Қазақстан халқы ассамблеясы қарағанды облысының Әкімдігі
жүктеу/скачать 7.5 Mb. Pdf көрінісі
|
| «Тарихтан тағылым – өткенге тағзым»
300 дәлелдеуі үшін тағдыр тауқыметіне шыдамдылықпен, күш – жігерімен төтеп берген абзал аналар көреген қиыншылықты айтпай кеткендігіміз қылмыс болмас па еді [3, 30]. Біздің бүгінгі жазып отырған мақаламыз сол, АЛЖИР-гі тағдыр тауқыметін басынан кешкен аналардың қайғы-қасіретінен толық мағлұмат бермесе де, тарих бетінде өшпес із қалдырған ақтаңдақты еске алып, оның келешек ұрпақ санасынан жойылып кетпей жадында сақтауға септігін тигізер деген ойдамыз. 1937 жылдың үшінші шілдесінде НКВД-ның Батыс Сібір бойынша басқармасының бастығы Сергей Наумович Миронов пен Қазақстан Ішкі істер халық комиссары Лев Борисович Залин бір мезгілде шұғыл құпия тапсырма алды. Онда күзеті күшейтіліп, қатаң тәртіптегі тікенек сыммен және биік дуалмен қоршалған концентрациялық лагерь ұйымдастыруға пәрмен берілген екен [4, 87]. Мұнда қанқұйлы қылмыскер немесе кәнігі ұры емес, нәзік жанды әйелдер – аналар, әпкелер, балалар ұсталуға тиіс болыпты. Бұл шифро-телеграммаға ГУЛАГ бастығы М. Берман қол қойғанмен, оның әміршісі – сол кезеңдегі НКВД бастығы Н.И. Ежов болды. «АЛЖИР» осы Қарлагтың дербес бөлімшесі еді. Ол 1938 жылы 6 қаңтарда Р-17 еңбекпен түзеу лагерінің орнына құрылды. Бұл кезең жаппай қуғын-сүргін науқанының әбден өршіген шағы болатын. КСРО Компартиясының ХVІ съезінде И.Сталин «Репрессия – шабуылдың қажетті элементі болып табылады» деп жариялаған соң жазықты-жазықсыз қамауға алу ерекше қарқынмен жүргізілді. Аз ғана уақытта Қарлагтағы отанын сатқандардың әйелдері 12 мыңнан асып түсті. Кесте – 1. Тұтқында болған әйелдердің саны Жыл Адам саны Жыл Адам саны 1933 2304 942 20976 1934 3011 1944 19293 1936 3260 1947 11062 1938 7511 1948 10776 1939 17099 1951 12079 940 20000 1952 13085 (Бұл кесте Қарағанды облыстық ішкі істер басқармасы архивінің материалдары негізінде жасалды) Әйелдерді ауруы да, жүктілігі де, сәбилі болуы да құтқара алмады. Тіпті, «отанын сатқандар» делінген қара күйе жағылған адамдардың бұрынғы әйелдері де тұзаққа ілікті. Өкіметтің пайымдауынша, әйелдер күйеулерінің көзқарастарын қолдайды, сондықтан олар да – қауіпті адамдар. Тұтқынға алу тұтқиылдан жүргізілді. Әйелдер ең керек-жарақтарын да алып үлгере алмады, туған-туыстарымен қоштасуға да мүмкіндік берілмеді, балаларына қарауға да мұршасы болмады. Олардың арасында бұрынғы көрнекті партия-кеңес қайраткерлерінің әйелдері мен балалары, жақын туыстары жапа шекті. Әйелдер мал бақты, бақшада жұмыс істеді, қырқыншы жылдары майдандағы әскерге киімдер тікті, қамыс шапты. Олардың көбі бұрын қол жұмысына араласпаған зиялы қауым «Тарихтан тағылым – өткенге тағзым» 301 отбасынан шыққан адамдар еді. Негізі, АЛЖИР тұтқындарының ішінде оқымағаны кемде-кем болған, тіпті барлығы дерлік интеллигенция өкілдері болды [5, 89]. Лагерде әйелдер үшін еңбек жағдайы аса ауыр болды, ешқандай санитарлық жағдай жасалмады, оқуға, тіпті, бір бірімен тілдесуге тыйым салынды. Әсіресе лагерь қабырғасында өлең жазуға, шығармашылықпен айналысуға қатаң тиым салынған екен... Ақмола түрмесіндегі сотталған әйелдердің қылмыстық істерінің басым көпшілігі 1 парақтан ғана тұрады. Сол бір парақтың өзінде де толық мәлімет жазылмай, тек қана: № 1092 іс: Байғанатова Татий, 1932 жылы ҚК-н 166-72 бағыттарымен сотталған. Жасы 45-те. Партияда жоқ. Кедей. Колхозда жұмыс жасайды. Байғанатов Мақсұтпен бірге ат ұрлаған [6]. Ол кісінің арғы қарайғы тағдыры беймәлім. Себебі басқа мәлімет жоқ. Қылмыстық істердің кейбірінде жазаға тартылған әйелдердің бармақтарының ізі басылып, түр-сипатына (шашының түсі, бойының ұзындығы және т.б.) қысқаша анықтама берілген. Сонымен қатар өзге аймақтардан арнайы жер аударылған әйелдер де қудалауға көп ұшыраған. Қазақстанға жер аударылып, өзге аймақтардан сотталып келген өзге ұлт өкілдеріне «шетелдік шпион» ретінде қарау үрдіске айналған. «Алжирліктердің» кейбіреулері ғана осы тозақтан аман шықты, көпшілігінің мән- жайынан еш дерек жоқ. «Отанын сатқандардың әйелдеріне арналған Ақмола лагерін» 1953 жылы Сталин өлгеннен кейін жапты. Көптеген әйелдер Екінші дүниежүзілік соғыс аяқталысымен-ақ бостандыққа шықты [7, 76]. Тәуелсіздікке қол жеткелі бері көптеген деректер жарияланып, ақиқаты анықтап жүр. Лагерьде азапты күн кешкен аналарды білген сайын ет жүрегің елжіреп, өзегің өртенбей тұра алмайсың. Қуғын – сүргінге ұшыраған аналарымыздың қайратты, қайсарлы, сабырлы, өжет те мінездерін саралай келіп, өмірге деген құштарлығын, аналық мейірімін көрсете білді. Осындай батылдықты, батырлықты, шыдамдылықты, көзбен көре оқып талдай келе сөзбен де жеткізу өте қиын [8]. Халықта: «тарихын білмейтін елдің болашағы бұлыңғыр» демейме. Сол себепті болашаққа қадам басу үшін әрине өз тарихымызды ұмытпауымыз керек. Сонымен қатар оны ешқандай бұрмаланусыз келешек ұрпаққа жеткізу біздің негізгі парызымыз деп есептеймін! Біз Қазақстан жастары өз елімізге деген сүйспеншілігімізді өз еңбектерімізбен, салауаттыты өмір салтымызбен, ой ұшқырлығымызбен көрсете алсақ, келешекте Отанымызға деген патриоттық сезімізді өнертапыштықпен жеткізе алсақ дейміз. жүктеу/скачать 7.5 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|