Қазақ халқының демографиялық жағдайы
жүктеу/скачать 259 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- «Қара домалақтар тасқыны» немесе демографиялық дүмпу
- Бұл дүмпуге ата-аналар санының көбеюі, жастардың үйленуі, туу деңгейінің артуы себеп болып отыр
- Демографиялық дүмпуге 40 жастан асқан әйелдердің де үлесі зор
- «Қара домалақтар тасқыны» 2012-2015 жылдары шыңына шығады
- Қазір Қазақстандағы қазақ саны 61 пайыз болса, 2015-ші жылдары 70 пайызға жетеді!
- Отбасының әлеуметтік жағдайы артқан сайын, екінші, әсіресе үшінші баланың құндылығы шеттетіліп қалады
Сөз соңы Мына параққа сәл назар аударайық. БҰҰ экономикалық және әлеуметтік мәселелер бөлімі 2050 жылғы халық ең көп тұратын елдердің болжамды тізімін жария етті: Күткеніміздей 2050 жылы халық саны бойынша елдерден әлемде 1-орында Үндістан, 2-орында Қытай, ал 3-орында АҚШ тұрады. Ал Ресей 17-орында болады, Ресейдегі халық саны азайып, әлемдегі Орыстардың саны Түріктер мен Ирандықтардан, олар тіпті Ауғандардан да аз болады. Ал 2050 жылғы Қазақстан ше. Қазақстанда ол кезде, яғни 2050-жылы 13 млн халық тұратын болады. Қазір Қазастан халқының саны жөнінен әлемде 59-орында тұр, ол кезде 81-орында тұратын болады. Көңілсіз болжам. Біз 20 млн-ға жеткізгіміз келсе, олардың болжамы бойынша елдегі халық саны кеми түседі екен. Бұл болжамды жоққа шығару қиын. Біз БҰҰ сарапшыларының неге сүйенгенін білмейміз. Алайда олар бұл талдауды жасағанда елден орыстілділер көптеп кете береді деп есептеген және соғы жылдары оралмандардың келуі артып келе жатқанын ескермеген. Сөйтіп қазіргі бала туу көрсеткіші қайтыс болғандар мен елден кеткендердің орнын толтыра алмайтындықтан елдегі халық саны кеми береді деп жоспарлаған. Шынымен солай ма. Біз әрине, 2050 жылды болжай алмаймыз, сондықтан таяу болашақты қарастырайық. Мысалы 2015 жылды бағамдау оңай. БҰҰ сарапшылары 2015 жылы Қазақстанда 14 млн 877 адам тұрады деп есептеген. Біз 2009 жылғы қаңтар-ақпан айында өтетін санақ елде 15,8 млн адам тұратынын анықтайды, оның 9,6 млн-ы Қазақтар болады деп күтудеміз. Яғни, 62 пайыз. Онда 2015 жылы елде 17,4 млн адам тұратын болады. Соның ішінде Қазақтар 12,1 млн, яғни 69 пайыз құрайды. Ал шетелдерде 3,9 млн Қазақ тұратын болады. Сол кестеде БҰҰ сарапшылары 2025 жылы Қазақстан халқы 14,774 мың адам болады деп болжаған. Жоғарыдағы өзіміздің есепті жалғасырсақ, 2020 жылы Қазақстан халқы 18,6 млн-ға жетеді. Ал 2025 жылы 19,7 млн адам болады. Ал М.Тәтімов ағамыз 20 млн-ға осы 2025 жылы жетеміз деп болжам жасаған болатын... Бұл - көз жетер, болжануы оңай, таяу болашақ. Одан әрі болжау қиын... «Қара домалақтар тасқыны» немесе демографиялық дүмпу Қазақстанда үлкен демографиялық дүмпу жүріп жатыр! Бұған «қарадомалақтар тасқынының» тигізіп отырған әсері зор. «Өйткені былтыр елімізде 330 мыңға жуық бала дүниеге келсе, биыл қара домалақтар саны 350 мыңнан асады» деп болжайды белгілі демограф, Орталық Азия университетінің ректоры Мақаш Тәтімов. Ал 2012-15 жылдары дүниеге келетін шараналар саны 400 мыңға жуықтайды екен. Сол кезде Қазақстандағы қазақтардың саны 70 пайызды құрайтын болады! Бұл дүмпуге ата-аналар санының көбеюі, жастардың үйленуі, туу деңгейінің артуы себеп болып отыр Қазақстанда демографиялық дүмпу жүріп жатыр. Яғни дүниеге келген балалар саны күрт өсуде. Бұл үшінші дүмпу болып саналады. Біріншісі соғыстан кейін 60-шы жылдардың басында болса, ол кезде қазақ әйелдері 7-8 баладан туды. Екіншісі 1987-88-ші жылдары шыңға шықты, ол кезде бір әйел 4-5 баланы өмірге әкелді. Үшіншісі осы соңғы жылдары байқалып отыр. Қазір қалалық әйелдер 2-3 баладан, ауылдағы әйелдер 3-4 баладан тууда. Оны демографиялық толқын деп те атаймыз. Толқын толқынды туғызады, ойысу ойысуды туғызады. Яғни, бірінші дүмпу - аталары болса, екінші дүмпу - әкелері, үшіншісі - балалары. Бұл өзі табиғи заңдылық. Яғни, бұл дүмпу бәрібір болатын еді. Өйткені екінші дүмпудегі балалар өсіп-өркендеп, қазір үйленіп, үйлі-баранды болып жатыр. Сондай-ақ, бұл дүмпуге туудың деңгейі де қосылып отыр. Әрбір әйел адамға шаққанда баланың саны артуда. Қазақстанда қазақ әйелдерінің бала туу көрсеткіші 1999 жылы әбден төмен түсіп кетіп, бір әйелге шаққанда 2,1 баладан келсе болса, қазір 2,7 балаға дейін көтеріліп отыр. Енді біз дүмпудің шыңына жетіп, бұл санды 3 балаға дейін көтерейік деп отырмыз. Үш бала деген, шынын айтса, бәлендей үлкен көрсеткіш емес. Яғни бұл дүмпу ата-аналардың санының көбеюінен, жастардың үйленуінен болып отыр. Былтырдың өзінде 147 мың жас неке құрды, басқа жылдармен салыстырғанда үйленуге ниет білдірушілер саны өсіп келе жатыр. Демек биыл да «бэби бум» болады. Бұл ағылшын тілінен аударғанда «бөбек дүмпуі» деген мағына береді. Қазақша «қара домалақтардың тасқыны» деп те айтуға болады. Қазір бұл тасқынды мемлекет те, қоғамдық пікір де қолдап отыр. Мемлекет қалай қолдап отыр? Биылдан бастап жөргек ақы екі есе өсті – 70 мың теңге. Содан кейін бала бір жасқа жеткенше он ай бойы жәрдемақы алады, егер отбасының жағдайы нашар болса, онда бала 16 жасқа толғанша әлеуметтік көмек беріліп тұратын болады. Бұл үлкен көмек. Демографиялық дүмпуге 40 жастан асқан әйелдердің де үлесі зор Қазір тағы бір айта кетерлік жағдай, оны сырт көз байқамауы да мүмкін. Қазір демографиялық дүмпуге 40-жастан асқан әйелдер де өз үлесін қосып жатыр. Олар егде тартып қалса да, әлеуметтік жағдайы жақсарған соң, оның үстіне денсаулығын жақсарту мақсатында балаларын өмірге әкеліп жатыр. Жалпы әйелдер үшін ең бала туатын жас 23-24 жас. Ал екінші бір мен байқаған жағдай, қазір қалада тұратын қазақ әйелдерінің бала туу көрсеткіші ауылда тұратын қазақ әйелдерінің бала туу көрсеткішінен жоғары болып тұр. Бұл ешбір елде болмаған жағдай. Бұл миграциядан болуы мүмкін. Яғни ауылда денсаулығы нашар, көңіл-күйі жоқ, некесіз адамдар қалып, денсаулығы жақсы, жігерлі азаматтар, әйелдер көбіне қалаға кетіп қалады. Демек ауылға да жағдай жасасақ, бала туу деңгейі көтеріледі. Мысалы балаға берілетін 7 жарым теңге ауылда бір отбасыны асырай алады. «Қара домалақтар тасқыны» 2012-2015 жылдары шыңына шығады Былтыр туған балалардың саны 330 мыңға жуықтаса, биыл олардың саны 350 мыңға жуықтайды деп болжап отырмын. «Қара домалақтар тасқыны» 2012-2015 жылдары шыңына шығады. Ол кезде жыл сайын 400 мыңға жуық бала дүниеге келетін болады. Туылған балалар саны неғұрлым көбейсе, ол бүкіл 20-шы ғасырда соғұрлым балалардың санының төмендемеуін қамтамасыз етеді. Яғни бұл балалар 20 жылдан кейін өз балаларын туады, 50 жылдан кейін немерелері туылады, 75 жылдан соң шөберелері болады. Қазір Қазақстандағы қазақ саны 61 пайыз болса, 2015-ші жылдары 70 пайызға жетеді! Қазір Қазақстанда халық саны, ағымды статистика бойынша, 15 млн 565 мың деп есептеліп отыр. Келесі жылы дәл осы кезеңде ұлттық санақ жүреді – 16 млн-ға жақындаймыз деп есептеп отырмын. Өйткені санаққа ілінбей қалғандар, тіркелмегендер мен жасырын мигранттар бар. Соның 61 пайызға жуығы қазақтар. Қазақтың саны осы жылдың басында 9 млн 415 мыңдай болды. 5 миллион қазақ шетелде тұратынын ескерсек, әлем бойынша қазақтар саны 15 млн-ға, Қазақстанның өзінде 10 миллионға жақындайтын болады. Ал түркі тілдес халықтармен қоса есептегенде 70 пайызға жеттік. Мен неге 70 пайызға тоқталамын? Яғни қазақ өз жерінде 70 пайызға жетпей, өзінің унитарлы мемлекетін билеп отыра алмайды. Тілін мемлекеттік тұғырға шығара алмайды. Сондықтан бізге санмен қатар сапа да қажет. Ал Сапаны сан береді. Кейбіреулер бар, шіреніп, сан керек емес, сапа керек дейтін. Сан болмаса, сапа қайдан болсын? Қазақстанда қазақ саны 70 пайызға 2015-17 жылдары жетеді. Бізге оралмандардың саны қосылады, оралмандарға квота саны биыл 20 мыңға дейін көтеріліп отыр. Басында 5-10-15 мың квота берілетін. Бұл жыл сайын Қазақстанның халқы қатарына 100 мың адам қосады деген сөз. Қазақстандағы еуропа тектес халықтар арасында балалардың саны аз. Олар депопуляциядан шыға алмай отыр. Олардың арасында туудың төмендігі соншалықты, әлі өлгендердің сандарын толтыра алмауда. Бұл жалғыз біздің еліміздегі еуропалықтардың басындағы жағдай емес, олар тарихи отандарында да осындай күй кешіп отыр. Отбасының әлеуметтік жағдайы артқан сайын, екінші, әсіресе үшінші баланың құндылығы шеттетіліп қалады Әйел адам отбасы жақсы тұрған сайын, басқа құндылықтарға қызығады. Ол бір ғана бала туады, екінші бала туғаннан гөрі үлкен пәтер алғысы келеді, әкесі джип мінсем дейді, өздері бірігіп шетелге барғысы келеді. Осылайша екінші баланың, әсіресе үшінші баланың құндылығы шеттетіліп қалады. Данияда үлде мен бүлдеге оранып отырған әйел Тәжікстанда балаларымен қара нанды бөліп жеп отырған әйелдерге қарағанда үш есе баланы аз табады. Алматыда базарда жүрген орта азиялық мұсылман әйелдер қазақ әйелдерінен екі есе, орыс әйелдерінен үш есе баланы көп туады. Бала туу экономикаға байланысты емес. Бала туу тәлім-тәрбиеге, пиғылға байланысты. Егер сіз көп балалы отбасында тәрбиеленіп, мұсылман дінін қабылдап, дәстүрге жақын болсаңыз, сіз де көп бала өсіресіз. Ал жалғыз болсаңыз, сіз де жалғыз ғана бала өсіресіз. жүктеу/скачать 259 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|