Жүкті тасымалдаудағы қажеттіліктерді басқару. Ішкіжүйе қолданушыға жүкті тасымалдаудағы қажеттіліктерді орындауды тіркеуге және бақылауға мүмкіндік береді.

Мұндай қажеттіліктер тұтынушының тапсырысы, жеткізіп берушінің тапсырысы және ТМЦ - ны кәсіпорынның қоймалары арасындағы жоспарлы орын ауыстыру нәтижесінде туындайды. Тасымалдау қажеттіліктерін сату немесе сатып алу бөлім менеджері немесе жүкті тасымалдауға тапсырысты қабылдайтын қызмет өкілі жүйеге тіркейді.

Өзін-өзі тексеру сұрақтары:

1.Жолдың жіберу қабілеті. Жолдың жіберу қабілетін анықтау.

2.Көше –жолдық торап.

1.Смехов А.А. Математические модели процесса грузовой работы. — М.: Транспорт, 1982 г. — 168 с.

2.Петров А.П.,Буянов В.А., УгрюмоеГ.А. Автоматизация, вычислительная к микропроцессорная и эксплуатационной работе железных дорог: Учебник для техн. ж.-д.трансп. - М.: Транспорт, 1987 г.-245 с.
Лекция 15.

"1С-Логистика: Тасымалдауларды басқару " ішкіжүйелері

Жүктерді тасымалдау тапсырмаларын басқару

Жүктердің тасымалдануын басқару

Шикізаттарды басқару

Аналитикалық есеп беруді басқару

"Ingit" электронды картасында ақпаратты визуализациялау.

Ішкіжүйе келесі операцияларды автоматтай алады:

17-Сурет.

Жүкті тасымалдау қажеттіліктерінен ол орындалғанға дейін бас тарту;

Жүкті тасымалдау қажеттіліктерінің орындалуын қадағалау: бас тартылды, орындалуда, орындалды.

Ішкіжүйе жүкті тасымалдауға тапсырыс алған менеджердің немесе қызмет өкілінің жұмыс орынын ұйымдастырады. Қажет болған жағдайда жүйе жүкті тасымалдау тапсырмасын алдын ала тіркелусіз рәсімдейді. (17-сурет)

Жүктерді тасымалдау тапсырмаларын басқару. Ішкіжүйе қолданушыға жүкті тасымалдаудағы қажеттіліктерге негізделген жүкті тасымалдау тапсырмаларын тіркеуге және сол тапсырмалардың орындалуын бақылауға мүмкіндік береді.( 18-сурет )

Сурет. 18

Ішкіжүйе тапсырмаларды логикалық тізбектерінің бірнеше буындарынан тұратын унимодальді және мультимодальді тасымалдауларға тіркейді. Тасымалдау тізбектері буындарының орындаушысы тапсырыс алған транспорттық компаниялар бола алады.

Ішкіжүйе жүкті тасымалдауға қажеттіліктерді талдап, тасымалдауға берілген тапсырмаларды түрлендіріп, әр жүкті таситын оптималды тізбекті құратын, логист немесе басқа қызмет өкілінің жұмыс орынын ұйымдастырады.

Жүктердің тасымалдануын басқару. Жүйе қолданушыға жүкті тасымалдау тапсырмаларының орындалу рейстерін тіркеуге және осы рейстердің орындалуын бақылауға мүмкіндік береді.

Ішкіжүйе келесі операцияларды орындауға мүмкіндік береді:

Тасымалдау тапсырмаларының орындалуына сәйкес жүкті тасымалдауға арналған рейстерді түрлендіру;

Рәсімделген рейстерден бас тартулар мүмкіндігін бақылау;

Транспорттық құралдардың маршрут бойынша рейстерін орындауын бақылау;

Рейске ертеректе қосылған тапсырмадан бас тарту;

Тасымалдау барысында жүкті айырбастамауды және жүктің жетпей қалмауын қадағалау;

Тасымалдауға кететін шығындарды фактілі түрде тіркеу.

Ішкі жүйе рейстің жүруін және жинақтауының қызметтерін орындайтын диспетчердің немесе басқа қызмет өкілінің жұмыс орнын ұйымдастыруға мүмкіндік береді (19- сурет).

Ресурстарды басқару.Ішкіжүйе қолданушыға алдын ала жоспарланған рейстерді орындауға арналған қызметкерлер мен транспорттық құралдарды бөлу үшін тапсырысты өңдеу мүмкіндігін береді. (20- сурет).

19-сурет.

20-сурет.

Ішкіжүйеде келесі функциялар жүзеге асырылады:

Рейстердің орындалуы үшін қажеттіліктер мен шикізаттарды бөлуді және транспорттық құралдарды бөлуді бақылау;

Рейсті орындаушы қызметкерлер мен транспорттық құралдарды бөлу және тапсырыс беру;

Рейсті орындау үшін бөлінген транспорт құралдарынан бас тартуды рәсімдеу.

Ішкіжүйе транспорттық құрал бөлімшесі басқарушысының немесе нақты рейстің орындалуында қажет қызметкерлер мен техникалық құралдарды бөлетін, қызмет өкілінің жұмыс орнын ұйымдастыруға мүмкіндік береді.

Аналитикалық есеп беруді алу. Жүйе транспорттық құралдың түрлері бойынша бұрын орындалған тасымалдау тиімділіктерінің кілттік көрсеткіштерін бағалайтын балама функциялардан және әр түрлі бөлшектеу дәрежесіне байланысты ақпараттық базада жинақталған статистикалық берілгендерге талдау жасаудан тұрады. (21-сурет.).

21- сурет

Ішкжүйе келесі аналитикалық есеп берулерді алуға мүмкіндік береді:

Жүкті тасымалдауда қажеттілікті орындауды талдау;

Тапсырыста анықталған тізбек буындары бойынша жүкті тасымалдау тапсырыстарының орындалуын талдау ;

Рейстердің орындауын талдау;

Транспорттық құралдарды бөлуде тапсырыстарды қанағаттандыруды талдау;

Жоспар – жүктерді тасымалдаумен байланысты шығындарды фактілі талдау;

Транспортты қолданудағы техникалық, технологиялық және сапалық коэффициенттерінің тиімділігін талдау. Төмендегілерді қосқанда:

Транспорттық құрылғылардың паркінің коэффициентін қолдану: Линияға шыққан транспорттық құралдардың саны/линияға шығуға дайын транспорттық құралдардың жалпы саны;

Жүккөтерімділік коэффициентін қолдану: бір рейсте тасымалданатын жүктің саны/транспорттық құралдың жүккөтерімділігі;

Көлемді қолдану коэффициенті: бір рейсте тасымалданатын жүктің көлемі/транспорттық құрылғының көлемі;

Өзінің транспортына кететін жекеленген транспорттық құрылғылар: өзінің транспортына кететін жалпы транспорттық шығындар /олардың тасымалдаған жүгінің саны;

Жалданған транспортқа кететін жекеленген транспорттық шығындар: жалданған транспорт үшін жалпы транспорттық шығындар /олардың тасымалдаған жүгінің саны;

Тасымалдаудың тиімділігі: тасымалдаған жүктің саны /тасымалдауға кеткен машина - сағат саны(машина-күн);

Жүкті тасымалдау үшін орындалған тапсырмалардың коэффициенті: қанағаттандырарлық тапсырмалардың саны / тапсырманың жалпы саны;

Тасымалдау тапсырмасын өңдеу уақыты;

Транспортты беруде қабыл алмау коэффициенті: Транспортты беруде қабыл алмау саны/тапсырыстың жалпы саны

"Ingit" электронды картасындағы ақпаратты визуализациялу. "Ingit" электронды картасындағы ақпаратты визуализациялудың ішкіжүйесі нақты бір транспорттың жүру маршрутын құрғанда диспетчердің жұмысын жылдамдатылады және жеңілдетеді. (22-сурет.).

22-сурет.

Ішкіжүйе қолданушыға электронды картада жүкті тасымалдау және рейстер маршруттарының тізбегіне кіретін географиялық адрестерді, географиялық адрестердің тізімін визуализциялауға мүмкіндік береді

Ішкіжүйе қызметтеріне электронды географиялық карта қосылған жағдайда ғана рұқсат ала аламыз. "Ingit" электронды картасы конфигурация құрамына кірмейді және жеке тасымалданды. Карта туралы ақпаратты «ИНГИТ» (www.ingit.ru) компаниясынан білуге болады. Мұнда берілген сұраққа байланысты ақпаратты жедел түрде алуға болады.

Өзін-өзі тексеру сұрақтары:

1. Түрлі байланыс жүйелерін транспортта қолдану.

2.БАЖ-нің ішкі ақпараттық қамсыздандыру құрамы.
Ұсынылатын әдебиеттер :

1.Смехов А.А. Математические модели процесса грузовой работы. — М.: Транспорт, 1982 г. — 168 с.

2.Петров А.П.,Буянов В.А., УгрюмоеГ.А. Автоматизация, вычислительная к микропроцессорная и эксплуатационной работе железных дорог: Учебник для техн. ж.-д.трансп. - М.: Транспорт, 1987 г.-245 с.